احداث شهرک سیر، نیازمند زیرساختهای مکمل
همدان، یکی از کهنترین و تاریخیترین شهرهای ایران، علاوه بر جاذبههای گردشگری و میراث فرهنگی، بهعنوان یکی از قطبهای مهم کشاورزی کشور نیز شناخته میشود. این استان با داشتن آب و هوای معتدل کوهستانی و خاک غنی، شرایط ایدهآلی برای کشت محصولات کشاورزی فراهم کرده. در این میان، سیر همدان با طعم و کیفیت منحصر بهفرد، شهرتی ملی پیدا کرده و بهعنوان یکی از محصولات صادراتی استان مطرح است.
کشاورزان همدانی با بهرهگیری از روشهای سنتی و مدرن کشاورزی، هر ساله مقادیر قابل توجهی سیر تولید میکنند که بخش عمدهای از آن به بازارهای داخلی و خارجی عرضه میشود. این محصول علاوه بر ارزش غذایی بالا، بهدلیل خواص درمانی متعدد، از اهمیت ویژهای در تغذیه مردم برخوردار است.
بر اساس آخرین آمار، همدان سالانه هزاران تن سیر با کیفیت بالا تولید میکند و نقش بسزایی در تأمین نیاز کشور دارد. کارشناسان کشاورزی معتقدند که توسعه زیرساختهای مناسب، ارتقای فناوریهای برداشت و بستهبندی، میتواند جایگاه سیر همدان را در بازارهای جهانی نیز تقویت کند.
با توجه به اهمیت موضوع با دهیاران روستاهای سولان، موییجین و وفرجین که در حوزه کشت سیر فعال هستند، گفتوگویی ترتیب دادیم که در ادامه میخوانید.
دهیار روستای سولان در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب با بیان اینکه در منطقه امامزاده محسن کشاورزی و باغداری به سمت کشتهای کمآب و احداث باغسوق پیدا کرده، گفت: بهدلیل محدودیت منابع آب و تبدیلشدن منطقه به مقصد گردشگری، بیشتر زمینها به باغات اختصاص یافته، اما سیر همچنان از محصولات اصلی روستاییان است.
سجاد بشارتی امین گفت: بیشتر اهالی روستا در حوزه کشت و فرآوری سیر فعالیت دارند. بسیاری از کشاورزان زمینهایی را از مناطق پرآب مانند بهار اجاره میکنند و پس از برداشت، محصول را به روستا آورده و فرآوری میکنند.
او افزود: در این فرآوریها، محصولاتی مانند خلال سیر، اسانس، سیر سیاه، پودر سیر، سوسیس و کالباس سیر و ترشی سیر تولید میشود که با ایجاد ارزش افزوده، سود حاصل به روستا بازمیگردد.
به گفته وی، حدود 70 تا 80 هزار مترمربع از زمینهای روستا زیر کشت سیر است و سالانه بیش از 150 هزار تُن سیر از این منطقه و مناطق همجوار برداشت و در روستا فرآوری میشود. این محصولات علاوه بر مصرف داخلی، بخشی نیز برای صادرات آماده میگردد.
دهیار روستای سولان با اشاره به اشتغالزایی حاصل از کشت و فرآوری سیر گفت: در روستا بیکاری وجود ندارد و حدود 80 تا 90 درصد اهالی در این حوزه فعالیت دارند. همچنین بسیاری از بانوان شهر نیز در کارگاههای فرآوری مشغول به کار هستند.
بشارتی افزود: بهطور مستقیم نزدیک به دو هزار نفر و بهطور غیرمستقیم بیش از پنج هزار نفر در این حوزه مشغولاند. علاوه بر کارگاههای روستا، بخشی از فرآوری و عرضه محصول در شهرکهای صنعتی بهاران، بهار و بوعلی انجام میشود.
وی با اشاره به تأثیر شرایط جنگی بر روند صادرات محصولات کشاورزی، گفت: در ماههای اخیر صادرات تا حدی کمرنگتر شده. پیشتر در ایام محرم و اربعین، کامیونهای ترانزیتی از ورودی روستا بارگیری میکردند و محصولات کارگاهها به کشورهای مختلف ارسال میشد، اما اکنون با توجه به شرایط موجود، شاهد رکود نسبی در این بخش هستیم.
