در سال‌های اخیر بسیاری از فناوری‌ها و تجهیزات راهبردی و یا تحریمی در صنعت نفت و پتروشیمی با استفاده از توان دانش‌بنیانی بومی‌سازی و ساخته شده است. بسیاری از این محصولات فناورانه که برای بار نخست در کشور تولید می‌شدند، امروزه نقش پررنگی در سبد صادراتی کشور دارند و در پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند تا نفت تولیدی ایران را در آنجا به محصولات ارزشمند تبدیل کنند.بومی‌سازی فناوری و تولید تجهیزات تحریمی برای بار نخست در کشور، هم به افزایش تولید نفت و هم به بالارفتن قدرت چانه‌زنی برای تصاحب بازار نفت در پالایشگاه‌های خارجی منجر می‌شود. از طرفی به کمک فناوری و نفت بومی می‌توان به جای احداث پالایشگاه جدید، از ظرفیت‌های پالایشگاه‌های کشورهای دیگر استفاده و نفت را به محصولی با ارزش‌تر و تحریم‌ناپذیرتر تبدیل کرد.

  گریز از چالش تحریم، با تولید محصولات با ارزش

رسیدن به رکورد تولید نفت به میزان 2.9 میلیون بشکه در روز، در زمانی است که نه‌تنها نفت ایران، بلکه تمام زنجیره ورود فناوری‌های نفتی به ایران مورد تحریم قرار می‌گیرد. تجهیزات راهبردی مورد نیاز ایران، از هر جایی که تأمین شود، مورد تحریم قرار می‌گیرد و این امر با هدف به زانو درآوردن بزرگ‌ترین صنعت ایران، یعنی صنعت نفت انجام می‌شود. از طرف دیگر بایستی بازاری مناسب را برای نفت داشت که این میزان نفت استخراجی بتواند در آن بدون ترس از تحریم وارد شود.

با این وجود، به همت شرکت‌های دانش‌محور و فناور، بسیاری از این فناوری‌های مورد نیاز از تجهیزات راهبردی و گلوگاهی حفاری گرفته تا کاتالیست‌های مورد استفاده در پالایشگاه‌ها بومی‌سازی و به کار گرفته شدند. صنعت بزرگ نفتی ایران، با این بومی‌سازی‌ها به سمت دانش‌بنیان شدن حرکت می‌کند و ثمره آن را می‌توان در همکاری با دیگر کشورها برای سهام‌داری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، صادرات تجهیزات نفتی به کشورهایی چون روسیه و آمریکای لاتین دید.

ساخت دانش‌بنیان تجهیزات پالایشگاهی مورد نیاز در زنجیره ارزش محصولات نفتی، از طرفی باعث می‌شود پالایشگاه‌ها محصولات با ارزشی تولید کنند که مورد تحریم قرار نمی‌گیرد و به این ترتیب می‌توان علاوه بر مقابله هدفمند با تحریم‌های نفتی، به خلق ارزش و ثروت ملی نیز کمک کرد.

  پالایش نفت در کشورهای هم‌سو

یکی از ابتکارهای ایران در زمان تحریم، استفاده از ظرفیت‌های کشورهای تحریمی مشابه برای مقابله هدفمند و خنثی‌سازی آن بوده است. راه‌اندازی دوباره پالایشگاه‌های نیمه‌فعال در کشورهای آمریکای لاتین و آسیای میانه، سوآپ گاز با ترکمنستان و آذربایجان و توسعه میدان‌ها در ازبکستان، نمونه‌ای از این اقدامات بوده است.

در زمانی که تجهیزات راهبردی مورد تحریم قرار می‌گیرد و ساخت پالایشگاه نیز با محدودیت‌هایی روبروست، حضور در این کشورها بدون داشتن فناوری‌های بومی ممکن نبود. تأمین تجهیزات پالایشگاهی و کمک به تعمیرات اساسی آن در پالایشگاه دولتی 140 هزار بشکه‌ای ال‌پالیتو در ایالت کارابوبو ونزوئلا، تعمیر پالایشگاه پاراگوانا در این کشور، بازسازی و تعمیر دو پالایشگاه در ازبکستان، از جمله مواردی است که کشور ایران به کمک توان فنی و مهندسی خود انجام داده است.

بالابردن قدرت چانه‌زنی به کمک فناوری در این پالایشگاه‌ها و سرمایه‌گذاری در آن‌ها، یک نوع بازارسازی ایران برای فروش نفت و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی نیز به دنبال دارد. به لحاظ فنی، کشورهای محدودی در جهان می‌توانند نفت را پالایش کنند و بنابراین امکان رصد و تحریم آن‌ها وجود دارد.

