همدان، قطب لبنیات کشور در سایه خشکسالی، گرانی نهادهها و کمبود نقدینگی
استان همدان با داشتن سابقه طولانی در دامداری و تولید لبنیات، یکی از ظرفیتهای مهم کشاورزی و صنایع غذایی کشور بهشمار میرود. تولید شیر خام و فرآوردههای لبنی نهتنها منبع اصلی درآمد بسیاری از دامداران است، بلکه نقش کلیدی در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی منطقه ایفا میکند. با این حال، افزایش قیمت نهادهها، خشکسالیهای پیدرپی و مشکلات نقدینگی و سرمایه در گردش، باعث شده دامداران و کارخانههای لبنی با چالشهای جدی مواجه شوند.
در حالی که استان همدان ظرفیت بالایی برای تولید فرآوردههای لبنی با ارزش افزوده بالا دارد، صنایع تبدیلی و فرآوری هنوز به اندازه توان بالقوه استان توسعه نیافتهاند. دامداران با مشکلات تأمین علوفه و نهادهها دست و پنجه نرم میکنند و کارخانهها با نیاز به سرمایه در گردش عظیم و فروش نسیه، محدودیتهای عملیاتی قابل توجهی دارند.
بهمنظور بررسی دقیق وضعیت دامداری و صنایع لبنی استان، با لقمان خدابخشی، رئیس اتحادیه دامداران همدان و محمود رشادی، مدیرعامل تعاونی تولیدکنندگان فرآوردههای لبنی استان به گفتوگو پرداختیم. این دو مسئول، علاوه بر تشریح وضعیت فعلی، به مشکلات کلان، سهم بازار شیر خام، نقش صنایع تبدیلی و برنامههای اتحادیه برای افزایش ارزش افزوده محصولات لبنی اشاره کرده و تصویری روشن از وضعیت واقعی دامداری و لبنیات همدان ارائه دادند. آنچه در ادامه میخوانید ماحصل این گفتوگو است.
* گرانی نهادهها و خشکسالی بزرگترین تهدید برای دامداری استان
رئیس اتحادیه دامداران استان همدان با تأکید بر اهمیت تأمین نهادهها و علوفه گفت: مشکل اصلی امروز دامداریها تأمین و گرانی نهادهها است که خشکسالی و افزایش قیمت یونجه به آن دامن زده است. اگر این وضعیت ادامه یابد، بار دیگر شاهد حذف و کشتار دامهای مولد خواهیم بود.
لقمان خدابخشی در پاسخ به مقایسه وضعیت همدان با سایر استانها توضیح داد: نمیتوان مقایسه دقیقی انجام داد، چون شرایط هر استان متفاوت است؛ مثلاً اصفهان صنعتی است و لرستان کاملاً سنتی؛ بنابراین نمیتوان گفت همدان در مقایسه با آنها بالاتر یا پایینتر است. عمده مشکلات دامداریها در همه استانها، تأمین نهادهها و مشکلات بازار فروش است.
وی به موضوع بازار فروش و نقدینگی نیز اشاره کرد و گفت: مشکل پرداخت دیرهنگام کارخانهها باعث شده دامداران دچار کمبود نقدینگی شوند. بهویژه در شرایط سرمای پایین و مسائل فصلی، تأمین نهادهها سختتر شده است.
رئیس اتحادیه دامداران استان همدان درباره اثر خشکسالی بر تولید علوفه تصریح کرد: موضوع آب و خشکسالیهای پیدرپی بهشدت بر تولید علوفه و تأمین نهادهها تأثیر گذاشته است. بهطور مثال، قیمت یونجه نسبت به سال گذشته افزایش یافته و علوفه نیز گرانتر شده است.
خدابخشی درخصوص قیمت تمامشده شیر نیز توضیح داد: شیر از دامدار به قیمت مصوب خریداری میشود و تاکنون تغییری نکرده است. افزایش قیمت لبنیات در بازار هیچ ارتباطی با دامدار ندارد و باید از کارخانهها پرسید چرا لبنیات گران میشود. شیر از دامداری با قیمت ثابت فروخته میشود، اما هزینههای جانبی باعث افزایش قیمت محصول نهایی میشود.
وی درباره مشکلات بیمهای و تسهیلات بانکی افزود: دامداران با مشکلات جدی در دریافت وامها و تسهیلات بانکی مواجه هستند. تسهیلات سراسری برای دامداران طراحی نشده و دریافت آنها با مشکلات فراوانی همراه است.