وی با تأکید بر لزوم ازسرگیری صادرات افزود: در گذشته بیشتر سیر بهصورت خام فروخته میشد، اما امروز با فرآوری و بستهبندی، ماندگاری محصول بالا رفته و عرضه متنوعتری فراهم شده است. محصولات بدون تقاضای فوری به سردخانه منتقل و در زمان مناسب بارگیری میشوند. همدان در سالهای اخیر به کشورهایی مانند روسیه، عراق، پاکستان، افغانستان و حوزه خلیج فارس صادرات داشت، اما اکنون بهدلیل شرایط جنگی، سرمایهگذاران با احتیاط بیشتری عمل میکنند. با این حال بهدلیل فرآوری، قیمت محصول همچنان مناسب است.
دهیار سولان درباره بستهبندی محصولات گفت: در کارگاهها، سیر پس از تمیزکاری و جداسازی، در بستهبندیهای متنوع از دو و پنج کیلویی تا شکلهای مختلف دیگر آماده عرضه میشود. بخشی از محصول به میادین میوه و ترهبار داخلی ارسال و بخشی نیز از طریق تجار به خارج از کشور صادر میشود. همچنین پوستگیری و فرآوری سیر با همکاری کارخانههایی مانند صنایع تولید سوسیس و کالباس و شرکتهای فرآوردههای غذایی انجام میگیرد. بستهبندیها بر اساس سفارش مشتری بهصورت سبدی، شیشهای، پودر یا خلالی آماده میشوند.
بشارتی با اشاره به ثبت جهانی سیر همدان خاطرنشان کرد: این اتفاق ارزشمند زمینه ویژندسازی را در سطح بینالمللی فراهم کرده، با این حال ضروری است دستگاههای متولی مانند جهاد کشاورزی در حوزه عقیمسازی بذر سیر وارد عمل شوند تا از کشت این محصول توسط سایر کشورها جلوگیری شود. برای نمونه، پاکستان و افغانستان در سالهای اخیر بذر سیر همدان را به زمینهای خود منتقل کردهاند و همین موضوع میتواند در آینده به کاهش تقاضا از ایران منجر شود.
وی یادآوری کرد: سیر محصولی کمآببر است و میتواند جایگزین مناسبی برای برخی کشتهای پرمصرف باشد. بنابراین حمایت دولت در بخش صادرات و ایجاد مشوقها میتواند علاوه بر صرفهجویی در منابع آبی، ارزش افزوده بالایی برای کشاورزان و کشور ایجاد کند.
وی با اشاره به اینکه در شرایط کمآبی و همچنین مهیا شدن زمینها در سطح جهانی، سیر بهعنوان یکی از محصولات راهبردی مورد توجه قرار گرفته، گفت: در این حوزه چندین فرآیند بر روی محصول انجام میشود؛ ازجمله فرآوری، پودر کردن، خلال کردن، خشککردن و حتی تولید اسانس. ورود به عرصه تولید اسانس نیز در این زمینه بسیار ارزشمند و قابل توجه است.
این کشاورز در خصوص جشنواره سیر که همهساله برگزار میشود بیان کرد: این رویداد تأثیر بسزایی در رونق اقتصادی بازار سیر داشته، هدف از برگزاری جشنواره، علاوه بر تقویت شور و نشاط اجتماعی، قدردانی از کشاورزان و فعالان این حوزه است. این جشنواره با همت دهیاری و شورای اسلامی سولان، جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی، بخشداری، فرمانداری و استانداری برگزار میشود و از آن با عنوان «شکرانه» نیز یاد میکنند.
بشارتی افزود: جشنواره سیر فرصتی است برای ایجاد دلخوشی کشاورزان و کاسبان منطقه و بستری برای تقدیر و تشکر از زحمات آنان. همچنین این جشنواره توانسته در جذب گردشگران نقش مهمی ایفا کند. در سالهای گذشته، مسافران از شهرهای دیگر، ازجمله کرمان، تنها بهدلیل حضور در این جشنواره به منطقه سفر کردهاند. حضور گردشگران، رونق گردشگری و در پی آن ورود سرمایه را به همراه داشته و بهطور مستقیم بر اقتصاد محلی اثرگذار بوده است.
