سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : مازوت‌سوزی سال‌هاست در کشورمان انجام می‌شود و در فصل سرما و با توجه به وارونگی هوا، نمود بیشتری پیدا می‌کند، در همین هنگام که نفس مردم به خاطر تشدید آلودگی هوا به شماره می‌افتد، تأیید و تکذیب‌ها از سر گرفته می‌شود.

یک روز مسئولی در سازمان محیط زیست مازوت‌سوزی را تأیید و فردای همان روز، وزیر یا مسئول دیگری همه ماجرا را تکذیب می‌کند؛ یا اینکه فقط مازوت‌سوزی در جوار پایتخت و شهرهای بزرگ را رد می‌کنند!

در چنین شرایطی انتظار افکار عمومی از مسئولان رفتار و عملکرد صحیح برای رفع این معضل خطرناک است. به طور حتم کتمان کردن برخی مسائل حتی با توجیه اقتصادی و فعال ماندن نیروگاه، امری ناپسندیده است و در نهایت به قیمت مرگ اکوسیستم بر اثر پیامد‌های استنشاق هوای سمی تمام می‌شود.

بنابراین با توجه به اینکه طی هفته‌های اخیر خبر مازوت‌سوزی در صنایع به‌ویژه نیروگاه‌ها در استان و شهرهای مختلف بر سر زبان‌ها افتاده و در اغلب موارد استفاده از این نوع مازوت‌سوزی از سوی مدیران استان تأیید شده، برآن شدیم تا در خصوص پیامدهای محیط ‌زیستی استفاده آن، با رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مجید شفیع‌پور مطلق با تأکید بر اینکه موضوع مطرح‌شده، در حوزه منبع تأمین انرژی حرارتی برای نیروگاه‌های تولید برق است که در طبیعت از طیف گسترده‌ای از سوخت‌های فسیلی را شامل شده و از آلوده‌ترین آن‌ها که به‌هنگام احتراق، آلاینده‌های هوا را از خود انتشار می‌دهند تا پاک‌ترین آن‌ها را می‌توان مورد استفاده قرار داد، گفت: در انتخاب نوع سوخت برای نیروگاه‌ها نکته حائز اهمیت، رعایت مزیت‌های ملی است که با در نظر گرفتن منابع تأمین‌کننده انرژی در دسترس باید مورد توجه قرار گیرد.

وی ضمن اشاره به پیامدهای استفاده از سوخت‌های فسیلی با بیان اینکه در استفاده از زغال سنگ که ناخالص‌ترین نوع سوخت فسیلی است علاوه بر تولید آلاینده‌های محلی شاهد تولید مقادیر بسیاری از گازهای گلخانه‌ای نیز هستیم به گونه‌ای که به ازای هر کیلو وات برق بالغ بر 900 کیلوگرم دی‌اکسید کربن تولید و منتشر می‌شود، اظهار کرد: باید در نظر گرفت که این آلایندگی به همراه مقداری زیادی از سایر آلاینده‌های هوا در قامت آلاینده‌های گازی، هواویزها و ذرات معلق مثل اکسیدهای گوگرد و ازت و هیدروکربن‌های نسوخته و ذرات حاوی فلزات سنگین و دود و دوده نیز هست.

وی با بیان اینکه با عبور از این طیف سوخت‌ها نهایتاً به پاک‌ترین نوع سوخت فسیلی که گاز طبیعی است می‌رسیم، اذعان کرد: گاز طبیعی تنها یک بیست و پنجم زغال سنگ گاز دی‌اکسید کربن منتشرشده را در تولید برق به همراه دارد، علاوه بر این در استفاده از این نوع سوخت ما شاهد به حداقل رسیدن میزان سایر آلایندگی‌ها هستیم به طوری که دیگر اکسید گوگرد تولید نمی‌شود و میزان اکسید ازت و هیدروکربن‌های نسوخته آن نیز بسیار کاهش می‌یابد.

استادیار دانشگاه تهران با بیان اینکه نوع سوخت‌های مورد استفاده در نیروگاه‌ها بر حسب میزان آلایندگی از زغال سنگ آغاز و بعد به مازوت یا همان نفت سیاه، نفتگاز یا همان گازوئیل و درنهایت گاز طبیعی که همان متان است منتهی می‌شود، افزود: در پی اقداماتی که در کشور ما انجام شده، به‌دلیل افت فشار در شبکه گازرسانی به‌واسطه قرار گرفتن در فصل سرد و افزایش تقاضا ازسوی سایر واحدهای تولید و صنعتی، بر اساس اعلام مسئولان، مجبور شدند برای اطمینان از اینکه گاز طبیعی به واحدهای مسکونی در سراسر کشور برسد از بدترین نوع سوخت فسیلی که همان مازوت (نفت سیاه) است برای نیروگاه‌ها استفاده کنند.

