«أُوصِیکما وَ جَمیعَ وَلَدی وَ أَهلی وَ مَن بَلَغَهُ کتابی بِتَقوَى اللَهِ وَ نَظمِ أَمرِکم»؛ «شما و همه فرزندان و عیال و هر که را نامه‌ام به دست او برسد، سفارش می‌کنم به تقوای الهی و رعایت نظم در کارهای‌تان.» این کلام نغز امیرالمؤمنین (ع) چکیده سه عرصه مهم از سبک زندگی دینی را ترسیم می‌کند. امام علی (ع) به سه امر مهم، یعنی «تقوای الهی»، «نظم امر» و «اصلاح ذات‌البین» وصیت فرموده است. یکی از سفارشات مهم معصومین (ع) که در سیره فردی آن‌ها هم مشهود است، توصیه به نظم است. خدای توانا و حکیمی که نظم را در دستگاه پهناور و عظیم خلقت قرار داده است، همین نظم را در زندگی انسان‌ها و روابط اجتماعی آنان می‌پسندد، از این رو، شایسته است انسان در زندگی فردی و اجتماعی خویش، نظم و ترتیب و تدبیر در امور را مراعات کند. روانشناسان نیز تأکید می‌کنند: «احتیاج به نظم و ترتیب، جزو احتیاجات اساسی روانی محسوب می‌شود، رنگ و شکل و خاصی به زندگی می‌دهد، افراد میل دارند زندگی فردی و جمعی خود را تحت نظم و قاعده مشخصی درآورند.» با این مقدمه به موضوع نظم و انضباط در سیره پیشوایان می‌پردازیم.

یکی از ویژگی‌های سیره فردی معصومان (ع) نظم در کار‌ها و تلف نکردن وقت و دریافتن فرصت‌هاست. در کنار این ویژگی‌ها، نباید اتقان و استحکامی را که حضرات در کار‌های خود داشتند، نادیده گرفت. به عبارتی ایشان در کنار کمیت هرگز از کیفیت غافل نمی‌شدند. رعایت نظم و نهایت استفاده از زمان و بهره‌گیری به موقع از فرصت‌ها، هرگز موجب شتاب‌زدگی و بی‌مایگی در کار‌های آن‌ها نمی‌شد. به عبارتی هر کاری باید متقن باشد. در غیر این صورت به بازسازی و اصلاح آن کار نیاز خواهد شد که از موارد اتلاف توان و زمان است. سعد بن معاذ یار با وفای پیامبر (ص) از دنیا رفت. حضرت به تکفین و تدفین ایشان امر کرد. با پای برهنه در تشیع جنازه‌اش شرکت کرد و خود به درون قبر رفت و لحد و سنگ‌های آن را چید، سپس با خاک نمناکی شکاف‌های میان سنگ‌های لحد را پر کرد. هنگامی که از این کار فارغ شد، به یاران خود فرمود: من می‌دانم که این قبر عاقبت کهنه می‌شود و جنازه او عاقبت می‌پوسد و لیکن: «وَ لَکنَ اللَهَ یحِبُ عَبداً إِذا عَمِلَ عَمَلاً أَحکمَهُ»؛ «خداوند دوست دارد اگر بنده‌ای کاری انجام دهد، آن را استحکام بخشد و درست انجام دهد.»

با تأسی به زندگی معصومان (ع)، نظم در زندگی یک مسلمان بر محور عبادت خدا- که هدف از زندگی است- پدید می‌آید. یک مسلمان هنگام اذان صبح برای نماز برمی‌خیزد و پس از نماز به تلاوت آیاتی از قرآن می‌پردازد، سپس به ورزش مناسب یا مختصری استراحت و پس از صرف صبحانه به کار روزانه می‌پردازد، نزدیک اذان ظهر دست از کار برمی‌دارد و برای نماز ظهر و سپس عصر آماده می‌شود، پس از نماز به صرف غذا و مقداری استراحت می‌پردازد، دوباره کار را آغاز می‌کند، نماز مغرب و عشا را به موقع ادا می‌کند و پس از دیدار با دوستان، بستگان، گفتگو با خانواده یا هر تفریح و جلسه مشروع دیگر وقتی به خواب می‌رود که بتواند نماز صبح خود را سر وقت بخواند. بی‌تردید نظم و انضباط در کار‌ها به معنای پرکاری و استراحت‌نکردن نیست، بلکه انسان مؤمن باید مقداری از وقت خود را به تفریحات سالم اختصاص دهد. حضرت امام موسی کاظم (ع) درباره نظم و تقسیم‌بندی ساعات روز فرموده است: «سعی کنید زمان خود را به چهار بخش تقسیم کنید: بخشی برای مناجات با خدا و بخشی برای کار و امرار معاش و بخشی دیگر برای همنشینی با برادران و دوستان متعهد که شما را با ایرادهای‌تان آشنا می‌کنند و در دل به شما اخلاص می‌ورزند و [در نهایت]بخشی را نیز به خوشی‌های غیرحرام خود اختصاص دهید و با این بخش اخیر است که می‌توانید از عهده آن سه بخش دیگر برآیید.»

متأسفانه امروزه بسیاری زمان خود را به یکی‌دو بخش، بیشتر تقسیم نمی‌کنند. بسیاری قسمت عمده‌ای از شبانه‌روز خود را صرف فضای مجازی می‌کنند و عده‌ای نیز همه وقت خود را کار می‌کنند. این‌گونه تخصیص زمان از نظر دین اسلام مردود است. به فرموده حضرت ساعتی برای مناجات و ساعتی برای امرار معاش و ساعتی برای دیدار با دوستان و صله رحم و سر زدن به خویشان و ساعتی نیز برای پرداختن به لذت‌های حلال باید اختصاص داده شود. افزون بر آن، بخش پایانی، یعنی تفریح و لذت‌جویی‌های حلال، یار و مددکار بخش‌های دیگر زندگی است؛ چیزی که امروزه بسیاری به آن اهمیت نمی‌دهند.

رجاء بن ابی ضحاک؛ کسی که حضرت امام رضا (ع) را از مدینه به ایران آورد، درباره آن حضرت می‌فرماید: در میانه راه همواره حضرت مشغول بودند. قرائت قرآن، نماز اول وقت و نافله‌ها، همه وقتش را پر کرده بود. سیره علما و بزرگان ما نیز بر همین منوال بوده. ساعات مطالعه و عبادت و همه کارهای‌شان چنان منظم و ثابت بوده است که برخی از اطرافیان برنامه ایشان را از پیش می‌دانستند. به هر روی زمان سرمایه‌ای است که خداوند به ما عطا کرده و ما نیز در استفاده از آن باید نهایت دقت را به کار بریم و از هدر دادن آن بپرهیزیم. دیگر اینکه این سرمایه، تجدیدپذیر نیست. اگر هدر رفت نمی‌توان دوباره آن را بازیافت. امیرالمؤمنین (ع) در این‌باره می‌فرماید: «أَشَدُ الغُصَصِ فَوتُ الفُرَصِ»؛ «غم‌انگیزترین غصه‌ها از دست دادن فرصت‌هاست.»