صالح قاسمی مسئول کارگروه جمعیت مرکز ارزیابی اجرای سیاست‌های کلی نظام نوشت: وقتی علل تغییر الگوی فرزندآوری را مرور می‌کنیم به دو موضوع کلان سبک زندگی و اقتصاد می‌رسیم. با تغییر سبک زندگی و چارچوب‌های ارزشی در سبک زندگی، نگرش‌ها، نیاز‌ها و کارکرد‌های فرزند هم دچار تغییر و دگرگونی شد. در ادامه رکورد اقتصادی هم باعث تشدید این روند کاهشی در فرزندآوری شد.

پس ریشه و علت اصلی تغییر الگوی فرزندآوری و کاهش آن در سبک زندگی و نوع نگرش و فرهنگ بود، اما اقتصاد در کنار این تغییرات قرار گرفت و این کاهش شاخص‌های جمعیت‌شناسی را تشدید کرد. اگر بپذیریم که این مسئله در فرهنگ و سبک زندگی ریشه داشته است، به نظر می‌رسد همینطور هم باشد. به این ترتیب باید امروز هم در راهبرد‌نگاری و هم در ارائه راهکار برای مقابله با بحران جمعیت توجه اصلی ما در حوزه فرهنگ و اصلاح نگرش باشد. اینجاست که تعاریف و مفاهیم ارزش‌گذاری‌های فرهنگی در جامعه اهمیت پیدا می‌کند. به بیان دیگر در موضوع فرزندآوری یکی از مصادیق تعاریف و مفاهیم ارزش‌گذاری‌های فرهنگی می‌شود اینکه خانواده مطلوب از نگاه عموم جامعه چه خانواده‌ای است؟

برای پاسخ به این سؤال با توجه به اهمیت نگرش عمومی و تعریف جامعه از خانواده مطلوب، باید گفت امروز الگوی دقیقی در دنیا رایج شده که خانواده مطلوب را در ذهن جامعه اصلاح کند. در نگاه عموم جامعه خانواده‌ای ایده‌آل و مطلوب است که دو فرزند داشته باشد. بنابراین این الگو رایج می‌شود و آمار‌ها هم همین را تأیید می‌کند، اما وقتی این تعریف به چالش کشیده و اصلاح شود الگوی جامعه هم از تعریف خانواده مطلوب متأثر خواهد شد.

اما ببینیم دنیا در این زمینه چگونه عمل کرده است؟ امروز در دنیا یک الگوی دقیق با تعریف دقیق علمی به وجود آمده تا نگرش جامعه نسبت به خانواده ایده‌آل و مطلوب را اصلاح کند و آن الگو، الگوی خانواده کامل است. حالا تعریف این خانواده کامل چیست؟ خانواده‌ای کامل محسوب می‌شود که همه اعضای آن خانواده روابط درون خانوادگی را تجربه کند و این روابط را داشته باشند. به این معنی که پدر و مادر در خانواده کامل باید داشتن دختر و پسر را تجربه کنند. دختر در خانواده کامل باید داشتن خواهر و برادر را تجربه کنند و همچنین پسر در خانواده کامل هم داشتن خواهر و برادر را تجربه کند.

بنابراین با این تعریف خانواده کامل بر فرض ایده‌آل جنسیتی می‌شود یک خانواده چهار فرزندی یعنی خانواده‌ای که دو دختر و دو پسر داشته باشد. این شکل از خانواده اگر تبدیل به الگوی رایج شود، ما را از بحران جمعیتی عبور می‌دهد و پیامد‌های سالخوردگی جمعیت را برای ما به حداقل می‌رساند و خیلی دقیق طراحی شده است.

در دنیا هم کار رسانه‌ای و هم کار علمی روی ترویج الگوی خانواده کامل در حال انجام است. ما هم باید در کشورمان خانواده کامل را الگوی مطلوب معرفی کنیم. ضمن اینکه باید الگویی را به خانواده‌ها معرفی کنیم که الگویی در دسترس و واقعی باشد. گاهی وقت‌ها با مواردی مواجه می‌شویم که خانواده‌ای با هفت، هشت یا 10 فرزند را به عنوان الگو معرفی می‌کنند، اما این‌ها الگو‌های واقع‌بینانه‌ای که باعث تغییر نگرش بشوند، نیستند. این الگو‌ها برای خانواده موجود که الگوی رایجش دو فرزندی است، یک الگوی دور از دسترس یا دست نیافتنی است. به عبارت دیگر الگو‌های هفت، هشت، 10 یا 12 فرزندی حکایت سنگ بزرگی است که نشانه زدن نیست!

در مقابل الگوی چهار فرزندی اولاً الگویی در دسترس است، ثانیاً تعریف کاملاً علمی دارد و ثالثاً در دنیا هم مقبول و مطلوب است می‌تواند امروز الگوی خانواده مطلوب و تراز خانواده ایرانی قرار بگیرد.

بنابراین پیشنهاد ما این است که امروز روی الگوی خانواده کامل ایرانی تمرکز داشته باشیم و در تبیین فرهنگی، رسانه‌ای، علمی و آیین‌نامه‌ای و قانونی این الگو هم‌افزایی کنیم.