خورشید در پسِ ابر

مجتبی عظیمی رادفر در این یادداشت آورده است: با شهادت امام حسن عسکری(ع) در سال 260 و آغاز غیبت صغری ارتباط مردم و شیعیان با امام زمان(عج) از طریق نوابی که از طرف حضرت تعیین می‌شدند ادامه پیدا کرد و پس از عثمان بن سعید، محمد بن عثمان و حسین بن روح نوبختی این ارتباط و نیابت از امام عصر در سال 326 به علی بن محمد سمری رسید؛ انسان جلیل‌القدری که پایان بخش ارتباط شیعیان با نواب خاص حضرت مهدی(عج) بود و با درگذشت او، جامعه شیعه وارد غیبت کبری شد.

در منابع، سال تولد علی بن محمد سمری ذکر نشده است. 

کنیه او را ابوالحسن و لقب او را سَمَری، سَیمُری، سَیمَری و یا صیمَری گفته‌اند، ولی مشهور همان سَمَری است. سَمَّر یا سُمَّر یا صیمر یکی از روستاهای بصره است که بستگان او در آن می‌زیسته‌اند.

او از تاریخ هیجدهم شعبان 326 قمری تا پانزدهم شعبان سال 329 قمری -و یا به نقلی تا پانزدهم شعبان سال 328 قمری- سازمان وکالت و نیابت را رهبری می‌کرد و پس از خود نیز به دستور حضرت ولی عصر خبر از پایان دوره غیبت صغری و آغاز غیبتی طولانی داد.

 پایان غیبت صغری

شیخ صدوق به نقل از ابومحمد حسن بن احمد مکتب می‌نویسد: «ما در سال درگذشت ابوالحسن، علی بن محمد سَمَری در مدینه الاسلام بغداد بودیم. 

چند روز قبل از درگذشت او به حضورش رسیدیم.

 او توقیع حضرت را به ما نشان داد و ما از روی آن نوشتیم و نسخه برداری نمودیم و از نزدش خارج شدیم و چون روز ششم، روز موعود فرا رسید، به نزد سَمَری رسیدیم و او را در حالت احتضار مشاهده کردیم. دیدیم که در حال جان دادن است.

 به وی گفتند که وصیّ و جانشین تو چه کسی است؟ بعد از تو چه شخصی نایب امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف است؟ او در پاسخ گفت: خدا را مشیّتی است که خود انجام خواهد داد (دوره غیبت صغری به پایان رسیده است و کسی در دوره غیبت کبری نایب خاص امام مهدی (عج) نیست و این خود از مشیّت الهی است.) این مطلب را گفت و آن گاه جان به جان آفرین تسلیم نمود. این، آخرین سخنی بود که از او شنیده شد.»

 توقیع امام عصر(عج) به علی بن محمد سمری

«خداوند در وفات تو به برادرانت اجر عنایت فرماید. تو تا شش روز دیگر وفات خواهی کرد. 

پس کارهایت را تمام کن و هیچ کس را جانشین خود قرار نده؛ زیرا اکنون غیبت دوم آغاز شده و تا زمانی طولانی که خداوند اجازه فرماید، ظهوری نخواهد بود تا قلوب (مردم) از قساوت، و جهان از بی‌عدالتی مشحون گردد و کسانی به سوی هواداران (شیعیان) من آیند و مدعی شوند که مرا رؤیت کرده‌اند. 

لکن آگاه باش، هر کس قبل از قیام سفیانی و صیحه آسمانی ادعای رؤیت مرا کند، افترا زنندهٔ دروغگوست.»

 15 شعبان سال 329 و آغاز غیبت کبری وظایف شیعیان

بنابر نقل شیخ طوسی، سمری در سال 329ق درگذشت و جنازه‌اش در بغداد در نزدیکی مسجد براثا، به خاک سپرده شد. 

قبر او در نزدیکی مقبره کلینی قرار دارد. صاحب اعیان الشیعه، تاریخ درگذشت او را پانزدهم شعبان دانسته است.

هرچند با آغاز غیبت کبری ارتباط شیعیان با نواب خاص حضرت بقیه الله الاعظم به پایان رسید؛ ولی بدین صورت نبوده که شیعیان را به حال خود رها کرده باشند. 

حضرت ولی عصر (ع) در توقیعی که به اسحاق بن یعقوب نوشتند، فرمودند: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ‌ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ؛[6] و امّا حوادث واقعه، دربارۀ آن مسائل به راویان حدیث ما رجوع کنند که آنها حجّت من بر شما هستند و من نیز حجّت خدا بر آنها هستم.» این گونه شد که شیعیان با فقیهان متقی پیوند یافتند و در عین حال، شیعیان از حضرت مهدی(عج) به مثابه خورشیدی در پس ابر بهره می‌برند.