حیات خاک زیر تیغ کشت زیرپلاستیکی

طی سال‌های اخیر بهره‌گیری از پلاستیک در کشت محصولات جالیزی، سبزی و صیفی‌جات به دلیل داشتن مزایای کوتاه‌مدت ازجمله بهبود عملکرد، تولید بیشتر، صرفه‌جویی آب طی سال‌های اخیر در مزارع همدان رواج یافته اما این شیوه کشت در کنار برخی منفعت‌ها به معضلی جدی برای محیط‌زیست و کشاورزی استان نیز تبدیل شده است.

عدم رعایت استانداردها در کشت زیرنایلونی به‌ویژه رها کردن پلاستیک پس از برداشت محصول در چند سال اخیر به معضلی جدی برای محیط‌زیست و مزارع کشاورزی تبدیل شده، حال‌آنکه به گفته کارشناسان، افزایش تولید و صرفه‌جویی در مصرف آب را تا حدودی می‌توان با روش‌های دیگر ازجمله استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری و ایجاد گلخانه جبران کرد اما رهاسازی پلاستیک در کشت نایلونی صدمات جبران‌ناپذیری به آب و خاک وارد می‌کند. براین اساس و با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌و‌گویی را با محمد درویش؛ عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور و عادل عربی؛ معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور با بیان اینکه اصولاً کشت‌هایی که با پلاستیک و یا آبیاری تحت فشار در اراضی برای کاهش مصرف آب و درعین‌حال کاهش سطح زیر کشت و در عوض افزایش بهره‌وری در فضای کشاورزی کشور ترویج شد، گفت: درواقع هدفی که دنبال شد این بود که با اشغال کمتری از سطح میزان بهره وری در اراضی را افزایش داد.

محمد درویش افزود: حال آنکه آنچه در حال حاضر در این نوع کشت قابل مشاهده است اینکه کشاورزان از این روش استفاده می‌کنند که از طریق آبی که در اختیار دارند سطح بیشتری از اراضی را به زیر کشت ببرند تا میزان تولید خود را افزایش دهند.

وی ادامه داد: درواقع در عمل شاهد کاهش مصرف آب دراین نوع کشت نبوده و نیستیم بلکه متأسفانه آنچه عاید ما شده آلودگی اراضی کشاورزی توسط پلاستیک‌های رها شده در زمین‌های زیر این نوع کشت بوده است.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور با تأکید براینکه این پلاستیک‌های رها شده در اراضی بیش از 200 سال در طبیعت باقی می‌مانند ابراز کرد: در واقع طی سال‌های اخیر بخش بزرگی از زباله‌های پلاستیکی توسط این نوع کشت در طبیعت رها شده است.

درویش با بیان اینکه متأسفانه پلاستیک‌های رها شده در اراضی منجر به آن می‌شود که پرندگان و حشراتی همچون زنبورها و دیگر حشرات مفید نتوانند نسبت به عمل گرده‌افشانی درست اقدام و غذای لازم را برای خود فراهم کنند، تصریح کرد: این در حالی است که اگر این جانداران کوچک از بین بروند عملاً تاب‌آوری سرزمینی کاهش می‌باید.

وی با تأکید براینکه با مختل شدن چرخه گرده‌افشانی، طبیعت دچار عوارض جبران‌ناپذیری می‌شود، خاطرنشان کرد: این مهم منجر به کاهش حاصلخیزی خاک و وارد آمدن خسارت به کشاورزان و در واقع به تهدیدی برای امنیت غذایی منتهی می‌شود.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور ادامه داد: بنابراین اگر دولت برای چنین کشتی به کشاورزان مجوز صادر می‌کند نخستین شرط باید این باشد که پس از اتمام فصل کشت پلاستیک مورد نظر از اراضی کشاورزی جمع شود.

درویش با تأکید براینکه برای تحقق واقعی اهداف این نوع کشت باید کشاورزان را از طریق قوانین و شروط صدور مجوز برای کشت زیر پلاستیکی ملزوم کرد که سطح زیر کشت را افزایش ندهند، خاطرنشان کرد: در صورت تحقق چنین الزامی می‌توان به افزایش تولید در واحد سطح امیدوار شد.