بازار شیر خام تولیدی استان نیز مورد بحث قرار گرفت؛ رئیس اتحادیه دامداران همدان در این باره اظهار کرد: تقریباً 80 درصد شیر تولیدی استان در داخل همدان توسط کارخانههایی مانند پگاه و چند شرکت خصوصی خریداری و بخشی از شیر نیز به سایر استانها ارسال میشود. درواقع فروش شیر به خارج از استان ممنوعیتی ندارد و تابع عرضه و تقاضا است.
خدابخشی درخصوص صنایع تبدیلی و فرآوری لبنیات متذکر شد: چند کارخانه لبنی در نهاوند، ملایر و همدان فعال هستند. آمار دقیق ظرفیتها و تولیدات را میتوان از خود کارخانهها دریافت کرد. آنچه مشخص است اینکه صنایع لبنی استان ظرفیت قابل توجهی دارد.
وی درباره برنامه اتحادیه برای ایجاد ویژند استانی گفت: اتحادیه دامداران تولیدکننده شیر و گوشت است و مرحله فرآوری و ویژندسازی بر عهده کارخانههاست. ما تولیدکننده هستیم و صنایع پاییندستی باید برای ایجاد ارزش افزوده و ویژند ورود کنند.
وی با اشاره به مشکلات کلان در این حوزه، خاطرنشان کرد: مسئله نهادهها یک چالش سراسری است که ریشه در مسائلی چون ارز ترجیحی، تحریمها و شرایط بینالمللی دارد و نمیتوان شخص یا نهاد خاصی را مقصر دانست. متولیان اصلی این بخش، یعنی جهاد کشاورزی و شرکت پشتیبانی امور دام، باید در زمینه واردات و توزیع نهادهها، رویکرد فعالانهتری اتخاذ کنند.
رئیس اتحادیه دامداران استان همدان در پایان تأکید کرد: مشکلات اخیر، ناشی از جنگ 12 روزه و شرایط خاص اقتصادی بود که بهتدریج در حال حل شدن است، اما دامداران، بهخصوص مرغداران، همچنان با مسائل مربوط به تأمین نهادهها درگیر هستند.
* کمبود نقدینگی بزرگترین مانع توسعه صنایع لبنی استان
مدیرعامل تعاونی تولیدکنندگان فرآوردههای لبنی استان با اشاره به بازار شیر خام استان گفت: عدد و رقم دقیق برای سهم بازار استخراج نشده، اما بهطور تقریبی حدود 90 درصد از شیر تولیدی استان جذب کارخانههای داخلی و مابقی توسط دامداران به سایر استانها ارسال میشود، بعضی کارخانهها نیز شیر مورد نیاز خود را از استانهایی مانند کردستان، لرستان و اصفهان تهیه میکنند.
محمود رشادی، در مورد توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری استان توضیح داد: همدان در زمینه تولید فرآوردههای لبنی یکی از استانهای پیشرو کشور است و کارخانههای بسیار خوبی داریم اما متأسفانه حمایت دستگاههای دولتی ضعیف است. صـدور مجوز برای کارخانههای لبنی که میان وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد کشاورزی پراکنده است، باعث شده تا کارخانهها نتوانند تشکلهای قوی و منسجمی تشکیل دهند. در نتیجه این پراکندگی، توسعه صنایع تبدیلی با سرعت مورد انتظار پیش نمیرود.
وی در ادامه توضیح داد: مشکل اصلی در این صنعت، نقدینگی است. یک کارخانه لبنی برای فعالیت روزانه خود به گردش مالی بسیار بالایی نیازمند است؛ برای تأمین مواد اولیه، حقوق کارگران، مصرف انرژی، بستهبندی و سایر موارد، روزانه میلیاردها تومان هزینه میشود در حالی که کارخانهها باید توانایی تأمین این سرمایه در گردش را داشته باشند، متأسفانه اغلب فروش محصولات بهصورت نسیه انجام میشود. این وضعیت، رغبت سرمایهگذاران بخش خصوصی را برای ورود به این صنعت کاهش داده است.
