سپهرغرب گزارش می‌دهد:

جای خالی مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز در استان همدان

بهار سال جاری بود که مسئول مرکز پیش‌‌بینی اداره کل هواشناسی استان همدان گفت: کمبود بارش‌های بهاری در استان همدان نسبت به 50 سال اخیر بی‌سابقه است. میزان بارش در فروردین و اردیبهشت امسال نسبت به مدت مشابه در 50 سال گذشته بی‌سابقه بوده است و میزان بارش‌های بهاری در استان همدان نسبت به آمار بلند مدت 90 درصد کاهش و از ابتدای امسال بارش چشمگیری در استان وجود نداشته است.

این روند به نوعی ادامه پیدا کرد که در تابستان سال جاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان گفت: طبق ایستگاه‌های باران‌سنجی شرکت آب منطقه‌ای همدان طی سال آبی جاری در استان 280 میلیمتر بارندگی داشته‌ایم که در مقایسه با 469 میلیمتر بارش سال گذشته 40 درصد کاهش یافته و استان وارد تنش آبی شده که صرفه جویی در مصرف آب در همه بخش‌ها ضروری است.

منصور ستوده با بیان اینکه رواناب به‌خصوص منابع آب ورودی به سدهای استان کاهش شدیدی داشته است گفت: سدهای اکباتان و آبشینه به عنوان تامین کننده آب شرب، از مهرماه قادر به تامین آب نبوده و احتمالا در آبان ماه خشک می‌شود، لذا با ادامه روند موجود تامین آب شرب با مشکلاتی مواجه خواهد شد.حجم سد اکباتان در حال حاضر به 14 میلیون متر مکعب کاهش یافته و 42 درصد از ذخیره سد پر شده و حجم رواناب ورودی به سد اکباتان نسبت به سال گذشته به یک سوم کاهش‌یافته به طوری‌که در سال گذشته حدود 64 میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه سد اکباتان شده که این میزان در سال جاری به 24 میلیون مترمکعب کاهش پیدا کرده است.

وی با اشاره به اینکه امسال وضعیت بارش‌ها نسبت به سال گذشته با کاهش جدی روبه‌رو بود، اظهار کرد: در سال آبی جاری 280 میلی متر بارش در استان همدان به ثبت رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 40 درصد کاهش و نسبت به میانگین بلندمدت 22 درصد کاهش داشته است.

وی با بیان اینکه کسری مخزن به خاطر استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی به وجود آمده است، عنوان کرد: دشت کبودراهنگ 80 میلیون مترمکعب کسری مخزن سالیانه دارد که معادل دو برابر حجم سد اکباتان است.

ستوده با اشاره به اینکه بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی می‌تواند پیامدهای سنگینی همچون ایجاد فروچاله داشته باشد، گفت: تاکنون در دشت‌های استان همدان 27 فروچاله رخ داده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان با تصریح بر اینکه حجم روان‌آب خروجی در 10 سال اخیر از حوزه شمالی استان همدان 90 درصد کاهش داشته است، گفت: آبی که در طول چندین هزار سال پیش در زیر زمین ذخیره شده بود در طول سنوات اخیر بیشتر توسط چاه‌های کشاورزی استخراج شده است.

اما به راستی باید برای این وضعیت چه چاره‌ای اندیشیده شود؟ وضعیت طرح‌های آبخیزداری و ّآبخوان‌داری در استان همدان چگونه است؟ آیا می‌توان قدم‌هایی برای نجات آب و خاک همدان برداشت؟

با این تفاسیر، در این خصوص گفتگویی با داوود نیک‌کامی؛ رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی ترتیب داده شد تا وضعیت آبخیزداری در کشور را بررسی و راه نجات همدان از فروچاله‌ها، فرونشست‌ها، تنش‌های آبی و غیره را مورد بررسی قرار دهیم، در ادامه متن این گفتگو را می‌خوانید:

   سال‌ها است که در رابطه با مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز صحبت می‌کنیم

داوود نیک‌کامی در گفتگو با سرویس کشاورزی سپهرغرب با بیان اینکه فروچاله‌ها و فرونشست‌های سفره‌های آب زیر زمینی به هم ربط دارند، عنوان کرد: وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی نیز به برداشت آب ومیزان خروجی آب از زیرزمین ربط دارد.

رییس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی با تاکید بر این موضوع گفت: اگر این وضعیت مدیریت نشود، این زنجیره با مشکل روبرو خواهد شد و اتفاقات خوبی در این بین نخواهد افتاد.

