بی‌اعتباری کشاورزی ترویجی پیامد عدم توجه به قوانین

قوانین حمایتی، مروجان را در مقابل روستاییان و کشاورزان قرار می‌دهد

نظام ترویج کشاورزی ایران به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی توسعه کشاورزی، طی دو دهه گذشته با چالش‌هایی مواجه بوده به طوری که سبب شده تا این نظام از سوی مسئولان، کارفرمایان و روستاییان مورد انتقاد باشد. به‌منظور حل مشکلات این نظام، طرح اصلاح ساختار نظام ترویج کشاورزی، در قالب رهیافت نوین ترویج، با هدف احیای خدمات ترویجی و انتقال مناسب یافته‌های تحقیقاتی و فناوری، مطرح شد؛ اما پس از گذشت حدود چهار سال از اجرای این طرح، نتایج بررسی‌های متنوع، نشان‌دهنده فاصله زیاد میان وضع موجود و وضع مطلوب است.

استفاده از فناوری یکی از بایدهای توسعه در کشاورزی است که همواره مورد توجه متخصصان و پژوهشگران از یک سو و کاربران و تولیدکنندگان از سوی دیگر قرار گرفته؛ افزون بر این فناوری‌ها شیوه انتقال آن‌ها به کاربران فناوری نیز به‌نوبه خود اهمیت بالایی دارد، اما برخی از آن‌ها پیش از آنکه سودمند باشند پیامدهایی زیان‌بار برای کشاورزی فراهم کردند که نمونه‌های پرشمار آن در جای‌جای کشور وجود دارد. از این‌روست که در ترویج و آموزش کشاورزی، سازگاری نوآوری فناورانه بسیار مورد توجه است.

در شرایطی که نیاز به امنیت غذایی و تولید محصولات کشاورزی به‌عنوان یک اصل اجتناب‌ناپذیر در بین متصدیان نظام برنامه‌ریزی بخش کشاورزی پذیرفته شده، ترویج کشاورزی تاکنون چقدر توانسته نقش محوری خود را در این نظام ایفا کند و بر فرآیند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در بخش کشاورزی تأثیرگذار باشد؟ این در حالی است که مدیران و متصدیان بخش‌های اجرایی در وزارت جهاد کشاورزی و به‌تبع آن در استانی همچون همدان برای خود نقش‌ها و وظایف ترویجی قائل هستند درصورتی‌که کارکردها و خروجی‌های این بخش‌ها چنین ادعایی را ثابت نمی‌کند. از سوی دیگر به نظر می‌آید نظام ترویج کشاورزی در سال‌های اخیر همواره به‌عنوان حلقه مفقوده در زنجیره ارزش تولید مطرح بوده و نتوانسته در این فرآیند نقش محوری خود را ایفا کند.

دراین‌بین بنا به نظرهای کارشناسی، اصول پایه برای بازمهندسی نظام ترویج کشاورزی در کشور، شامل تمرکز بر کشاورزان خرد، ارتقای سطح دسترسی آنان به خدمات کشاورزی دولتی و خصوصی، شروع از سطح محلی و در نظر گرفتن نیازها و مشکلات مردم و کشاورزان و تقاضاهای آن‌ها، یادگیری از تجارب گذشته و توسعه مدل ترویجی به‌صورت مدل بومی، بهره بردن از پارادایم (الگو) جدید در بستر آخرین نظریه‌ها و تجارب می‌شود.

در همین راستا با توجه به اهمیت موضوع با عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران و یکی از کارشناسان این حوزه در خصوص آسیب‌های کشاورزی ترویجی به گفت‌وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:

سید مهدی میردامادی با بیان اینکه رسالت و وظیفه ترویج کشاورزی، اشاعه علم و فنون، نوآوری و غیره کشاورزی است، عنوان کرد: کشاورزان و روستاییان به علت‌های مختلف همچون حمایت بیش‌ازاندازه و در اختیار قرار دادن ابزار و منابع اساسی توسط دولت به روستاییان، از سیستم کشاورزی سنتی استفاده کرده و به سیستم‌های نوین توجهی ندارند.

وی با بیان اینکه کشاورزان و روستاییان حمایت همه‌جانبه دولت را وظیفه دولت و حکومت می‌دانند، اظهار کرد: حمایت بیش‌ازحد و ارائه امکانات به کشاورزان به یک فرهنگ در بین آن‌ها تبدیل شده و اکثر روستاییان پذیرای عرضه محصولات به قیمت واقعی نیستند.

وی ضمن اشاره به‌دلیل عدم استقبال کشاورزان از روش‌های نوین آبیاری گفت: به دلیل آنکه همیشه آب را با نازل‌ترین قیمت در اختیار کشاورزان قرار می‌دهند، کشاورزان و روستاییان خود ملزم به استفاده از روش‌های آبیاری نوین برای صرفه‌جویی بیشتر در مصرف آب نیستند.

مدیر گروه توسعه کشاورزی علوم و تحقیقات تهران با بیان اینکه در اوایل دهه هفتاد حفر چاه بی‌رویه، پمپاژ کردن آب‌های زیرزمینی، ساخت‌وساز بی‌رویه، ایجاد استخر و غیره آسیب جبران‌ناپذیری به حوزه آبیاری و کشاورزی وارد کرد، گفت: متأسفانه در اکثر مواقع بعد از آنکه سازه‌ای در بخش کشاورزی ساخته و ایجاد می‌شد تلاش می‌کردند تا جلوی ساخت‌وساز را بگیرند.

