موفقیت استارتاپهای ایران در گرو مهارت، نوآوری بومی و ورود به بازارهای بینالمللی است
در سالهای اخیر، زیستبوم استارتاپی ایران با سرعتی چشمگیر در حال تحول است و هر روز شاهد شکلگیری ایدهها، شرکتها و مدلهای نوآورانه جدید هستیم. با وجود محدودیتهای اقتصادی، نوسانات ارزی و تحریمها، جوانان و کارآفرینان ایرانی توانستهاند با خلاقیت و انعطافپذیری، فرصتهای تازهای در بازار داخلی ایجاد کنند. اما رشد پایدار و مقیاسپذیری این استارتاپها بدون درک دقیق ظرفیتهای بومی، جذب نیروی انسانی متخصص و بهرهگیری از فناوریهای نوظهور، ممکن نخواهد بود. در چنین شرایطی، ورود به بازارهای بینالمللی، مدیریت خطرهای اقتصادی و ایجاد شبکههای واقعی همکاری میان کارآفرینان، دانشگاهها و سرمایهگذاران از ضروریات اجتنابناپذیر بهشمار میرود.
در ادامه، کارآفرین و عضو هیئتعلمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، با نگاهی آیندهنگر، وضعیت فعلی استارتاپها در ایران، فرصتها و چالشها، و مسیر پیشروی زیستبوم نوآوری کشور را تحلیل کرده و توصیههای عملی برای توسعه پایدار این حوزه ارائه میدهد.
* ایران در مسیر تحول استارتاپی؛ فرصتها، چالشها و نگاه به آینده
بهروز بیات در ابتدای سخنان خود با تأکید بر اینکه کارآفرینی مسیری پویا و روزانه در حال تغییر است، گفت: فهم دقیق ظرفیتها و محدودیتهای بومی، مهمترین برگ برنده برای موفقیت و تداوم کسبوکارها است.
وی تصریح کرد: بازار داخلی ایران با جمعیتی بیش از 80 میلیون نفر، زیرساختهای دیجیتال مناسب و ضریب نفوذ بالای تلفن همراه هوشمند، ظرفیت بالایی برای رشد استارتاپها دارد، اما سقف طبیعی رشد در برخی حوزهها محدود است.
معاون آموزشی و مهارتی دانشگاه آزاد همدان توضیح داد: استارتاپهای ایرانی در سه تا پنج سال نخست فعالیت، اگر سهم بازار قابل توجهی کسب کنند و محصولی مقیاسپذیر بسازند، زود به مرحلهای میرسند که برای ادامه رشد باید به بازارهای بینالمللی فکر کنند. به بیان او، وقتی بازار فعلی دیگر قادر به رشد شما نیست، وقت آن است که به بازارهای جدید وارد شوید.
بیات یکی از بزرگترین چالشهای استارتاپها در ایران را کمبود توسعهدهنده باتجربه، طراح محصول خلاق و مدیر محصول راهبردی خواند و گفت: این مسئله باعث طولانیتر شدن چرخه توسعه و کاهش کیفیت خروجی میشود.
وی ادامه داد: راهکارهای پیشنهادی در این حوزه شامل ایجاد آموزشگاههای داخلی برای پرورش نیرو، همکاری با دانشگاهها و برگزاری دورههای کاربردی و استفاده از سکوهای دورکاری برای جذب استعدادهای داخلی و خارج از کشور است.
این کارآفرین تأکید کرد: نگاه به نیروی انسانی باید مانند سرمایهگذاری باشد و هزینه آموزش، سرمایهگذاری برای آینده است.
بیات اظهار کرد: فناوریهای نوظهور، بهویژه هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت اشیاء، میتوانند نقش موتور محرک نسل بعدی استارتاپهای ایرانی را ایفا کنند.
وی با اشاره به ظرفیت بالای هوش مصنوعی گفت: این فناوری بیشترین ظرفیت را دارد و قادر است با تحلیل دادهها و شناسایی بازارهای جدید، مزیت رقابتی بومی برای شرکتهای نوپا ایجاد کند.
عضو هیئتعلمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان افزود: بلاکچین بهدلیل محدودیتهای قانونی رشد کندتری دارد، اما در زمینههایی مانند زنجیره تأمین و شفافیت تراکنشها فرصتهای مناسبی برای توسعه فراهم میکند.
بیات همچنین درباره اینترنت اشیاء تأکید کرد که این فناوری با وجود زیرساختهای مناسب، ظرفیت قابل توجهی برای تحول در حوزههایی مانند کشاورزی هوشمند، شهرهای هوشمند و صنعت دارد، هرچند هنوز مدلهای تجاری سودآور آن در ایران محدود و در حال شکلگیری هستند.
وی در ادامه متذکر شد: اگر این فناوریها به شکل هدفمند و با برنامهریزی دقیق به کار گرفته شوند، میتوانند محرکی قدرتمند برای نوآوری و رشد پایدار در زیستبوم استارتاپی کشور باشند.
