استارتاپها بدون تابآوری و تحمل شکست نمیتوانند موفق شوند
در سالهای اخیر، زیستبوم استارتاپی ایران رشد قابل توجهی داشته و جوانان خلاق با ایدههای نوآورانه سعی دارند بازارهای جدیدی ایجاد کنند. با این حال، مسیر موفقیت در این حوزه پرچالش و پیچیده است و تنها داشتن سرمایه یا فناوری پیشرفته برای رسیدن به موفقیت کافی نیست. کارآفرینان برای تبدیل ایدههای خود به کسبوکارهای پایدار، به مهارتها و توانمندیهایی فراتر از دانش فنی نیاز دارند؛ مهارتهایی که بتوانند آنها را در برابر شکستها مقاوم کرده و مسیر رشد را هموار کنند.
برای بررسی دقیقتر این موضوع و شناخت عوامل کلیدی موفقیت استارتاپها، به سراغ کارشناس اقتصادی و پژوهشگر توسعه رفتهایم. در این مصاحبه، او از اهمیت مهارتهای نرم و سخت، تابآوری، مدیریت شکست و دیگر مؤلفههای حیاتی برای موفقیت استارتاپها سخن میگوید و نکات ارزشمندی را درباره وضعیت فعلی زیستبوم کارآفرینی ایران و فرصتها و تهدیدهای پیش روی آن ارائه میدهد.
آنچه میخوانید ماحصل گفتوگو با وی است؛
حسن سالک، سخنان خود را با ذکر این مطلب آغاز کرد که یک زیستبوم کارآفرینی سالم و پویا از مجموعهای از اجزای بههمپیوسته تشکیل شده که تعامل میان آنها زمینهساز رشد و موفقیت کسبوکارهای نوپا است.
به گفته او، سرمایهگذاران نقش کلیدی در این زیستبوم دارند و شامل سرمایهگذاران خطرپذیر، سرمایهگذاران فرشته، صندوقهای جسورانه شرکتی و حتی سرمایهگذاران خرد میشوند که منبع مالی حیاتی برای استارتاپها فراهم میکنند.
این پژوهشگر توسعه سپس بر اهمیت شتابدهندهها و مراکز رشد تأکید کرد و گفت: این نهادها با ارائه مشاوره، فضای کار، شبکهسازی و گاهی سرمایه اولیه، به استارتاپها کمک میکنند تا در مراحل اولیه رشد کنند.
سالک در ادامه با اشاره به نقش دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی افزود: دانشگاهها با آموزش نیروی انسانی متخصص، انجام تحقیقات کاربردی و تشویق به نوآوری، نقش اساسی در تأمین نیروی انسانی و دانش مورد نیاز زیستبوم کارآفرینی ایفا میکنند.
وی همچنین به تأثیر قوانین و نهادهای دولتی بر زیستبوم کارآفرینی اشاره کرد و توضیح داد: سیاستها و مقررات دولتی میتوانند محرک یا مانع رشد استارتاپها باشند. تسهیل قوانین ثبت شرکت، حمایتهای مالیاتی و ایجاد زیرساختهای حقوقی ازجمله وظایف دولت در این زمینه است.
این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: شرکتهای بزرگ نیز با همکاری و سرمایهگذاری در استارتاپها میتوانند دسترسی آنها به بازار و منابع را تسهیل کنند.
سالک همچنین نقش رسانهها و شبکهسازی را مهم دانست و گفت: رویدادها، کنفرانسها و رسانهها به اطلاعرسانی، ایجاد ارتباط و دیده شدن استارتاپها کمک میکنند.
سالک تأکید کرد که وجود نیروی انسانی متخصص، ازجمله برنامهنویسان، طراحان و مدیران بازاریابی، برای رشد و توسعه استارتاپها ضروری است.
* نقاط قوت و ضعف زیستبوم کارآفرینی ایران
وی با این بیان که در ایران برخی اجزا قویتر و برخی ضعیفتر عمل میکنند، افزود: نیروی انسانی متخصص یکی از قویترین نقاط زیستبوم ایران است. جوانان ایرانی بهویژه در حوزههای فنی و برنامهنویسی از استعداد و توانایی بالایی برخوردارند و این نیروی انسانی محرک اصلی نوآوری در زیستبوم بوده است.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به شتابدهندهها و مراکز رشد گفت: این نهادها در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشتهاند و در مراحل اولیه به استارتاپها کمکهای قابل توجهی ارائه میدهند. به همین دلیل میتوان آنها را جزو نقاط قوت زیستبوم دانست.