وی درباره برگزاری جشنواره سیر گفت: امسال این مراسم در دو روز برگزار میشود؛ روز نخست به افتتاحیه اختصاص دارد که با حضور اعضای شورای اسلامی همراه خواهد بود و بخش مهمی نیز به معرفی و ارائه طرح احداث شهرک سیر اختصاص مییابد.
وی با اشاره به پیگیریهای صورتگرفته افزود: شهرک سیر با تلاشهای مستمر نماینده مجلس، آقای حاجبابایی در حال پیگیری است. ایشان همواره بهدنبال ایجاد اشتغال پایدار روستایی و اشتغال منطقه بودهاند. چندین زمین از شهرستانهای دیگر مورد بازدید قرار گرفت اما بهدلیل مشکلاتی نظیر انشعابات، فاضلاب و لزوم تعلق زمین به همان منطقه، نظر دکتر حاجبابایی این بود که زمین نزدیک به منطقه و امامزاده محسن باشد.
دهیار سولان درباره الزامات موفقیت شهرک سیر گفت: برای رونق این شهرک در صورت احداث، باید زیرساختهای مکمل فراهم شود. ایجاد اتاق بازرگانی و فعالسازی بخش معدن در کنار شهرک ضروری است، زیرا خود شهرک به تنهایی پاسخگو نیست و باید با بخش صادرات هماهنگ باشد. به گفته او، تشکیل اتاق بازرگانی، فعال شدن صنعت و معدن و ایجاد ویترین کاری در روستای سولان ضروری است تا از همان ورودی شهرک، محصولات در غرفهها، مغازهها و کارگاهها معرفی و عرضه شوند.
بشارتی افزود: با توجه به گرانی زمین در منطقه گردشگری امامزاده محسن، شهرک باید بهگونهای طراحی شود که از نظر اقتصادی توجیهپذیر باشد. همچنین هزینه واگذاری زمین، انشعابات و دیگر زیرساختها باید مورد توجه قرار گیرد.
وی در پایان ضمن تقدیر و تشکر از مسئولان گفت: درخواست ما این است که موضوع صادرات سیر دوباره رونق بگیرد تا کشاورزان و کسبه دلگرم شوند. دولت باید در خصوص کمآبی و حمایت از محصولات، پشتیبانی جدیتری داشته باشد.
*موفقیت شهرک سیر نیازمند حمایت مسئولان و اتحاد بین کشاورزان و مدیران
دهیار روستای موییجین اظهار کرد: در روستای ما سطح زیرکشت نسبت به گذشته کاهش یافته است. هر سال حدود 50 هکتار زمین برای کشت سیر اختصاص داده میشود اما کشاورزان علاوه بر این زمینها، در روستاهای پایینتر نیز زمین اجاره میکنند و کشت را توسعه میدهند.
مسلم شیرزادی با اشاره به میزان اشتغالزایی این محصول افزود: کشت سیر بهطور مستقیم و غیرمستقیم حدود 200 نفر را مشغول بهکار کرده، چراکه فرآوری، بستهبندی، خلالکردن و تولید پودر سیر نیز در این چرخه قرار دارد.
وی درباره عرضه و فروش محصول گفت: کشاورزان معمولاً سیر را در همان منطقه بستهبندی کرده و به دو شیوه عرضه میکنند؛ بخشی بهصورت کیلویی و در بستهبندیهای کوچک دو تا پنج کیلویی برای گردشگران، و بخشی دیگر بهصورت عمده توسط کشاورزانی که تولید انبوه دارند. سال گذشته حدود 150 تُن سیر از روستا به کشورهایی مانند پاکستان و عراق صادر شد، اما امسال تاکنون صادراتی نداشتهایم و بیشتر فروش در بازار داخلی انجام شده است.
وی درباره وضعیت بستهبندی خاطرنشان کرد: بیشتر فعالیتها در حوزه بستهبندی شامل سورتینگ و تفکیک محصول در سبدهای دو، پنج و 10 کیلویی است. همچنین سیرها بر اساس اندازه ریز و درشت جداسازی میشوند تا کیفیت عرضه حفظ شود.
این فعال کشاورزی در خصوص بازار فروش سیر همدان توضیح داد: اصلیترین محل خرید سیر کشور، منطقه سولان و امامزاده محسن (امامزاده کوه) در همدان است. در حال حاضر محل ثابت دیگری برای فروش وجود ندارد و عمده معاملات در همین منطقه انجام میشود.
