همدان این‌روزها تنها میزبان جشنواره مطبوعات و رسانه‌های غرب کشور نبود بلکه میزبانی گفت‌وگویی بزرگ میان اندیشه‌ها، قلم‌ها و نگاه‌هایی که در دل تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منطقه، جریان دارند را برعهده داشت. برگزاری جشنواره مطبوعات غرب کشور با حضور خبرنگاران، روزنامه‌نگاران، مدیران رسانه و مسئولان دولتی از استان‌های همدان، کردستان، کرمانشاه، لرستان، ایلام و آذربایجان غربی، درواقع آیینه‌ای از وضعیت رسانه در جغرافیای غرب ایران بود؛ جایی که قلم می‌کوشید نقش خود را فراتر از کاغذ بازیابد و بار دیگر به یکی از مؤلفه‌های اصلی توسعه تبدیل شود. اما این رویداد فقط یک گردهمایی فرهنگی نبود جشنواره مطبوعات غرب کشور را می‌توان از سه منظر مهم بررسی کرد:
1. تأثیرات اقتصادی و توسعه‌ای
2. پیامدهای اجتماعی و فرهنگی
3. بازتاب‌های سیاسی و حکمرانی
در ادامه این سه بُعد را به تفکیک بررسی می‌کنیم.
* تأثیرات اقتصادی و توسعه‌ای
در نگاه نخست شاید رسانه و اقتصاد دو مقوله متفاوت به نظر برسند؛ اما واقعیت این است که در جهان امروز رسانه‌ها موتور محرک بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی‌اند. حضور بیش از 300 فعال رسانه‌ای در جشنواره مطبوعات غرب کشور در همدان، خود به معنی چرخش اقتصادی در سطح استان است.
- گردش مالی و فرصت‌های محلی:
برگزاری جشنواره در مرکز استان همدان سبب شد مجموعه‌ای از کسب‌وکارهای محلی (از هتل‌ها و رستوران‌ها گرفته تا چاپخانه‌ها، غرفه‌سازان و شرکت‌های تبلیغاتی) درگیر این رویداد شوند. تجربه جهانی نشان داده است که حتی رویدادهای فرهنگی اگر درست مدیریت شوند، می‌توانند به رونق گردشگری شهری و تقویت اقتصاد محلی بینجامند. همدان با ظرفیت تاریخی و گردشگری خود، از این منظر نیز برنده است.
- رسانه به‌عنوان رکن توسعه اقتصادی:
در سطحی عمیق‌تر، مطبوعات با شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی درست، می‌توانند به جریان سرمایه‌گذاری و اعتماد عمومی جهت دهند. در استان‌هایی که رسانه‌ها پویا هستند، سرمایه‌گذاران نیز با اطمینان بیشتری وارد می‌شوند؛ زیرا می‌دانند اطلاعات در دسترس و واقعی است.
جشنواره مطبوعات غرب کشور با ایجاد فضای گفت‌وگو بین رسانه‌ها و مدیران اقتصادی استان، درواقع به شکل‌گیری پُل ارتباطی میان اقتصاد و افکار عمومی کمک می‌کند.
- تربیت نیروی انسانی ماهر در حوزه رسانه اقتصادی:
وقتی در چنین رویدادی خبرنگاران با موضوعات اقتصاد محلی، فرصت‌های صنعتی و کشاورزی و مشکلات سرمایه‌گذاری آشنا می‌شوند، به‌تدریج «اقتصاد رسانه‌ای» منطقه تقویت می‌شود. رسانه‌ای که بتواند زبان اقتصاد را بفهمد و تحلیل کند، نقش مستقیم در توسعه دارد.
- رسانه و عدالت اقتصادی:
شفافیت رسانه‌ای یکی از ابزارهای توزیع عادلانه فرصت‌ها است. اگر مطبوعات غرب کشور بتوانند با جدیت از عدالت در تخصیص منابع، بودجه‌های عمرانی و طرح‌های اشتغال دفاع کنند، خود به یکی از عوامل عدالت‌محور در اقتصاد تبدیل می‌شوند.
