با وجود برنامه‌ریزی اولیه برای کشت 650 هکتار چغندرقند در استان همدان، کشاورزان بیش از 11 هزار هکتار از زمین‌های خود را به این محصول اختصاص داده‌اند. این اقدام خارج از برنامه، چالش‌های جدی برای تحویل محصول به کارخانه‌های قند و رعایت الگوی کشت ایجاد کرده است.
بر اساس برنامه الگوی کشت مصوب استان همدان، پیش‌بینی شده بود که در سال زراعی جاری، 650 هکتار از اراضی استان به کشت چغندرقند اختصاص یابد که برآورد می‌شد منجر به تولید حدود 400 هزار تُن از این محصول استراتژیک گردد. این برنامه با هماهنگی کارخانه‌های قند همدان و سایر استان‌های همجوار تدوین شده بود تا توازن مناسبی بین عرضه و تقاضا برقرار شود. سازمان جهاد کشاورزی استان نیز با تامین نهاده‌های ضروری از جمله سوخت، تسهیلات و کود، تمامی تلاش خود را به کار بست تا کشاورزان را به رعایت الگوی کشت ترغیب نماید.
با این وجود، به رغم تمامی تمهیدات اندیشیده شده، آنچه در عمل رخ داد، کاملاً در تقابل با برنامه‌ریزی‌های انجام شده بود. با توجه به سودآوری قابل توجه چغندرقند در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، بسیاری از کشاورزان استان، بدون توجه به تبعات بلندمدت این تصمیم، اقدام به کشت بی‌رویه این محصول نمودند. آمارها حاکی از آن است که سطح زیر کشت چغندرقند در استان همدان از رقم پیش‌بینى شده 650 هکتار فراتر رفته و به حدود 11 هزار هکتار رسیده است. این رقم، بیانگر کشت نزدیک به 17 برابری نسبت به برنامه اولیه است.
این پدیده، چالش‌های متعددی را در پی داشته است. از یک سو، کارخانه‌های قند با مازاد عرضه محصول مواجه شده‌اند که این موضوع، سرعت پردازش و خرید محصول را با کندی مواجه ساخته است. از سوی دیگر، کشاورزانی که مطابق با الگوی کشت عمل نکرده‌اند، فاقد پیمان رسمی با کارخانه‌ها هستند و در نتیجه، در اولویت آخر تحویل محصول قرار دارند. این وضعیت نه تنها باعث ایجاد ازدحام در تحویل‌گیری محصول و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل شده، بلکه نگرانی‌هایی را در مورد احتمال تضییع حقوق کشاورزان متعهد و همچنین کاهش کیفیت محصول به دلیل تأخیر در برداشت به وجود آورده است. علاوه بر این، کشت گسترده چغندرقند فشار مضاعفی بر منابع آبی استان که در سال‌های اخیر با چالش کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند، وارد می‌سازد و پایداری بخش کشاورزی در بلندمدت را با تهدید جدی مواجه می‌نماید.
عدم تحقق برنامه الگوی کشت در چغندرقند
علی بایگانه، معاون امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان همدان دراین باره به ایسنا گفت: در برنامه الگوی کشت امسال استان همدان کشت 650 هکتار چغندرقند با پیش‌بینی تولید 400 هزار تُن محصول بود که ما هم در ابتدای فصل بر اساس همین با کارخانه قند همدان و چند کارخانه قند دیگر از سایر استان‌ها برنامه‌ریزی لازم را انجام دادیم.
وی اظهار کرد: جهاد کشاورزی امسال به طُرق و راهکارهای مختلف از جمله نهاده، سوخت، تسهیلات و کود کشاورزی تلاش کرد که کشاورزان و چغندرکاران قائل به برنامه الگوی کشت باشند اما متاسفانه آنچه در برنامه امسال الگوی کشت برای چغندرقند همدان وجود داشت محقق نشد و چغندرکاران استان بیش از الگوی کشت نسبت به کشت این محصول اقدام کردند.