شفیع‌پور مطلق عنوان کرد: این نوع سوخت از نظر نوع آلاینده‌ها و ذرات همانندی بسیاری با زغال سنگ دارد، یعنی علاوه بر انتشار مقادیر زیادی از اکسید‌های گوگرد و ازت و در عین حال فلزات سنگین، مقادیر زیادی از دوده را نیز که امروز در هوای شهرها بسیار مشهود است در پی سوزاندن این سوخت وارد هوای شهرها می‌کنیم.

وی با تأکید بر اینکه باید بیش از همه به این موضوع توجه کرد که این نوع آلاینده‌ها چه تأثیرات سویی بر سلامتی انسان می‌گذارد گفت: معمولاً این دو آلاینده، چه اکسیدهای ازت و چه گوگرد در هنگام مواجهه با انسان و ورود به مجاری تنفسی بلافاصله سیستم تنفسی را تحریک می‌کنند. بعضاً مخاط گلو و بینی را به لحاظ تجمع و هم با تحریک، انسان را به سرفه می‌اندازد و در پاره‌ای اوقات به خصوص اکسیدهای ازت باعث درد در قفسه سینه می‌شوند؛ البته اخیراً موضوع بیماری وخیم ریوی و حتی تبدیل شدن آن به بیماری صعب‌العلاجی همچون سرطان نیز مطرح است.

وی با تأکید بر اینکه فلزات سنگین موجود در سوخت مازوت را می‌توان مشابه گلوله‌های بسیار ریزی که حاوی فلزات مسموم‌کننده هستند، دانست که با برخورد به بافت‌ها و نسج ریه، این بافت‌ها را مجروح کرده و جراحت و عفونت هم می‌تواند به همراه داشته باشد، اذعان کرد: همین باعث شده متخصصان محیط‌زیست دوش به دوش متخصصان بهداشت محیط همواره بر استفاده از سوخت‌های پاک از منظر کیفیت سوخت و سازگاری آن با محیط‌زیست توصیه می‌کنند.

این کارشناس محیط زیست افزود: مازوت علاوه ‌بر تأثیر مستقیم روی سلامتی انسان، از ‌طریق محیط‌زیست به‌طور غیرمستقیم زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد به طوری که یکی از تأثیرات مهم‌ و آشنای ورود مازوت به محیط‌زیست، بروز پدیده‌ «باران اسیدی» است.

شفیعی‌مطلق در پاسخ به چگونگی بروز این اتفاق عنوان کرد: با توجه به استفاده از بدترین انواع سوخت فسیلی در برخی موارد که منجر به انتشار آلاینده‌های سمی در هوا می‌شود و هنگامی که رطوبت نسبی در هوا وجود داشته باشد، بارش‌ها به‌صورت باران اسیدی است، حل ‌شدن فلزات سنگین در خاک مهم‌ترین پیامد آن به‌شمار می‌رود زیرا عدم حاصلخیزی خاک را به‌دنبال خواهد داشت.

وی با تأکید بر اینکه این پدیده موجب می‌شود تا خاک قدرت خود را برای حفظ ریشه‌ درختان و گیاهان از دست بدهد افزود: در این شرایط، پوشش گیاهی از بین خواهد رفت و باعث خواهد شد تا احتمال بروز سایر مخاطرات طبیعی فزونی پیدا کند.

وی با ابراز اینکه آسیب خاک و پوشش گیاهی موضوع بسیار مهمی است که اکوسیستم طبیعی را به‌طور‌ جدی تحت‌ تأثیر قرار می‌دهد عنوان کرد: نکته‌ای که این مسئله را بسیار جدی‌تر و نگران‌کننده‌تر می‌کند، ماندگاری بسیار زیاد این عوارض در طبیعت است.