وی با تصریح به اینکه سال‌ها است در رابطه با مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز صحبت می‌کنیم، اظهار کرد: در همه کشورها بایستی به این مهم توجه شود، یعنی قسمت‌های مختلفی که از منابع حوزه آبخیز استفاده می‌کنند، باید در قالب یک برنامه کلان و متناسب با میزان و پتانسیل منابع باشد تا همه بخش‌های با برنامه‌ای یکپارچه پیشرفت کنند.

نیک‌کامی با تاکید بر لزوم توجه به این موضوع در کشور، مطرح کرد: این مهم در صورتی که مورد توجه نباشد، هر بخش در مسیر توسعه راهی جدا را در پیش خواهد گرفت بدین ترتیب لطماتی به وقوع می‌پیوندد.

وی در تشریح این موضوع گفت: همه بخش‌ها توسعه می‌خواهند و این چیز بدی نیست اما چون بخشی وارد این موضوع می‌شوند و شاهد توسعه بخشی هستیم، این موضوع روی دیگر بخش‌های لطماتی را به جا می‌گذارد.

وی در ادامه صحبت‌های خود تشریح کرد: به عنوان مثال، بخش کشاورزی برای توسعه نیاز به استفاده از آب و خاک دارد اما بهره‌وری از این دو عنصر حیاتی به صورت درست اجرا نمی‌شود و شاهدیم که توسعه در عرض اتفاق می‌افتد.

نیک‌کامی با بیان این موضوع ادامه داد: توسعه اراضی کشاورزی آب‌بر است و نیاز به آب‌های زیرزمینی دارد، بدین ترتیب با استفاده‌هایی بیش از حد مجاز از این منابع و چاه‌ها شاهد افت سطح سفره‌های زیرزمینی خواهیم بود و در نهایت، فضای خالی از آب توسط وزن تشکیلات بالادست فرونشست می‌کند.

رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی در ادامه گفتگو تصریح کرد: لزوماً وقتی برنامه کلانی بالاسر حوزه‌های آبخیز کشور باشد، این روند شکل نخواهد گرفت.

وی با بیان اینکه این برنامه کلان تا زمانی که تهیه نشود، هر وزارتخانه توسعه‌ای جدا را در پیش خواهد گرفت و این توسعه‌ها باعث خسران در کلیت قضیه خواهد شد، گفت: این روزها، در ادامه این روند با خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها در کشور روبرو هستیم.

نیک‌کامی در این خصوص به وضعیت دریاچه ارومیه اشاره کرد و افزود: هم اکنون برای این دریاچه ستاد احیا تشکیل شده است، اما اگر با همین روند پیش برویم باید برای همه بحران‌های پیش آمده، یک ستاد احیا تشکیل دهیم.

رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی خاطرنشان کرد: در کشور، برای جلوگیری از این روند برنامه‌های کلان وجود دارد، اما این برنامه‌ها اجرا نمی‌شوند، اطلاعات موجود به شکل مفیدی مورد استفاده قرار نگرفته و در نتیجه توسعه‌های بخشی موجب چنین مشکلاتی می‌شود.

   استانداران و فرمانداران از اطلس‌های موجود استفاده کنند

وی با اشاره به این موضوع، به وضعیت همدان نیز اشاره کرد و افزود: با توجه به اینکه در کشور، برنامه‌های کلان مناسبی وجود دارد، بایستی از این برنامه‌ها در تمامی استان‌ها استفاده و روند را بر اساس آن‌ها پیش برد تا هم توسعه محقق شود و هم شاهد خسران نباشیم.

نیک‌کامی با بیان اینکه متاسفانه در برنامه‌های کلان شاهد جای خالی استفاده از این اطلس‌ها هستیم، به اطلس سیل اشاره کرد و افزود: پخش سیلاب در آبخوان را در 37 نقطه در کشور به اجرا درآورده‌ایم و با این روند نه تنها صدمات سیل کاهش یافته بلکه از منبع آبی به نحو مناسبی استفاده شده است. به عنوان مثال، در این زمینه می‌توان در قالب پخش سیلاب‌ها در آبخوان‌ها وارد کار شد، آن‌ها را شارژ و از فرونشست دشت‌ها جلوگیری کرد.