معاون امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه برای تحویل چغندرقند کشاورزان استان همدان به کارخانجات قند طرف قرارداد، تمام کسانی که در برنامه الگوی کشت بودند به صورت پیمانی و پیمان رسمی با کارخانجات، متعهد برای تحویل محصول آنان هستیم و مشکلی برای تحویل محصول خود به کارخانجات ندارند، تصریح کرد: اما برخی کشاورزان خارج از برنامه با توجه به سودآوری این محصول اقدام به کشت چغندر داشتند و با وجود میل باطنی جهاد کشاورزی در حال حاضر در استان همدان 11 هزار هکتار کشت چغندرقند وجود دارد.
وی گفت: برای کشت خارج از تعهد چغندرقند، کشاورزان و چغندرکاران همدانی نهاده لازم خود را به هر روش‌ مختلف تأمین و نسبت به کشت آن اقدام کردند که در همین رابطه به عنوان یکی از راهکارهای حمایت از کشاورزانی که الگوی کشت را در چغندرقند رعایت کرده بودند این بود که با هماهنگی با کارخانجات قند طرف قرارداد و مجاز به فعالیت در استان همدان به تمامی شهرستان‌ها اطلاع‌رسانی کردیم که اولویت تحویل چغندرقند که برداشت آن از اواخر شهریور آغاز شده با کشاورزانی باشد که الگوی کشت را رعایت کرده‌اند و کارخانجات طرف قرارداد ملزم هستند تحویل محصول کشاورزانی که دارای پیمان هستند را در اولویت داشته باشند.
بایگانه ادامه داد: با توجه به کشت بیش از الگوی کشت این محصول، برای جلوگیری از تضییع شدن چغندرقند مزارع استان ناچار هستیم محصول را از تمامی کشاورزان تحویل بگیریم که در همین رابطه نیز مقرر شد بعد از اولویت محصول کشاورزان دارای پیمان با کارخانجات قند سپس محصول کشاورزان بدون پیمان را این کارخانجات تحویل بگیرند چون این کشاورزان با الگوی کشت همراه نبوده‌اند و پیمانی با کارخانجات قند مورد نظر نداشته‌اند.
وی تاکید کرد: در این راستا درخواست داریم که تمامی مجموعه استانی کمک کنند و به سازمان جهاد کشاورزی و کارخانجات قند طرف قرارداد فشار نیاورند که تحویل چغندرقند کشاورزان بدون پیمان را در اولویت قرار دهیم.
بایگانه با بیان اینکه این اقدام به نوعی می‌تواند راهکار اجرایی برای تابع برنامه الگوی کشت شدن کشاورزان باشد، تصریح کرد: هر ساله عدم توجه به برنامه الگوی کشت معمولاً چالش‌های زیادی را برای بحث چغندر قند سطح استان ایجاد می‌کند، اگر چه موافق این قضیه که کشاورزان را برای تحویل چغندرقند بر اساس داشتن یا نداشتن پیمان تمایز قائل شویم نیستیم ولی راهکار عملیاتی غیر از آن نداریم و برای همین کشاورزان دارای تعهد در الگوی کشت را در اولویت تحویل محصول به کارخانجات طرف قرارداد قرار داده‌ایم.
معاون امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی همدان خاطرنشان کرد: در حال حاضر از سطح 11 هزار هکتار مزارع چغندرقند موجود استان همدان براساس پیش‌بینی به‌طور متوسط 650 هزار تُن محصول چغندر قند قابل برداشت خواهد بود.
مشکلی برای تحویل 400 هزار تُن محصول چغندرقند مطابق با الگوی کشت ندارد
وی با اشاره به اینکه برداشت چغندرقند از سطح مزارع استان همدان از اواخر شهریور آغاز شده و تا پایان آبان ادامه خواهد داشت، خاطرنشان کرد: در حال حاضر استان همدان مشکلی برای تحویل 400 هزار تُن محصول چغندرقند مطابق با الگوی کشت ندارد و کارخانجات به راحتی آن 400 هزارتُن محصول چغندرقند تعهد شده را تحویل خواهند گرفت.
