«ورزش، آیینه توسعه»؛ پیشرفتهای ورزش همدان و مسیر ناتمام عدالت
ورزش در ایران طی دهههای اخیر رشد قابل ملاحظهای داشته است. براساس آمار رسمی سال 1400، حدود دو میلیون و 560 ورزشکار سازمانیافته در 51 فدراسیون وجود دارند که یک میلیون و 592 هزار نفر مرد و 923 هزار نفر زن هستند. به این معنا که سهم زنان از کل ورزشکاران رسمی کشور، حدود 36 درصد است. همزمان، مطالعاتی نیز نشان میدهد بیش از 44 درصد جمعیت بالای 18 سال ایران بهطور منظم ورزش میکنند. در دهههای اخیر همگانیسازی ورزش و افزایش امکان دسترسی عموم مردم به امکانات ورزشی مانند سالنها و همایشهای ورزشی، بهتدریج محقق شده است؛ بهعنوان مثال در سالهای اخیر همدان جزء سه استان برتر کشور در برگزاری رویدادهای ورزش همگانی بوده و در سال گذشته 503 همایش ورزشی با بیش از 500 هزار شرکتکننده برگزار شده است. از سوی دیگر در بخش قهرمانی، ورزشکاران ایرانی در مسابقات بینالمللی حضور گستردهای دارند و مدالهای متعددی کسب کردهاند؛ بهطور نمونه در سال 1403 ملیپوشان استان همدان 811 نشان رنگارنگ (ازجمله 262 طلا، 220 نقره و 284 برنز در رقابتهای کشوری) بهدست آوردهاند. در سطح قهرمانی آسیا و جهان نیز بانوان و آقایان همدانی موفق به کسب دهها نشان شدهاند.
به گفته مسئولان ورزشی، سرانه فضای ورزشی استان همدان نیز در سالهای اخیر افزایش یافته است؛ مدیرکل ورزش و جوانان استان همدان میگوید سرانه فضای ورزشی همدان از 64 سانتیمتر مربع به 72 سانتیمتر مربع بهازای هر نفر ارتقا یافته است. همچنین تعداد ورزشکاران بیمهشده در همدان به 97 هزار نفر رسیده که نسبت به سال 1401، با رشد نزدیک به 30 درصد، همراه بوده است. در همین دوره 90 هزار متر مربع فضای ورزشی جدید ساخته و بیش از 218 میلیارد تومان اعتبار برای زیرساختهای ورزشی استان مصوب شده که تاکنون بخش عمدهای جذب شده است.
این پیشرفتها در همه بخشهای ورزش حرفهای و همگانی مشاهده میشود؛ بهعنوان نمونه، هیئتهای ورزشی همدان در بسیاری از رشتهها رشد داشتهاند و تعداد باشگاههای خصوصی استان با صدور مجوزهای جدید، به حدود 500 باشگاه رسیده است. به طور کلی دستاوردهای ورزشی همدان در مسابقات قهرمانی کشور طی سه سال اخیر، 766 نشان بوده که امسال به 811 نشان افزایش یافته است و ازنظر تیمی نیز تیمهای منتخب همدان 50 عنوان قهرمانی کشور را کسب کردند. این دادهها نشان میدهد همدان در سالهای اخیر وضعیت مناسبی ازنظر کمیت و کیفیت ورزش داشته و تلاش برای بهبود آن همچنان ادامه دارد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نگاه به ورزش زنان تغییر یافت و نهادهای ذیربط تلاش زیادی برای گسترش ورزش همگانی و قهرمانی بانوان انجام دادهاند؛ براساس گزارشهای رسمی، تعداد رشتههای ورزشی بانوان از هفت رشته پیش از انقلاب، به 38 رشته در 20 سال نخست پس از انقلاب، افزایش یافته است. به موازات آن، تعداد مربیان زن از 9 نفر به حدود 35 هزار نفر و تعداد داوران زن از 7 نفر به 16 هزار نفر رسیده که رشد چشمگیری را نشان میدهد. شمار فدراسیونهای ورزشی فعال مخصوص زنان نیز از یک مورد در زمان انقلاب به 49 فدراسیون افزایش یافته و تعداد سالنهای ورزشی ویژه بانوان تقریباً 30 برابر شده است. این تغییرات ساختاری همراه بود با افزایش حضور بانوان در رقابتهای بینالمللی؛ بهطوری که تعداد مدالهای کسبشده توسط بانوان ایرانی در رویدادهای جهانی از دو مورد در ابتدای انقلاب، به بیش از 800 نشان تا پایان سالهای اخیر رسیده است.