* تأثیرات اجتماعی و فرهنگی
هیچ جامعه‌ای بدون رسانه سالم و گفت‌وگوگر نمی‌تواند به پایداری اجتماعی برسد؛ جشنواره مطبوعات غرب کشور در همدان را می‌توان از این منظر نیز نقطه عطفی دانست.
- بازسازی اعتماد عمومی:
یکی از بحران‌های امروز جامعه، فاصله میان مردم و رسانه‌ها است. رسانه‌های محلی به‌دلیل نزدیکی به مردم، می‌توانند این شکاف را ترمیم کنند. جشنواره‌ای که در آن خبرنگاران محلی با مردم، مسئولان و دانشگاهیان به گفت‌وگو می‌نشینند، درواقع بستری برای بازسازی اعتماد اجتماعی فراهم می‌آورد.
- تقویت هویت فرهنگی منطقه‌ای:
انتخاب عنوان «هگمتانه» برای جشنواره مطبوعات، تنها یک نام تاریخی نیست؛ بلکه نوعی بازآفرینی هویت فرهنگی غرب کشور است. این نام یادآور نخستین پایتخت تاریخی ایران است و این پیام را دارد که رسانه غرب کشور باید همان نقشی را ایفا کند که هگمتانه در تاریخ ایران ایفا کرد؛ مرکز گفت‌وگو، هم‌زیستی و تبادل اندیشه‌ها.
مطبوعات منطقه‌ای می‌توانند روایتگر فرهنگ بومی، زبان‌های محلی، میراث ناملموس و آداب اقوام غرب کشور باشند و این خود، نوعی دیپلماسی فرهنگی داخلی است.
- رسانه و ارتقای سرمایه اجتماعی:
در جامعه‌ای که اخبار محلی دقیق، مستند و مبتنی بر منافع مردم منتشر می‌شود، مشارکت اجتماعی افزایش می‌یابد. خبرنگاران با روایت داستان‌های واقعی از روستاها، صنایع کوچک، زنان کارآفرین یا فعالیت‌های مردمی، پیوند اجتماعی را تقویت می‌کنند.
جشنواره مطبوعات با گِرد هم آوردن این صداهای متنوع، درواقع تمرینی برای بازسازی همدلی اجتماعی است.
- آموزش، رقابت و ارتقای حرفه‌ای:
نمایشگاه مطبوعات و کارگاه‌های جانبی این جشنواره فرصتی برای تبادل تجربه میان روزنامه‌نگاران باسابقه و نسل جدید است؛ رقابت حرفه‌ای سالم و نقد آثار منتشرشده، موجب رشد استانداردهای ژورنالیسم محلی می‌شود.
در روزگاری که بسیاری از رسانه‌های محلی از کمبود آموزش و تجهیزات رنج می‌برند، چنین گردهمایی‌هایی ارزش مضاعف دارند.
* پیامدهای سیاسی و حکمرانی
بی‌تردید رسانه‌ها یکی از ارکان اصلی دموکراسی و حکمرانی خوب‌ هستند. جمله معروف «مطبوعات رکن چهارم دموکراسی‌اند» در این جشنواره بار دیگر تکرار شد؛ اما بیش از تکرار، باید به تحقق آن اندیشید.
- رسانه و پاسخ‌گویی قدرت
در نشست‌های اخیر جشنواره مسئولان استانی بارها از «نقش رسانه در نقد منصفانه» سخن گفتند. این به معنای پذیرش ضمنی نقش نظارتی مطبوعات بر عملکرد دولت و نهادهای اجرایی است.
وقتی دولت، رسانه را نه مزاحم بلکه همکار خود در اصلاح امور می‌بیند، سطح پاسخ‌گویی و شفافیت افزایش می‌یابد؛ این همان نقطه‌ای است که دموکراسی محلی از آن آغاز می‌شود.