بایگانه با اشاره به اینکه کارخانجات همدان، قزوین، اصفهان، لرستان از جمله کارخانجات قند طرف قرارداد با استان همدان برای تحویل محصول چغندرکاران همدانی است، گفت: در حال حاضر هر کیلو محصول چغندرقند از کشاورزان توسط کارخانجات طرف قرارداد به قیمت 5150 تومان با عیار 16 خریداری می‌شود.
وی ادامه داد: در سنوات گذشته تعهد قراردادها براساس هکتار بود و همین امر موجب شده بود که بسیاری از کشاورزانی که از قاعده ما خارج بودند و خارج از تعهد نسبت به کشت چغندرقند اقدام کرده بودند محصول خود را به محصول سایر کشاورزان و چغندرکارانی که دارای تعهد بودند اضافه کنند و به نام آنان تحویل کارخانجات قند طرف قرارداد بدهند که در نتیجه از این طریق به کشاورزانی که الگوی کشت را رعایت کرده بودند و دارای تعهد بودند، اجحاف می‌شد.
بایگانه ادامه داد: در سال زراعی جاری برای جلوگیری از این موضوع کارخانجات ملزم شده‌اند که بر اساس تُناژ هر کشاورز چغندرقند متعهد شده را تحویل بگیرند و به این ترتیب این کشاورزان دیگر نمی‌توانند از طریق محصول چغندرقند تولید شده دیگران چغندرقند خارج از تعهد خود را خارج از نوبت تحویل کارخانجات بدهند.
وی همچنین با اشاره به گلایه‌مندی برخی از چغندرکاران در رابطه با گرانی حمل‌ونقل، اظهار کرد: محصول چغندرقند کشاورزانی که طبق برنامه و تعهد باشد مشکلی برای تحویل ندارند چون کارخانه قند همدان حدود 300 هزار تُن تحویل چغندرقند دارد و در این رابطه سرعت عمل خوبی داشته است ضمن اینکه چند کارخانه دیگر نیز به عنوان طرف قرارداد هستند.
بایگانه یادآور شد: کرایه بالا و پشت بارنامه زمانی اتفاق می‌افتد که میزان تولید از ظرفیتی که برای استان تعریف شده بالاتر بوده و عرضه برای بازار چغندر بیشتر می‌شود و در نتیجه کارخانه‌ها نمی‌توانندمحصول بیشتر را تحویل بگیرند و سرعت کارخانه‌های طرف قرارداد کُند می‌شود و در این موارد ممکن است که رانندگان تقاضای پشت بارنامه اضافه بار و اضافه قیمت داشته باشند.
وی با بیان اینکه اگر کشاورزان چغندر کار با برنامه پیش بروند چنین مشکلاتی پیش نمی‌آید، گفت: یکی از تبعات پیش نرفتن کشاورزان با برنامه‌ها جهادکشاورزی این ازدحام موجود برای تحویل محصول به کارخانجات بوده و به تبع آن رانندگان کامیون‌ها از این فرصت استفاده و قیمت‌ بالایی را برای حمل مطالبه می‌کنند.
اگرچه سازمان جهاد کشاورزی و کارخانه‌های قند متعهد شده‌اند که تمام محصول چغندرقند کشاورزان را تحویل بگیرند، اما اولویت با کشاورزانی است که مطابق الگوی کشت عمل کرده‌اند. این تمایز به عنوان راهکاری برای تشویق کشاورزان به رعایت برنامه‌های کشت در نظر گرفته شده است. با این حال، کشت بی‌رویه چغندرقند نه تنها باعث کاهش عیار قند و عملکرد محصول می‌شود، بلکه فشار مضاعفی بر منابع آبی استان وارد می‌کند. بنابراین، هماهنگی با الگوی کشت و حرکت به سمت کشت‌های کم‌آب‌بر و با بهره‌وری بالا، ضرورتی انکارناپذیر برای پایداری تولید و حفظ منابع است