وی با بیان اینکه متأسفانه بحث دیگری که در این نوع کشت مشکل‌ساز است استفاده بیشتر کشاورزان در این نوع کشت از مواد شیمیایی است بیان کرد: علاوه براین، حجم پلاستیکی که در این نوع کشت وارد خاک می‌شود نیز از دیگر مباحث زیست‌محیطی است که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور با تأکید براینکه کودهای شیمیایی مشکلات عدیده‌ای را برای خاک به‌دنبال دارد گفت: صله بستن خاک، کاهش نفوذپذیری عمودی آب در خاک و درعین‌حال نابودی حیات برخی از جانداران ریز در خاک همچون میکوریزا (نوعی قارچ) ازجمله معضلات زیست‌محیطی کشت‌های زیر پلاستیکی است.

درویش با بیان اینکه در دیگر کشورها تنها در صورتی مجوز کشت زیر پلاستیکی داده می‌شود که این مهم هم در کاهش مصرف آب و هم در کاهش سطح زیر کشت و بهره‌وری بیشتر زمین مؤثر واقع شده و در عین حال پس اتمام فصل کشت و برداشت کلیه پلاستیک به کار رفته از سطح زمین اراضی جمع‌آوری شود اذعان کرد: متأسفانه این استانداردها در ایران وجود ندارد.

وی با تأکید براینکه متأسفانه در کشور ما مجوز آبیاری تحت فشار به کشاورزان داده می‌شود بدون اینکه کنتوری بر روی منبع آبی آن‌ها نصب شده باشد تا میزان کاهش مصرف آب در این نوع کشت را مشخص کند ابراز کرد: علاوه براین متأسفانه کشاورزان نیز نسبت به جمع‌آوری پلاستیک از سطح اراضی پس از برداشت محصول اقدام نمی‌کنند.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان نیز در ادامه با اشاره به اینکه محیط‌زیست استان با تشریح فرآیند کشت زیر پلاستیک عنوان کرد: این نوع کشت عمدتاً در اراضی کشاورزی که با کمبود آب مواجه‌اند به اجرا درمی‌آید.

عادل عربی با تأکید براینکه درواقع در این نوع کشت به‌دنبال ایجاد فضای گلخانه در سطح کوچک‌تر هستند اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه سازمان محیط‌زیست با این رویکرد در بستر حفظ منابع آبی و نیز کاهش سطح کشت و افزایش بهره‌وری در این نوع کشت مشکلی ندارد اما مسئله ازآنجا شروع می‌شود که پس از برداشت محصول، پلاستیک به کار گرفته شده از سطح اراضی جمع‌آوری نشده و به‌مرور زمان بر اثر تابش آفتاب خرد شده و توسط باد در اراضی کشاورزی و حتی مرتعی جابه‌جا شده و درعین‌حال در خاک فرو رفته و منجر به آلودگی آن می‌شوند.

وی با تأکید براینکه این نوع کشت در همه شهرستان‌های استان کم‌وبیش طی سال‌های اخیر اغلب برای کشت صیفی‌جات به کار گرفته می‌شود گفت: اما در شهرستان رزن مشکل رها کردن پلاستیک در اراضی کشاورزی علاوه بر نازیبایی مشکلاتی حاد زیست‌محیطی را به‌دنبال داشته است.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان با تأکید براینکه طبق ماده 21 قانون مدیریت پسماند، کشاورز مکلف به جمع‌آوری ضایعات ناشی از کشت زیر پلاستیکی بوده و باید این موضوع نیز به تأیید محیط‌زیست برسد تصریح کرد: نکته اینجاست که بیشتر ضایعات به جا مانده در اراضی کشاورزی، متعلق به زمین‌هایی است که افراد غیر بومی نسبت به اجاره آن برای کشت محصول اقدام کردند و مالکان این زمین‌ها نیز در خارج از شهر و استان ساکن هستند.

عربی با بیان اینکه با آغاز فصل کشت محصول در تیر و مرداد ضرورت جمع‌آوری ضایعات نایلون به آن‌ها ابلاغ می‌شود بیان کرد: در صورت بی‌توجهی مستأجر به این موضوع و عمل نکردن به تعهدات، برای مالک و صاحب زمین اخطاریه صادر می‌شود؛ بنابراین بارها و بارها بنا به دغدغه‌مندی، این مهم انجام پذیرفته است و خود رأسا دراین باره وارد عمل شده و متخلف را به مراجع قضائی عودت داده‌ایم.