شیرزادی همچنین به تأثیر برگزاری جشنواره سیر همدان بر رونق اقتصادی اشاره کرد و گفت: این جشنواره طی سالهای اخیر سبب شده مردم منطقه در کار خرید، فروش و بستهبندی فعالتر شوند. بسیاری از انبارها و مغازهها در همین راستا شکل گرفته و همین موضوع باعث شده سیر همدان به یک ویژند معتبر در کشور تبدیل شود.
وی اظهار کرد: خرید سیر در سالهای اخیر باعث افزایش تقاضا شده است، بهگونهای که از سال 88 به بعد عرضه نیز متناسب با تقاضا رشد داشته و حتی از سایر مناطق کشور سیر خریداری و به این منطقه منتقل و عرضه میشود.
وی افزود: در حوزه فرآوری سیر نیز اقدامات مؤثری انجام شده، فرآوردههایی همچون خلال، پودر و ترشی سیر طی چند سال اخیر افزایش چشمگیری یافته. در گذشته بهدلیل نبود بازار مصرف، بخش زیادی از محصول از بین میرفت، اما امروز با رونق فرآوری، دیگر سرمایه کشاورزان نابود نمیشود و ماندگاری محصول تا دو یا سه سال افزایش یافته است.
دهیار موییجین ادامه داد: احداث شهرک سیر میتواند به رونق تولید کمک کرده و با ایجاد تمرکز، زمینه خرید و فروش گستردهتر محصول را فراهم کند. به گفته او، چنین مجموعهای علاوه بر رفع مشکلات فعلی سیر در همدان از جنبه علمی و عملی، محلی مناسب برای دادوستد کشاورزان نیز خواهد بود.
شیرزادی در پاسخ به اینکه آیا تاکنون از نظرات او و دیگر کشاورزان استفاده شده؟ گفت: کم و بیش جلساتی برگزار شده و مشکلات به مسئولان منتقل شده، خوشبختانه با پیگیریها، موضوع ایجاد شهرک سیر که از مطالبات اصلی کشاورزان و مردم بوده، با همراهی مسئولان در حال دنبالشدن است.
وی در پایان با تأکید بر لزوم همکاری همهجانبه خاطرنشان کرد: برای موفقیت شهرک سیر پس از احداث، نیازمند حمایت مسئولان و اتحاد بین کشاورزان و مدیران هستیم تا در تمامی مراحل کشت، داشت و برداشت همکاری لازم صورت گیرد.
*حمایت دولت مسبب رونق بیشتر محصول راهبردی
عضو شورای روستای وفرجین گفت: روستای ما کشاورز سیرکار دارد، اما در حال حاضر تمام زمینهای زیر کشت به باغ تبدیل شده است، هرچند در شهرستانها و روستاهای دیگر کشاورزان زیادی به کشت سیر مشغولاند، اما در این منطقه فعلاً تولیدی انجام نمیشود. تنها بخشهای بسیار جزئی که پیشتر کشت نشده بودند باقی مانده و زمینهایی که پیشتر شوره زده و دچار آفت شدهاند، بهدلیل نامناسببودن خاک دیگر قابلیت کشت ندارند.
جلال بیگمحمدی درباره میزان برداشت محصول سیر با بیان اینکه بهطور معمول، از هر یک تن کشت سیر، سه تا چهار تن محصول برداشت میشود.
وی در ادامه با اشاره به نقش این محصول در ایجاد اشتغال افزود: در روستای ما حدود 20 خانوار به کشت و کار سیر مشغولاند و هر خانوار نیز بهطور میانگین سه تا چهار نفر را در این حوزه بهکار گرفته است.
وی در تشریح فرآیند عرضه و فروش سیر گفت: پس از برداشت، محصول به انبار موقت منتقل میشود تا چند روز در شرایط مناسب بماند. این فاصله زمانی برای خشکشدن بخش پایینی ساقه و از بینرفتن رطوبت اضافی ضروری است، زیرا وجود رطوبت زمینه رشد آفات و قارچها را فراهم میکند و میتواند محصول را نابود سازد. سیر در این مدت باید در محلی خنک، سایهدار و بهدور از تابش مستقیم آفتاب نگهداری شود تا به حالت پایداری برسد و پس از آن نگهداری و عرضه آن آسانتر خواهد بود.