این کارآفرین برجسته با این بیان که تورم، نوسانات ارزی و تحریمها سه ضلع اصلی خطر در ایران هستند که کوتاهکردن افق سرمایهگذاری و فرار سرمایه را به همراه دارند، به راهکارهای مدیریت این خطرها اشاره کرد و گفت: تنوعبخشی درآمد، کاهش هزینههای ثابت، ایجاد صندوق نقدینگی اضطراری و قراردادهای منعطف، راه حلهای قابل توجه هستند.
بیات خاطرنشان کرد: در ایران، مسئله مقیاسپذیری بیشتر از فناوری، مربوط به مدیریت و مدل کسبوکار است. مشکلات رایج شامل تمرکز صرف بر جذب کاربر بدون درآمد پایدار، ضعف در فرآیندهای عملیاتی، وابستگی به چند کانال بازاریابی و ناتوانی در تغییر ساختار گروه است.
وی گفت: راهحل پیشنهادی، داشتن نقشه رشد از روز نخست و سرمایهگذاری روی زیرساختها قبل از جهش ناگهانی است.
معاون آموزشی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان بیان کرد: شبکهسازی میان کارآفرینان، سرمایهگذاران و دانشگاهها در ایران اغلب نمایشی است و همکاریهای واقعی پس از رویدادها شکل نمیگیرد. با این حال، دانشگاهها و بخش خصوصی فعال، کمکم به اهمیت همکاری عملی پی میبرند و شتابدهندهها و فضاهای کار اشتراکی، سد ارتباطی را میشکنند.
بیات تأکید کرد: بخش زیادی از انرژی استارتاپهای ایرانی هنوز صرف بومیسازی مدلهای موفق خارجی میشود که راهبردی منطقی در شرایط پرخطر است. با این حال، توانایی خلق نوآوریهای بومی رو به رشد است، بهویژه محصولاتی که نیازهای خاص فرهنگی و محلی ایران را هدف قرار میدهند.
به باور او، نقطه عطف واقعی زمانی است که یک استارتاپ ایرانی با نوآوری بومی وارد بازار خارجی شده و موفق شود.
مدیر و کارآفرین همدانی درباره مسیر خروج سرمایهگذاران گفت: این مدل هنوز در ابتدای راه است. اگرچه بازار بورس از نظر تئوری گزینهی مناسبی بهنظر میرسد، اما با محدودیتهای عملیاتی روبهرو است. با این حال، ادغام و تملیک میان استارتاپها بهتدریج در حال شکلگیری است و میتواند بهعنوان یکی از مسیرهای اصلی خروج سرمایه در نظر گرفته شود. روشهای دیگر خروج سرمایه، ازجمله فروش سهام به سرمایهگذاران راهبردی خارجی یا ورود به بازارهای منطقهای هستند.
بیات در پایان سخنان خود افزود: دیدن یک خروج موفق برای سرمایهگذاران ایرانی هنوز به اندازه شروع کار جذاب نشده، اما روند تغییر آغاز شده و تجربههای موفق در حال شکلگیری است.
* زیستبوم استارتاپی ایران در مسیر رشد
گفتنی است؛ تحلیل حاضر نشان میدهد که زیستبوم استارتاپی ایران در نقطه عطفی از رشد و تحول قرار دارد. بازار داخلی با وجود ظرفیت قابل توجه، محدودیتهایی ازجمله اندازه جمعیت هدف، تحریمها و چالشهای قانونی دارد که استارتاپها را ناگزیر به نگاه به بازارهای بینالمللی میکند. از سوی دیگر، کمبود نیروی انسانی متخصص و ضعف در مدیریت مقیاسپذیری، روند رشد را کند کرده و نیازمند برنامهریزی بلندمدت و سرمایهگذاری در آموزش و توسعه مهارتهاست.
فناوریهای نوظهور مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و بلاکچین، فرصتهای بزرگی برای خلق مزیت رقابتی و توسعه محصولات بومی ایجاد میکنند، اما بهرهگیری موفق از این ظرفیتها، مستلزم زیرساختهای مناسب، شبکهسازی واقعی میان دانشگاهها و شرکتها و مدیریت دقیق خطرهای اقتصادی است.
بهنظر میرسد آینده موفق استارتاپها در ایران به ترکیبی از سه عامل بستگی دارد؛ توسعه مهارتهای داخلی و تیمهای متخصص، تمرکز بر نوآوری بومی متناسب با نیازهای محلی، و ورود هوشمندانه به بازارهای بینالمللی. تنها با اتخاذ این رویکردها میتوان امیدوار بود که استارتاپهای ایرانی نهتنها در داخل کشور موفق باشند، بلکه حضور مؤثری در عرصه جهانی داشته باشند و مسیر پایداری برای سرمایهگذاران و کارآفرینان فراهم کنند.