سالک درباره نقش دانشگاهها و مراکز آموزشی تصریح کرد: در زمینه آموزش فنی و مهندسی، دانشگاهها عملکرد خوبی دارند، اما در حوزه آموزش کارآفرینی، مهارتهای نرم و ارتباط با صنعت، هنوز ضعیف عمل میکنند.
وی همچنین به وضعیت سرمایهگذاران اشاره کرد و گفت: سرمایهگذاران در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشتهاند، اما هنوز با یک فرهنگ سرمایهگذاری حرفهای فاصله دارند. کمبود سرمایهگذار خطرپذیر واقعی و نگاه بلندمدت، ازجمله نقاط ضعف موجود است.
وی در نهایت درباره قوانین و مقررات دولتی هشدار داد و افزود: این بخش بهشدت ضعیف عمل میکند. قوانین دستوپاگیر، نبود ثبات اقتصادی و قوانین مالیاتی و گمرکی نامشخص، بزرگترین مانع رشد استارتاپها در ایران بهشمار میآیند.
* فرهنگ سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران هنوز حرفهای نشده است
این پژوهشگر توسعه، درباره وضعیت فرهنگ سرمایهگذاری خطرپذیر (VC) در ایران گفت: فرهنگ سرمایهگذاری خطرپذیر هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد و به بلوغ کامل نرسیده است. بسیاری از سرمایهگذاران به جای نگاه بلندمدت و راهبردی، بیشتر بهدنبال بازگشت سریع سرمایه هستند.
سالک بزرگترین چالشهای پیش روی سرمایهگذاران در ایران را چندوجهی دانست و توضیح داد: نبود ثبات اقتصادی و سیاسی، شامل نوسانات ارزی، تحریمها و نبود قطعیتهای سیاسی، خطر سرمایهگذاری را بهشدت افزایش میدهد. همچنین خروج سرمایه و نیروی انسانی متخصص، آینده استارتاپها را با ابهام روبهرو میکند.
وی متذکر شد: نبود قوانین حمایتی و زیرساختهای حقوقی مشخص، بهویژه در زمینه خروج سرمایهگذار، ورشکستگی و مالکیت فکری، خطر حقوقی سرمایهگذاری را بالا میبرد.
این کارشناس اقتصادی به فرهنگ سرمایهگذاری غیرحرفهای نیز اشاره کرد و گفت: تمایل به سرمایهگذاری در طرحهای کمخطر و آمادگی نداشتن برای مواجهه با شکست، مانع از رشد واقعی طرحهای نوآورانه میشود.
سالک در پاسخ به این پرسش که آیا مشکل اصلی استارتاپها «نبود سرمایه» است یا «نبود طرحهای تجاری قابل سرمایهگذاری» توضیح داد: شکایت استارتاپها از فقدان سرمایه یک واقعیت است، اما مشکل ریشهایتر، کمبود طرحهای تجاری با کیفیت است که بتوانند سرمایهگذاران را قانع کنند.
وی چند دلیل برای این مشکل برشمرد و تشریح کرد: بسیاری از ایدهها هنوز در مراحل اولیه و خام و فاقد مدل کسبوکار، تیم متخصص و برنامه رشد مشخص هستند، تیمهای استارتاپی از دانش مالی و مهارت ارائه (Pitch) ضعیفی برخوردارند و نمیتوانند ارزش پیشنهادی خود را بهدرستی به سرمایهگذاران نشان دهند و ترس از خطر و نداشتن تحمل شکست در میان بنیانگذاران، مانع از نوآوری واقعی و ورود به بازارهای پرخطر میشود.
این کارشناس مسائل اقتصادی تأکید کرد: بنابراین، مشکل اصلی زیستبوم فعلی نبود طرحهای تجاری با کیفیت است که بتوانند سرمایهگذاران را متقاعد به حمایت کنند، نه صرفاً کمبود سرمایه.