این کشاورز اهل وفرجین افزود: پس از برداشت، اگر کشاورز بدهکار باشد، ناگزیر محصول را با هر قیمتی که بازار تعیین کند به فروش میرساند، اما در صورت بینیازی مالی، ابتدا اقدامات تکمیلی بر روی محصول انجام میشود؛ ازجمله جداسازی سیرهای معیوب برای ارسال به کارگاههای تولید خلال یا پودر سیر. سیرهایی که از نظر اندازه و کیفیت مطابق استاندارد باشند، در سبدهای مخصوص چیده شده و برای عرضه در بازار داخلی یا، در صورت فراهم بودن شرایط، برای صادرات آمادهسازی میشوند.
بیگمحمدی درباره بستهبندی و صادرات سیر گفت: در حوزه بستهبندی کاری خاصی انجام نمیشود و فقط یک بستهبندی در انبارهای معمولی و عادی است. آنچنان صنعتی نیست؛ بستهبندی بهصورت ساده انجام میشود، پوستهای اضافی برداشته میشود و در سبدهای چهار تا پنج کیلویی قرار میگیرد. همه اینها میتواند صادرات هم داشته باشد.
وی با اشاره به وضعیت بازار سیر و ظرفیتهای این محصول در منطقه اظهار کرد: در حال حاضر بازار ثابتی برای خرید و فروش سیر همدان وجود ندارد و بیشتر معاملات بهصورت عمده و از طریق شرکتها و واسطهها انجام میشود. هرچند برخی شرکتهای خارجی نیز ثبت شدهاند، اما روستای ما پایگاه مرکزی برای عرضه مستقیم نداشته و عمدتاً محصولات در قالب جشنواره عرضه میشود.
عضو شورای روستای وفرجین درباره جشنواره سیر اظهار کرد: این جشنواره که هر سال در فصل تابستان برگزار میشود، نقش مهمی در معرفی محصول و رونق اقتصادی منطقهایفا کرده است. در سالهای اخیر، بهدلیل همزمانی با ایام محرم و صفر، زمان برگزاری جشنواره به شهریورماه منتقل شده است. این رویداد ضمن جذب بازدیدکنندگان، کیفیت بالای سیر منطقه را در مقایسه با محصولات سایر استانها و حتی نمونههای وارداتی بهخوبی معرفی کرده است.
بیگمحمدی در پاسخ به پرسشی درباره فرآوری سیر در روستا تصریح کرد: فرآوری محصول در روستای ما تنها در حد بستهبندی است و اقدام جدیتری صورت نگرفته است.
وی درباره طرح احداث شهرک تخصصی سیر گفت: ایده ایجاد این شهرک از سوی اهالی و فعالان حوزه سیر مطرح شده تا تمامی تولیدکنندگان در یک مکان متمرکز شوند. با این حال، تاکنون زمینی برای این منظور اختصاص نیافته و موافقتی از سوی دستگاههای مربوط صادر نشده است. پیگیریها عمدتاً در قالب درخواستهای مردمی انجام شده و از سوی دولت هنوز اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته است.
این عضو شورای روستا با تأکید بر ضرورت حمایت دولت خاطرنشان کرد: برای موفقیت شهرک سیر، لازم است زمین آن از اراضی ملی تأمین شود تا فعالان بخش سیر درگیر خرید زمین نشوند. همچنین همکاری دستگاههای مرتبط در صدور مجوزها و حمایت از سرمایهگذاران بخش خصوصی اهمیت ویژهای دارد. متقاضیان بسیاری برای فعالیت در این حوزه وجود دارد، اما نیازمند حمایت عملی دستگاههای اجرایی هستیم.
بیگمحمدی در پایان با اشاره به مزایای کشت سیر در منطقه گفت: سیر یکی از محصولات ارزشمند غذایی است که علاوه بر اشتغالزایی در استان همدان، بهدلیل مصرف پایین آب نسبت به بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر، اهمیت مضاعفی دارد. بنابراین حمایت دولت در زمینه تأمین بذر، فروش محصول و توسعه زیرساختها میتواند به رونق یافتن بیشتر این محصول راهبردی منجر شود.