با وجود تصویب الگوی کشت در ایران، فقدان ضمانت اجرایی، برنامه‌ریزی مالی و محرک‌های اقتصادی مناسب باعث شده است که این طرح تنها در بخشنامه‌ها باقی بماند و عملاً اجرایی نشود.
با وجود داشتن مصوبه «الگوی کشت»، همچنان اجرای کامل این مصوبه با چالش‌های جدی روبه‌رو است. الگوی کشت یکی از کلیدی‌ترین ابزارها برای مدیریت منابع آب، افزایش بهره‌وری و دستیابی به خودکفایی در تولید محصولات اساسی است، اما نبود ضمانت اجرای برنامه، برنامه‌ریزی مالی و حمایتی کافی باعث شده این طرح به مرحله عملیاتی نرسد.
یکی از اصلی‌ترین چالش‌های اجرای الگوی کشت در ایران، نبود «محرک‌های اقتصادی قوی» برای کشاورزان است. در حالی که دولت از الزام اجرای الگوی کشت سخن می‌گوید، اما بدون ابزار تشویقی مناسب، انگیزه کشاورزان برای پذیرش آن پایین است.
اگر یارانه‌های موجود به شکل رایگان و نامشروط در اختیار کشاورزان قرار گیرد، ممکن است بعضی از آنان بی‌توجه به الگوی کشت، به کاشت محصولات پرسود اما نامتناسب با شرایط اقلیمی و منابع آبی منطقه روی بیاورند.
به بیان دیگر، یارانه مشروط به معنای تخصیص تسهیلات به کشاورزانی است که مطابق الگوی کشت تعیین‌شده عمل کنند. این کمک می‌تواند شکل‌های متعددی شامل یارانه کود شیمیایی، بذر، تخفیف بیمه، تسهیلات بانکی با نرخ پایین، بخشودگی هزینه آب یا کاهش هزینه انرژی کشاورزی باشد.
با اختصاص هدفمند یارانه‌ها کشاورزان به سمت کشت متناسب با ظرفیت منطقه‌ای سوق داده شوند و الگوی کشت به صورت واقعی اجرا شود تا تنها روی کاغذ نماند.
*اجرای کامل مصوبه الگوی کشت نیازمند تخصیص سالانه 50 هزار میلیارد تومان اعتبار
در همین ارتباط، عضو شورای قیمت‌گذاری محصولات اساسی اظهار کرد: اگر الگوی کشت به کشاورزان اعلام و اجرا شود، اما باز هم برخی مسائل همچون نارضایتی از قیمت خرید محصولات و عدم حمایت لازم از سوی دولت ادامه یابد، نتیجه آن پس‌زدن این مصوبه از سوی کشاورزان خواهد بود.
عطاالله هاشمی، با تأکید بر نقش بی‌بدیل اجرای الگوی کشت در خودکفایی محصولات اساسی افزود: متأسفانه تنها وعده‌هایی درباره اجرای آن داده می‌شود و در عمل گام جدی برداشته نشده است.
وی تصریح کرد: اعتبارات لازم برای خرید محصولات در بسیاری از موارد تأمین نمی‌شود یا مسئولان دولتی تخصیص نمی‌دهند؛ با این شرایط چگونه می‌توان انتظار داشت بودجه‌ای برای اجرای الگوی کشت اختصاص یابد؟
به گفته او، یکی از پیش‌شرط‌های اجرای کامل مصوبه الگوی کشت، تخصیص سالانه 45 تا 50 هزار میلیارد تومان اعتبار است؛ رقمی که تاکنون پرداخت نشده است. او افزود: وزارت جهاد کشاورزی باید امکانات لازم را در اختیار داشته باشد تا بتواند به‌صورت شفاف به کشاورزان اعلام کند چه محصولی و در چه منطقه‌ای کشت شود. وقتی اعتبارات و الزامات قانونی تأمین نشده باشد، الگوی کشت عملاً سندیت اجرایی نخواهد داشت.
*تضمین اجرا؛ ستون فقرات سیاست الگوی کشت
بنابراین گزارش، هرسال با وجود ابلاغ الگوی کشت به بهانه‌های مختلف محقق نمی‌شود، درحالی که چالش اصلی عدم اجرای این مصوبه عدم تخصیص اعتبارات و منابع لازم است که سازمان برنامه و بودجه از تخصیص اعتبارات به بهانه کمبود منابع مالی دولت سرباز می‌زنند. درحالی که با اجرای این مصوبه وابستگی به آن سوی مرزها به حداقل می‌رسد و دیگر شاهد مشکلات و معضلات تنظیم بازار محصولات کشاورزی نیستیم.
تحقق کامل الگوی کشت مستلزم هماهنگی میان دستگاه‌های اقتصادی، تأمین اعتبارات پایدار، داشتن ابزاری با تضمینی ضمانت اجرا طرح و تضمین خرید محصولات در قیمت‌های منصفانه است؛ در غیر این صورت، این طرح همچنان در مرحله بخشنامه و ابلاغ باقی خواهد ماند.