وی افزود: قانون مدیریت پسماند تکالیفی را برای جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده است و می‌طلبد این نهاد در اجرای صحیح قانون توجه ویژه‌ای داشته باشد و درعین‌حال در قرارداد منعقد شده بین موجر و مستأجر این الزام قید شده و یا در صدور مجوز و یا اعطای کود و تجهیزات این الزام مورد رصد قرار گیرد که در صورت نیاز این مستندات در اختیار محیط‌زیست قرار دهند تا در صورت بروز تخلف، فرآیند دادرسی به علت نداشتن اطلاعات هویتی، طولانی نشود.

معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان ادامه داد: همچنین مالکان زمین هنگام اجاره دادن اراضی خود به‌ویژه برای کشت محصولات زیر پلاستیکی، از مستأجر ضمانت لازم را برای عمل به تعهدات و جمع‌آوری پسماندها دریافت کنند.

عربی با تأکید براینکه ضایعات به‌جا مانده از کشت‌های زیر پلاستیکی منظره و سیمای زشت از اراضی کشاورزی را به نمایش گذاشته و علاوه بر این با توجه به فسادناپذیری پلاستیک، بیش از صدها سال زمان برای تجزیه آن، ساختمان و بافت خاک نیز آسیب می‌بیند اذعان کرد: تأثیر منفی بر روی حاصلخیزی خاک را از دیگر آثار منفی ضایعات نایلونی به‌جامانده در اراضی کشاورزی است و تأسف‌بارتر اینکه در فرآیند تجزیه پلاستیک شاهد رها شدن مواد سمی و انتقال آن به آب‌های زیرزمینی هستیم.

وی ادامه داد: متأسفانه، بر اساس ساختار شیمیایی پلاستیک، اثری مخرب و طولانی‌مدت دارد که ما تازه به درک آن رسیده‎ایم. فراتر از ایجاد صحنه‎های ناخوشایند بصری، زباله‌های پلاستیکی باعث تخریب کیفیت خاک می‎شوند و این بدین معناست که طی گذشت دوره‏ای امکان پرورش و حاصلخیزی خاک از بین خواهد رفت. این اتفاق به این سبب رخ می‎دهد که هنگام تجزیه آرام پلاستیک از خود مواد سمی متصاعد می‎کند که سبب آلودگی خاک می‎شود و در عرض چند دهه زمین‏های حاصلخیز خشک و گرد و خاک گرفته می‎شوند و همان اندک محصولاتی که امکان رشد خواهند داشت آلوده به فلزات سنگین و حتی ذرات ریز پلاستیکی خواهند بود و مصرف این محصولات توسط انسان منجر به رشد بیمارهای سرطانی و دیگر بیماری‏ها خواهد شد و همچنین فقدان زندگی گیاهی موجود، موجب کمبود آب و ایجاد طوفان و گرد و غبار گسترده خواهد بود که به تکرار در اخبار اخیر درباره آن می‏خوانیم که تأثیر آن بر زندگی انسان‎ها بسیار چشمگیر خواهد بود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد و درعین‌حال طبق بررسی تحقیقات زیست‌محیطی، فواید نایلون‌ها و کیسه‌های پلاستیکی که در مزارع به کار می‌رود، در مقابل زیان‌های آن بسیار ناچیز است؛ زیرا پلاستیک پس از نفوذ در خاک تا چندین سال تجزیه نشده و به‌صورت عایق، مانع تنفس طبیعی خاک و در نتیجه سبب تخریب جنس خاک و تولید ریزگرد می‌شود.

علاوه بر این مواد پلاستیکی و پلیمری به علت دارا بودن مواد نفتی و خاصیت تجزیه‌ناپذیری در خاک باقی می‌مانند و به‌تدریج آثار سمی و شیمیایی آن، از خاک وارد زنجیره غذایی انسان می‌شود.

از سوی دیگر این مواد به همراه باد جابه‌جا شده و وارد رودخانه‌ها و کانال‌های آبی و گرفتگی آبراهه‌ها می‌شوند که در بسیاری موارد به علت ساکن ماندن در آب، زاد و ولد انواع حشرات را در محل سکون خود افزایش می‌دهند بنابراین می‌توان کشت زیر پلاستیک را شمشیر دو لبه سود و زیان قلمداد کرد که لبه زیان آن به‌مراتب بران تر از لبه سود آن است.