* اقدامات مثبت و منفی دولت و شکافهای آموزش کارآفرینی در ایران
سالک، سپس درباره نقش دولت و نظام آموزشی در زیستبوم کارآفرینی ایران، خاطرنشان کرد: مهمترین اقدام مثبت دولت در سالهای اخیر، ایجاد قوانین و نهادهای حمایتی مانند پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد بوده است. تصویب قوانینی مانند قانون دانشبنیان نیز به رسمیت شناختن جایگاه استارتاپها در اقتصاد را نشان میدهد و فضای قانونی حمایتی را برای آنها فراهم کرده است.
وی در عین حال به اقدامات منفی دولت نیز اشاره کرد و افزود: مهمترین اقدام منفی، دخالت در فضای اینترنت و ایجاد محدودیتها و فیلترینگ بوده. این اقدامات نهتنها فعالیت استارتاپهای فعال در این حوزه را مختل کرده، بلکه اعتماد عمومی را کاهش داده و باعث خروج استعدادها از کشور شده است.
این پژوهشگر توسعه درباره قوانین دستوپاگیر نیز توضیح داد: یکی از بزرگترین موانع، قوانین و فرآیندهای پیچیده و زمانبر در ثبت شرکتها، بیمه، مالیات و دریافت مجوزها است. علاوه بر این، قوانین مربوط به فعالیتهای پولی و مالی، بهویژه برای فینتکها و استارتاپهای مالی، بسیار محدودکننده هستند. نبود قوانین شفاف درباره مالکیت فکری نیز یک مانع جدی دیگر برای رشد کسبوکارهای نوپا محسوب میشود.
سالک در ادامه به وضعیت سیستم آموزشی پرداخت و گفت: سیستم آموزشی فعلی، بهویژه در دانشگاهها، جوانان را برای کارمندی آماده میکند، نه برای کارآفرینی.
وی به مهمترین کمبودها اشاره کرد: نخست، تمرکز بر دانش نظری به جای مهارتهای عملی. به این معنا که دانشجویان با وجود کسب دانش فنی فراوان، مهارتهای لازم برای تبدیل ایده به کسبوکار را فرا نمیگیرند. دوم، نبود آموزش مهارتهای نرم؛ یعنی مهارتهایی چون تفکر انتقادی، حل مسئله، کار گروهی، شبکهسازی و مذاکره در برنامههای درسی دانشگاهی جایی ندارند. سوم، ارتباط ضعیف با صنعت؛ بدین مفهوم که دانشگاهها از نیازهای واقعی بازار کار دور بوده و پروژههای دانشجویی اغلب فاقد کاربرد عملی هستند.
این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: رفع این شکافها و اصلاح قوانین دستوپاگیر میتواند نقش کلیدی در تقویت زیستبوم کارآفرینی ایران ایفا کند و زمینه رشد واقعی استارتاپها را فراهم آورد.
* تمرکز آموزشهای کارآفرینی و چشمانداز پنج سال آینده زیستبوم ایران
سالک درباره مهارتهایی که آموزشهای کارآفرینی باید بر آنها تمرکز کنند، توضیح داد: آموزشهای کارآفرینی باید بر تعادل میان مهارتهای سخت و نرم متمرکز شوند، با تأکید ویژه بر مهارتهای نرم که پایه موفقیت در ایجاد و مدیریت استارتاپها هستند.
وی معتقد است آموزشهای کارآفرینی باید بر ترکیبی از مهارتهای سخت و نرم تمرکز داشته باشند. مهارتهای سخت شامل تواناییهای فنی و تخصصی است که بنیان فعالیتهای استارتاپها را شکل میدهند.
وی ادامه داد: ازجمله این مهارتها میتوان به مدلسازی کسبوکار و مالی اشاره کرد که به بنیانگذاران امکان میدهد طرح کسبوکار خود را تدوین کرده، جریانهای مالی و منابع درآمدی را تحلیل کنند و بازار هدف را بهدرستی ارزیابی نمایند. همچنین بازاریابی دیجیتال اهمیت ویژهای دارد، چراکه توانایی جذب مشتری و برندینگ در فضای برخط برای موفقیت هر کسبوکار نوپا ضروری است.