میردامادی با بیان اینکه برخی اقدامات و تصمیمات دولت باعث شد تا مروجان که کار اصلی آن‌ها ترویج علم و آگاهی کشاورزان است و باید کنار آن‌ها باشند اما مقابل‌شان قرار گرفتند، تصریح کرد: ترویج یک ضرورت انکارناپذیر است زیرا نمی‌توان به کشاورز گفت خود در حوزه تحقیقات ورود کرده و سپس آن را در خود عملیاتی کرده و به اجرا درآورد.

وی در ادامه افزود: درواقع اگر به‌دنبال آن هستیم که بخش کشاورزی بهره‌وری و کارآمدی را تجربه کرده و درعین‌حال این بهره‌وری در همه شئونات اتفاق بیفتد، نه‌فقط آب‌وخاک بلکه از همه تجهیزات و زیرساخت‌ها در این بخش باید به‌صورت مطلوب استفاده کرد چراکه ترویج یک امر ضروری است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم تحقیقات تهران با بیان اینکه یکی از وظایف اصلی مروجان بخش کشاورزی این است که در کنار روستاییان و همراهشان باشند، ابراز کرد: اما برخی از سیاست‌های نادرست باعث شد این افراد به‌ناچار دست به تخریب و ساخت‌وساز غیر قانونی بزنند.

میردامادی با بیان اینکه اتخاذ سیاست‌های نادرست در بخش کشاورزی از یک ‌طرف و عدم استفاده از کشاورزی ترویجی باعث شده در حال حاضر با کمبود بی‌سابقه آب در کشور مواجه شویم، عنوان کرد: در واقع در حال حاضر همانند گذشته با استفاده از شیوه‌های سنتی از چاه‌ها آب‌برداری می‌کنیم که این امر بسیار آسیب‌زا خواهد بود.

وی با بیان اینکه کشت برخی از محصولات جالیزی همانند هندوانه، به بخش کشاورزی آسیب زده است، خاطرنشان کرد: تولید و کشت این محصولات صرفه اقتصادی و کشاورزی ندارد و فقط به ضرر این بخش تمام می‌شود.

این فعال حوزه کشاورزی با بیان اینکه مروجان کشاورزی نیاز به آموزش و حمایت قانونی دارند، اذعان کرد: در واقع آن‌ها باید بتوانند در چارچوب و قواعد مشخصی که برای آن‌ها تعیین شده کار کنند.

میردامادی با بیان اینکه در حال حاضر مشکلاتی که در حوزه کشاورزی ترویجی وجود دارد مربوط به ساختار اشتباه این بخش است، یادآور شد: با اعطای برخی از امتیازات و مجوز‌ها به کشاورزان و روستاییان مروجان را بی‌اعتبار کرده‌ایم.

وی با بیان اینکه به اعتقاد بنده متأسفانه قوانین آن‌گونه که باید اجرا شود جدی گرفته نمی‌شود، یادآور شد: نتایج این امر را در سه بخش کوتاه، میان و بلندمدت در حوزه کشاورزی می‌توان مشاهده کرد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ایران در منطقه خشک قرار گرفته و بدون شک اگر با این روند پیش برویم طی چند سال آینده با بحران بی‌آبی دست‌وپنجه نرم خواهیم کرد گفت: پدیده فروچاله و فرونشست‌ها که در چند سال اخیر شاهد آن بوده‌ایم به دلیل اتخاذ برخی از سیاست‌های نادرست و روش کشاورزی سنتی به وجود آمده است.

میردامادی ضمن تأکید بر لزوم آموزش و ارتقای آگاهی مروجان جهت ارتباط مؤثر با روستاییان اظهار کرد: در واقع آن‌ها باید بتوانند با زبان ساده و قابل فهم یافته‌های علمی را به روستاییان و کشاورزان منتقل کنند.

وی با بیان اینکه مروجان به‌عنوان واسطه بین مراکز علمی و پژوهشی روستاییان و کشاورزان قرار دارند، اظهار کرد: متأسفانه در این حوزه تاکنون به دلایلی مختلفی ازجمله آموزش مناسب، اتخاذ سیاست‌های نادرست و عدم اجرای اصولی و غیره موفق عمل نکرده‌ایم.

حال با توجه به آنچه گفته شد اکنون کشور ما نیازمند استفاده از فناوری نوین پایدارورزی با اجرای اصولی است که در آن کشاورز و فرهنگ کشاورزی، محیط زیست و فناوری به‌گونه‌ای صلح‌آمیز و مؤثر در توسعه کشاورزی با هم تعامل داشته باشند. در ضمن حفظ ارزش‌ها خود به سرمایه‌ای اجتماعی افتخارآمیز تبدیل می‌شوند که تضمین‌کننده پیشبرد کشاورزی در قالب تولید، سلامت و امنیت غذاست. با این شرط که فناوری‌های تولیدی خارجی و داخلی و تطبیقی ابتدا در محیط مدل ترویج و آموزش کشاورزی ارزیابی و تأیید شوند.

از سوی دیگر متأسفانه بخش ترویج با وجود اهمیت بالا در حوزه بهره‌وری و کشاورزی، این روزها در ساختار، امکانات و تجهیزات مورد ظلم و ستم قرار گرفته است؛ بنابراین انتظار می‌رود مدیران ارشد جهاد کشاورزی در استان‌ها، استانداران و نمایندگان خواهان تغییر در ساختار این بخش در حوزه کشاورزی در سطح وزارتخانه شده و بر اساس اهمیت این بخش، برای فراهم کردن الزامات تلاش کنند.

از طرفی همان‌طور که گفته شد عدم توجه به قوانین در بخش کشاورزی و صدور مجوز‌های متعدد سبب شده تا مروجان اعتبار خود را از دست داده و به اعتبار روستاییان و کشاورزان به سخن آن‌ها بها ندهند چراکه بار‌ها این افراد ثابت کردند با دور زدن قانون می‌توانند خلاف دستورات مروجان عمل کنند و آب هم از آب تکان نخورد.