این استادیار محیط زیست با اشاره به اینکه یکی از دلایل روی آوردن به مازوت‌سوزی می‌تواند سرمای زیاد باشد بنابراین به‌واسطه نبود ذخیره پشتیبانی از گاز طبیعی برای تأمین در ایام پرمصرف، با این فشار معمولی، کانون‌های مصرفیِ صنعتی مثل نیروگاه‌ها، کارخانه‌های صنایع فلزی و بعضاً کارخانه‌های سیمان به استفاده از سوخت‌های جایگزین غیر گاز طبیعی هدایت می‌شوند افزود: اما با توجه به حساسیت مراکز جمعیتی به خصوص کلان‌شهرهای کشور، با وضعیت نامطلوب کیفیت هوا مواجه هستند.

شفیع‌پور مطلق تأکید کرد: استفاده از مازوت در بالادست جریان‌های هوا که این محصولات آلودگی را به پایین‌دست (مراکز جمعیتی) هدایت می‌کند، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و هیچ دلیلی از بعد تأمین انرژی، بعد اقتصادی، به خصوص بعد سلامتی و محیط‌زیستی در این ایام که با سکون هوا و وارونگی دمای پایدار به لحاظ شرایط اقلیمی مواجه هستیم، قابل توجیه و قابل قبول نیست چون با بهداشت و سلامتی شهروندان‌مان سر و کار دارد.

وی ادامه داد: توجه به این نکته ضروری است که متأسفانه در کشور ما بنا به محدودیتی که در خصوص عدم برنامه‌ریزی برای ذخیره گاز طبیعی در زیر زمین وجود دارد، برخی از این واحدها به‌صورت تحمیلی در کمبود گاز طبیعی در فصل زمستان مجبور به استفاده از سوخت‌های با آلودگی بالا همچون مازوت هستند، در حالی که ذخیره گاز در بیشتر کشورها با یک روش درست به اجرا درمی‌آید.

وی ادامه داد: در کشورهای توسعه‌یافته از مخازن زیرزمینی برای ذخیره‌سازی گاز که یک روش متداول و شناخته‌شده در جهان برای جبران کمبود گاز مورد نیاز و پوشش مازاد مصرف است، استفاده می‌کنند.

رئیس مؤسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه در کشوری همچون ایران که دومین دارنده ذخایر گازی در جهان بوده و به لحاظ اقلیم جزو معدود مناطقی است که ظرفیت تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر را دارد، می‌توان به جای تحمیل سوخت مازوت به واحدهای تولیدی و صنعتی با توجه به منابع عظیم گاز ایران، اهمیت احداث و بهره‌برداری از پروژه‌های مهم و راهبردی ذخیره‌سازی گاز و نیز حرکت در مسیر استفاده از سوخت‌های تجدیدپذیر را در اولویت قرار داد گفت: در این بین می‌توان از سوخت هسته‌ای که نوعی از سوخت‌های پاک است را در برنامه‌ریزی‌ها به آن توجه کرد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد واقعیت این است که ما نمی‌خواهیم، اگر بخواهیم می‌توانیم، راه حل‌ها وجود دارند. کشورهای دنیا با استفاده از همین راه حل‌ها به فکر سلامتی شهروندانشان هستند در واقع می‌توان پروژه کارشناسی تعریف کرد، باید شرکت‌های دانش‌بنیان را به این سمت هدایت کرد، هزاران راه علمی نرفته در حوزه محیط زیست وجود دارد که مسئولان از آن‌ها روی برگردانده‌اند.

چنانکه سال‌ها است که کشورهای جهان به سمت توسعه منابع جدید انرژی حرکت کرده‌اند. انرژی‌های تجدیدپذیر، روز به روز سهم بیشتری را در تأمین انرژی جهان بر عهده می‌گیرند. در شرایطی که جهان به ضرورت سالم نگه داشتن محیط زیست و کاهش آلودگی هوا می‌اندیشد، شایسته نیست که ایران با آن پیشینه تمدنی امروز چنین شرایطی را به لحاظ آلودگی تجربه کند.

جهان مشکل تأمین برق و برق‌رسانی به مناطق دورافتاده را با بهره گرفتن از انرژی‌های سبز ازجمله باد و خورشید به حداقل رسانده. اگرچه مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها با آلوده کردن هوای شهر‌ها مطرح شده اما جا دارد با ایجاد تغییراتی اساسی و انتقال مصرف انرژی از انرژی‌های فسیلی به انرژی سبز به افزایش تقاضای مصرف برق پاسخ و سهم کشور از تغییرات آب و هوایی بر اثر انباشت گازهای گلخانه‌ای در جو را کاهش دهیم چراکه در صورت تدوام آلایندگی‌‌ها، مازوت این توانایی را دارد که ریشه حیات را در نقاط مختلف کشور بخشکاند.