این مقام مسئول با بیان اینکه این اطلس‌ها در سایت پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی موجود است، عنوان کرد: اطلس دیگری با عنوان اطلس فرسایش خاک نیز وجود دارد، بدین ترتیب یک مدیر در استان یا یک فرماندار به راحتی می‌تواند از سه اطلس ظرفیت‌های آبی، اطلس فرسایش خاک و اطلس سیل استفاده کند، مناطق بحرانی را بیرون بکشد، پهنه‌های سیل را شناسایی کند، ظرفیت‌های آبی و مشکلات و غیره را احصا نماید، مناطقی که با فرسایش شدید خاک روبرو هستند را شناسایی و برنامه‌ریزی‌ها را بر پایه این اطلاعات در پیش بگیرد.

**طرح اولیه قانون جامع آبخیزداری کشور تهیه شده است

رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی با بیان اینکه امیداست با ورودی ساداتی‌نژاد به عنوان وزیر جهادکشاورزی که خود از بدنه آبخیزداری است شاهد ورود مناسب طرح‌ها و پروژه‌ها به این سمت باشیم، خاطرنشان کرد: برنامه‌های یکپارچه آبخیزداری از برنامه‌های مهم در این بخش است که امیدواریم این روند در کشور در پیش گرفته شود.

نیک‌کامی با بیان اینکه ساداتی نژاد در کمیسیون کشاورزی از پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی خواست تا قانون جامع آبخیزداری کشور تهیه شود، گفت: هم اکنون طرح اولیه آن تهیه و به مجلس داده شده است.

وی در بخش پایانی این گفتگو یادآور شد: اگر حدود استفاده از منابع آبی و خاک مشخص باشد، شاهد استفاده مناسب از این منابع خواهیم بود، استان‌ها نیز می‌توانند برای پیشبرد طرح‌های خود، از طرح‌های آبخیزداری استفاده نمایند.

به راستی، در وضعیتی که از یکسو تغییر اقلیم و کم شدن بارش‌ها را شاهد هستیم و از سویی، فرونشست‌ها و فروچاله‌ها را یکی پس از دیگری می‌بینیم، هم چنان جای خالی مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز در استان همدان در همدان احساس می‌شود.

این روزها که بی آبی و کمبود بارندگی‌ها در همه جای کشور مشکلاتی را به وجود آورده است؛ استان همدان نیز از این وضعیت در امان نمانده و به گفته مسئولان متاسفانه با کاهش 42 درصدی بارش‌ها حجم ذخیره آب سد اکباتان امسال به 10 میلیون متر مکعب رسیده در حالی که همین ایام سال گذشته 19 میلیون متر مکعب بود.

این وضعیت به تمام دشت‌های استان همدان فشار آورده به گونه‌ای که مشکل بی‌آبی تنها مختص شهرستان همدان نیست؛ اما در این بین نقش بخش کشاورزی حائز اهمیت است چرا که براساس آمارها میزان مصرف آب شرب در استان همدان هفت درصد، صنعت 3.5 درصد و کشاورزی 89.5 درصد است که غیراستاندارد محسوب می‌شود.

اما به‌راستی چرا حال که همدان با تنش‌های آبی روبرو است باید همچنان در حدود 90 درصد میزان مصرف آب شرب در استان مربوط به بخش کشاورزی باشد، مسئولان از جای خالی اطلس کشاورزی همدان ابراز تاسف کنند، کشت‌های پرآب‌بر در همدان ادامه‌دار باشند و حتی این روند هم ختم به زنجیره تولید نباشد! کارخانه‌ها و صنایع آب‌بری چون ذوب آهن و نیروگاه‌ها در همدان ایجاد شوند و همواره این روند موجب لطمات به بخش آبی و در نتیجه خاکی‌مان بزند؟

امید است این نوشتار تلنگری به مسئولان ارشد استان و شهرستان‌های همدان باشد تا از برنامه‌های کلان بالادستی استفاده و با شناسایی وضعیت‌های بحرانی و نقاط ضعف و تهدیدها و البته احصای نقاط فرصت و مثبت روند را علمی، برنامه‌ریزی شده و یکپارچه پیش ببرند تا هم صنایع، کشاورزی، اشتغالزایی، تولید و غیره در همدان روند رو به توسعه داشته باشد و هم اینکه با تنش‌های آبی و دغدغه‌هایی از جنس فروچاله و فرونشست و فرسایش و جیره‌بندی‌های آب و غیره در استان همدان به ویژه شهر همدان روبرو نباشیم.