این آمارها نشان میدهد در طول 40 سال گذشته، نقش ورزش بانوان در جامعه ایران بهصورت پیوسته پُررنگتر شده و دستیابی به مدالهای المپیک و جهانی توسط ورزشکاران زن ایرانی (مانند کسب نخستین نشان المپیک توسط کیمیا علیزاده در 2016)، نمونهای از این پیشرفت است.
با وجود پیشرفتهای کلی، ورزش بانوان در همدان با چالشهای مشخصی مواجه است؛ یکی از مهمترین این موانع کمبود زیرساختهای اختصاصی بانوان است. نماینده مردم همدان با انتقاد از ضعف ورزش بانوان استان، گفته است که وضعیت زیرساختهای ورزشی زنان «خیلی ضعیفتر و نامطلوبتر از آقایان» است و تأکید کرده که حمام داشتن سالنهای تخصصی مسابقه و استخر قهرمانی، ضروری است. بررسیها نشان میدهد با وجود استعداد فراوان در میان دختران و زنان همدانی، در بسیاری از شهرها و روستاها احداث سالن ورزشی ویژه بانوان کمتر مد نظر قرار گرفته است و تنها چند سالن اختصاصی بانوان در شهر همدان ساخته شده که برای علاقهمندان کافی نیست و بهویژه در مراکز کوچک و روستایی فضای ورزشی مناسبی برای زنان پیشبینی نشده است. متأسفانه شهرداریها ازجمله شهرداری همدان، وقتی میخواهند امکانات ورزشی برای یک محله ایجاد کنند، راحتترین راه را انتخاب میکنند! برای مثال یک زمین را با چمن مصنوعی پوشانده و با فنس دیوارکشی میکنند و بعد با افتخار میگویند سرانه ورزشی شهر ارتقا پیدا کرد... بگذریم که این زمینها در روزهای گرم تابستان و شرایط جوی زمستان همدان، قابل استفاده حتی برای آقایان نیست و در هیچ صورتی خانمها نمیتوانند از این فضاها بهرهببرند.
علاوهبر زیرساخت فیزیکی، نبود منابع مالی مستقل و حمایت ناکافی از بانوان ورزشکار نیز مشکلآفرین است؛ طبق گزارشها، ورزشکاران زن همدانی در اعزام به مسابقات با مشکلات بودجه مواجهاند و غالباً هزینههای مربیگری و تجهیزات خود را شخصاً تأمین میکنند. انگیزه مربیان بانوان نیز بهدلیل بیمه نشدن و امنیت شغلی پایین، کاهش یافته است. ضمناً در برخی موارد بهدلیل ضعف مدیریتی، تجهیزات سالنهای بانوان بهخوبی تأمین نیست و حتی دزدی از اماکن ورزشی مخصوص زنان، گزارش شده است. با وجود تلاش برخی نهادها برای در اختیار گذاشتن امکانات مشترک (مانند مصاحبه مدیرکل بانوان استانداری همدان مبنی بر لزوم اجبار ادارات به واگذاری اماکن ورزشی به بانوان)، عملاً هنوز همکاری کافی بین ارگانها برای توسعه ورزش زنان، مشهود نیست.
به این واقعیت باید توجه کرد که ورزش، صرفاً فعالیت بدنی نیست؛ آیینهای از توسعه اجتماعی و فرهنگی یک جامعه است. استان همدان در سالهای اخیر با میزبانی از رقابتهای ملی، برگزاری رویدادهای همگانی و رشد چشمگیر باشگاههای خصوصی، گامهایی مؤثر در جهت نهادینهسازی فرهنگ ورزش برداشته است، اما تداوم این مسیر، نیازمند نگاه راهبردیتر مدیران، توجه ویژه به عدالت جنسیتی و توزیع عادلانه امکانات در میان شهرستانها است.
ورزش زنان نباید بهعنوان بخش فرعی تلقی شود، بلکه بخش جداییناپذیر از سلامت اجتماعی و توسعه پایدار است. اختصاص بودجههای هدفمند، حمایت از مربیان زن، احداث سالنهای چندمنظوره ویژه بانوان و بهرهگیری از ظرفیت بخش خصوصی، میتواند چشمانداز تازهای برای ورزش همدان رقم بزند.
در روز تربیت بدنی، یادآوری این نکته ضروری است که ورزش، عرصهای از مسئولیت اجتماعی است و نه صرفاً رقابت. سه دهه تلاش در ورزش همدان دستاوردهای قابل تحسینی بهبار آورده، اما تحقق عدالت ورزشی، بهویژه برای زنان و مناطق محروم، همچنان نیازمند ارادهای تازه و مدیریتی آیندهنگر است.
ورزش را باید از زمین مسابقه فراتر برد؛ به خانهها، مدارس، پارکها و سیاستهای توسعهای کشاند. آنگاه است که ورزش نهتنها بدن که جامعه را نیز توانمند خواهد کرد.