تحریم فرآورده‌های نفتی به‌راحتی امکان‌پذیر نیست، زیرا تقریباً همه کشورهای دنیا می‌توانند مشتری آن‌ها باشند. به همین دلیل یکی از فرصت‌های پیش‌روی ما برای تبدیل نفت به فرآورده‌های نفتی، استفاده از پالایشگاه‌های فراسرزمینی و سرمایه‌گذاری در آن‌هاست.

  بازار مطمئن برای خنثی‌سازی تحریم‌ها

کارشناس انرژی، در ارتباط با سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی می‌گوید: این سیاستی پذیرفته‌شده در کل دنیاست که بتوان یک محل اطمینان بخش برای فروش نفت پیدا کرد؛ به طوری که به صورت بلندمدت بتوانیم بازار فروشی را که برای فرآورده‌ها و نفت خام به‌وجود می‌آید، در اختیار داشته باشیم. در حال حاضر، رقابت شدیدی در حوزه فروش نفت به وجود آمده است و باید در راستای بازارسازی برای آن اقدام شود.

فرشاد جامع‌اصل، در ادامه افزود: واقعیت این است که ما هر چقدر بتوانیم نفت خام را به فرآورده تبدیل کنیم و آن را به فروش برسانیم، سود بیشتری می‌بریم؛ زیرا فرآوده نسبت به نفت خام ارزش افزوده بالاتری دارد و همچنین فرآورده‌های نفتی نسبت به نفت خام خاصیت تحریم‌پذیری کمتری دارند.

  کاهش هزینه‌های صادراتی در پالایشگاه‌های فراسرزمینی

وی، فایده دیگر سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی را صرفه‌جویی در هزینه‌های حمل‌ونقل ذکر کرد و گفت: وقتی به سهام‌داری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی می‌پردازیم، هزینه حمل نفت خام را فقط یک بار پرداخت می‌کنیم و آن را به کشور مقصد می‌رسانیم. نفت خام صادراتی ما در کشور مقصد و در پالایشگاهی که در آن سهام‌دار شده‌ایم، تبدیل به فرآورده می‌شود و به فروش می‌رسد.

این کارشناس انرژی گفت: از طریق سهام‌داری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، ضمن اینکه از نیروی کار کشور مقصد استفاده می‌کنیم، به صادرات فرآورده‌های نفتی خود می‌پردازیم. در بازارهای بین‌المللی صادرات فرآورده‌ها در حجم‌های کم انجام می‌شود و سهام‌داری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی این امکان را برایمان به وجود می‌آورد که یک‌باره نفت را صادر و آن را در کشور مقصد تبدیل به فرآورده کنیم. بنابراین، حجم بالایی از فرآورده‌های نفتی را به فروش می‌رسانیم.

جامع‌اصل با اشاره به فرصت خوب سرمایه‌گذاری در کشورهای آمریکای لاتین خاطرنشان کرد: این کشورها دارای منابع خوبی هستند و می‌توانیم در قالب تعاملات تهاتری نیز با آن‌ها وارد معامله شویم. به طوری که در مقابل سهام‌داری در پالایشگاه‌های این کشورها و فروش فرآورده‌های نفتی به آن‌ها به جای دلار چیز دیگری مانند طلا دریافت کنیم. شرایط کشورهای این منطقه و دسترسی آن‌ها به منابع طبیعی این امکان را برای ما به‌وجود می‌آورد که به طرق مختلف با آن‌ها تعامل داشته باشیم.

  حضور در فراسرزمین‌ها به لطف دانش‌بنیان‌ها

وی حضور در پالایشگاه‌های فراسرزمینی را نتیجه توجه به دانش‌بنیان‌ها دانست و یادآوری کرد: مسئله بسیار مهم در زمینه تحقق مسیر سرمایه‌گذاری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، حرکت صنعت نفت کشور به سمت دانش‌بنیانی شدن بوده است. اگر تلاش‌های دانش‌بنیانی کشور نبود، الان ما این قابلیت را نداشتیم که به سهام‌داری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی بپردازیم.

وی با تأکید بر سیاست بومی‌سازی فناوری‌های راهبردی عنوان کرد: تولید بار اول تجهیزات راهبردی صنعت نفت و به خصوص صنعت پالایشگاهی ایران سبب شد که ما در این صنعت به بومی‌سازی تجهیزات و فرآیندهای گلوگاهی برسیم و حالا نوبت به صادرات ما رسیده است. کشورهایی که مانند خودمان درگیر تحریم‌ها هستند، می‌توانند هدف صادرات تجهیزات تولید بار اول صنعت پالایشگاهی باشند و بدین ترتیب دانش‌بنیان شدن صنعت نفت و تولید بار نخست تجهیزات راهبردی زمینه‌ساز حضور ایران در بازار انرژی آمریکای لاتین شد.