- رسانه به‌عنوان شریک سیاست‌گذاری:
رسانه‌ها نه‌فقط ناظر، بلکه مشارکت‌کننده در سیاست‌گذاری عمومی‌اند. در استان‌هایی مانند همدان که مطبوعات فعال هستند، تصمیم‌گیری‌های دولتی نیز با درنظر گرفتن افکار عمومی شکل می‌گیرد؛ جشنواره مطبوعات می‌تواند به شکل‌گیری یک «شبکه رسانه‌ای منطقه‌ای» بین استان‌های غرب کشور کمک کند تا صدای مشترکی برای توسعه، محیط زیست، اشتغال و فرهنگ منطقه شکل گیرد.
- نقش رسانه در ثبات سیاسی و کاهش تنش‌ها:
در جوامعی که فضای گفت‌وگو محدود است، تنش‌های اجتماعی و سیاسی افزایش می‌یابد. رسانه‌های آزاد و حرفه‌ای می‌توانند دریچه‌ای برای گفت‌وگو و نقد مسالمت‌آمیز باشند؛ این جشنواره با تأکید بر اخلاق رسانه‌ای، نقد سازنده و گفت‌وگوی اجتماعی، می‌تواند گامی در جهت ثبات سیاسی و اجتماعی غرب کشور باشد.
- رسانه و دیپلماسی داخلی:
استان‌های غرب کشور به‌دلیل موقعیت مرزی و قومیتی، از تنوع فرهنگی زیادی برخوردارند. رسانه‌های این منطقه اگر بتوانند روایتگر واقعیت‌ها و پُل ارتباطی اقوام، ادیان و زبان‌ها باشند، خود به‌نوعی ابزار دیپلماسی داخلی و همبستگی ملی تبدیل می‌شوند.
همدان می‌تواند پایگاه این نوع رسانه‌ورزی باشد؛ رسانه‌ای که به‌جای دوقطبی‌سازی، به وحدت و همدلی می‌اندیشد.
* جمع‌بندی: از جشنواره تا جریان پایدار
جشنواره مطبوعات غرب کشور در همدان را نباید صرفاً به‌عنوان یک رویداد سه‌روزه فرهنگی دید. این جشنواره اگر استمرار یابد، می‌تواند به نهاد تبدیل شود؛ نهادی برای شکل‌دهی به گفتمان توسعه منطقه‌ای با محوریت رسانه.
در بُعد اقتصادی، این جشنواره می‌تواند حلقه اتصال میان اصحاب رسانه و فعالان اقتصادی باشد؛ در بُعد اجتماعی، می‌تواند بستر اعتماد و هویت‌سازی فرهنگی را فراهم کند و در بُعد سیاسی، می‌تواند پایه‌گذار حکمرانی شفاف و گفت‌وگومحور در استان‌های غربی کشور شود.
اکنون زمان آن است که دولت و نهادهای مسئول، شعار «حمایت از مطبوعات» را به اقدام عملی تبدیل کنند: ایجاد صندوق حمایت از رسانه‌های محلی، آموزش خبرنگاران، تسهیلات چاپ و توزیع و تضمین آزادی بیان در چارچوب قانون.
در مقابل، رسانه‌ها نیز باید خود را بازتعریف کنند: رسانه‌ای حرفه‌ای، دقیق، مستقل و امیدآفرین.
به تعبیر یکی از روزنامه‌نگاران پیشکسوت در مراسم افتتاحیه، «مطبوعات اگر درست کار کنند، می‌توانند چراغ مسیر توسعه را در تاریکی‌های بی‌اعتمادی روشن نگه دارند».
امروز در همدان، این چراغ روشن است. اگر این شعله فروزان بماند، غرب کشور نه‌تنها در جغرافیا، بلکه در جغرافیای اندیشه و رسانه نیز خواهد درخشید.