وی در پاسخ به برنامههای اتحادیه برای خلق ویژند استانی گفت: محصولات لبنی زمانی ارزش افزوده پیدا میکنند که شیر خام به فرآوردههایی مانند پنیر، کره، خامه، کشک و ماست تبدیل شود. خوشبختانه در استان، کارخانهها توانستهاند بیش از 100 درصد نیاز استان را جذب کنند و شیر خام تولیدی را فرآوری کنند. تنها بخش خامفروشی، شیر خام دامداریهاست.
مدیرعامل تعاونی تولیدکنندگان فرآوردههای لبنی استان درباره چالشهای فعلی صنعت لبنی استان توضیح داد: کمبود نقدینگی مهمترین مانع است. برخی کارخانهها تنها با 50 تا 70 درصد ظرفیت خود فعالیت میکنند و فضای خالی ظرفیت تولید باعث میشود جذابیت سرمایهگذاری برای بخش خصوصی کاهش یابد. سرمایه در گردش بالا و هزینههای روزانه نجومی، تنها تعداد کمی از افراد را قادر به سرمایهگذاری میکند.
رشادی در پایان خاطرنشان کرد: حمایت همهجانبه دستگاههای دولتی میتواند کمک بزرگی به توسعه کارخانهها و افزایش تولید ارزش افزوده محصولات لبنی کند. استان همدان ظرفیت بالایی دارد و با ایجاد زیرساختهای مناسب میتوان این ظرفیت را به فرصتهای اقتصادی و اشتغالزایی بیشتر تبدیل کرد.
* ظرفیت بالا، چالشهای ساختاری؛ راه توسعه دامداری و لبنیات همدان
بررسی وضعیت دامداری و صنایع لبنی استان همدان نشان میدهد که این استان هم از نظر ظرفیت تولید شیر و فرآوردههای لبنی و هم از نظر ظرفیت توسعه صنایع تبدیلی، موقعیت ممتازی در کشور دارد. با این حال، مجموعهای از مشکلات ساختاری و عملیاتی باعث شده این ظرفیت بهطور کامل بالفعل نشود.
نخستین و مهمترین چالش، تأمین نهادهها و علوفه است. خشکسالیهای پیدرپی و افزایش قیمت یونجه و کنسانتره، فشار زیادی بر دامداران وارد کرده است. اگر این مشکل در کوتاهمدت حل نشود، دامداران ناچار به کاهش دام مولد خواهند شد که پیامدهای طولانیمدتی بر تولید شیر و تأمین امنیت غذایی استان خواهد داشت.
دومین مشکل، نقدینگی و سرمایه در گردش کارخانههای لبنی است. همانطور که محمود رشادی توضیح داد، کارخانهها روزانه نیاز به مبالغ کلان برای خرید شیر، مواد اولیه و هزینههای جاری دارند اما فروش آنها اغلب بهصورت نسیه است. این امر باعث میشود بسیاری از ظرفیتهای تولید بلااستفاده باقی بماند و سرمایهگذاران خصوصی رغبت کمتری برای ورود داشته باشند.
از منظر بازار، حدود 90 درصد شیر خام تولیدی استان توسط کارخانههای داخلی جذب میشود، اما بخش کوچکی از آن به استانهای دیگر ارسال میشود و دامدارانی که خارج از استان میفروشند، نقش محدودی در بازار دارند. این وضعیت نشان میدهد که بازار داخلی استان نسبتاً رقابتی و پایدار است، اما توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر، نیازمند حمایتهای دولتی و برنامهریزی منسجم است.
همدان ظرفیت بالایی برای توسعه ویژند استانی و افزایش ارزش افزوده محصولات لبنی دارد. تبدیل شیر خام به پنیر، کره، خامه و سایر فرآوردهها نهتنها سودآوری تولیدکنندگان را افزایش میدهد، بلکه اشتغال و توسعه اقتصادی منطقه را نیز تقویت میکند. با این حال، موانع سرمایهگذاری، صدور مجوزهای پراکنده و نبود هماهنگی بین دستگاههای دولتی، رشد این صنایع را کند کرده است.
درمجموع، وضعیت دامداری و صنایع لبنی همدان نشاندهنده ظرفیت بالا در کنار چالشهای ساختاری جدی است. حل مشکل تأمین نهادهها، حمایت از سرمایه در گردش کارخانهها و ایجاد هماهنگی بین نهادهای مسئول، میتواند این ظرفیت بالقوه را به فرصت واقعی برای توسعه پایدار استان تبدیل کند.