این پژوهشگر توسعه با این بیان که توسعه محصول نیز از دیگر مهارتهای سخت است و یادگیری اصول توسعه محصول با رویکرد چابک (Agile) به تیمها کمک میکند محصولات خود را با نیاز بازار هماهنگ کنند و آنها را بهبود مستمر دهند، اعلام کرد: آشنایی با مالکیت فکری و مسائل حقوقی نیز بخش مهمی از آموزشهای کارآفرینی است و به محافظت از ایدهها و جلوگیری از مشکلات حقوقی کمک میکند.
با این حال، سالک تأکید کرد که مهارتهای نرم اهمیت بیشتری دارند، زیرا توانایی مدیریت چالشها و تعامل مؤثر با افراد را فراهم میکنند. همچنین حل مسئله و تفکر طراحی (Design Thinking) به کارآفرینان کمک میکند مشکلات واقعی را شناسایی کرده و راهحلهای خلاقانه ارائه دهند. رهبری و کار گروهی توانایی مدیریت گروه و ایجاد انگیزه در اعضای آن را تقویت میکند و مهارتهای فروش و مذاکره برای قانع کردن مشتریان و جذب سرمایهگذاران حیاتی است. علاوه بر این، تحمل شکست و تابآوری نیز نقش کلیدی در موفقیت استارتاپها دارد، زیرا پذیرش شکست بهعنوان بخشی طبیعی از مسیر و توانایی بازگشت و ادامه فعالیت، بقا و رشد کسبوکار را ممکن میسازد.
وی در خصوص آینده زیستبوم کارآفرینی ایران در پنج سال آینده، اظهار کرد: بزرگترین فرصت زیستبوم، نیروی انسانی جوان و بااستعداد، بازار داخلی گسترده و دسترسی روزافزون به فناوریهای جدید است. همچنین، تحول دیجیتال در صنایع سنتی مانند کشاورزی، سلامت و آموزش، فرصتهای بزرگ برای استارتاپها ایجاد میکند.
وی در عین حال به تهدیدهای پیش روی زیستبوم کارآفرینی اشاره کرد و گفت: نبود ثبات اقتصادی و خروج نخبگان، بزرگترین تهدید است. اگر این روند ادامه یابد، زیستبوم از نیروی محرک اصلی خود محروم میشود. همچنین، دخالتهای دولتی و ایجاد محدودیتها میتواند روند رشد را متوقف کند.
وی در پایان این گفتوگو تصریح کرد: آینده زیستبوم کارآفرینی ایران بهشدت به سیاستهای کلان اقتصادی و سیاسی وابسته است. در صورت فراهم شدن ثبات و حمایتهای لازم، میتوان شاهد رشد و شکوفایی چشمگیر بود، اما در غیر این صورت، با چالشهای جدی و کندی توسعه مواجه خواهیم شد.
با بررسی صحبتهای حسن سالک، واضح است که موفقیت استارتاپها تنها به سرمایه و فناوری محدود نمیشود و نقش مهارتهای انسانی و مدیریتی بسیار تعیینکننده است. تابآوری، توانایی مدیریت شکست، مهارتهای نرم همچون رهبری، حل مسئله و مذاکره، در کنار مهارتهای سخت مانند مدلسازی کسبوکار، بازاریابی دیجیتال و توسعه محصول، پایه و اساس رشد و پایداری استارتاپها را شکل میدهند.
همچنین وضعیت فعلی زیستبوم کارآفرینی ایران نشان میدهد که نقاط قوتی مانند نیروی انسانی متخصص و شتابدهندههای فعال وجود دارد، اما چالشهایی همچون قوانین دستوپاگیر، ناپایداری اقتصادی و کمبود فرهنگ سرمایهگذاری حرفهای هنوز مانع توسعه کامل زیستبوم هستند.
در نهایت میتوان گفت که آینده استارتاپها و زیستبوم کارآفرینی کشور بهشدت به توانایی پرورش و توسعه این مهارتها و همچنین سیاستگذاریهای حمایتی دولت و ثبات اقتصادی وابسته است. تنها با تکیه بر این مؤلفههاست که میتوان انتظار رشد پایدار و شکوفایی واقعی کسبوکارهای نوپا را داشت.
