لزوم توجه به عفونت ریه بهعنوان خطرناکترین عارضه آنفلوانزا
با سرد شدن هوا، یک موج جدید و قوی از آنفلوآنزا سلامت مردم کشور را تهدید میکند. این موج به خاطر یک سویه جدید و خیلی مسری از ویروس بهوجود آمده و سیستم درمانی کشور را تحت فشار قرار داده است.
در روزهای اخیر، شاهد افزایش نگرانکنندهای در تعداد افراد مبتلا به بیماری آنفولانزا در سطح کشور بودهایم. این ویروس که هر سال با فرا رسیدن فصل سرما فعالتر میشود، امسال به شکل گستردهتری جامعه را درگیر کرده و نگرانیهایی را برای خانوادهها بهوجود آورده است.
کارشناسان هشدار میدهند این ویروس بهدلیل قدرت سرایت بالا و توانایی ایجاد بیماری شدید (مخصوصاً در افراد آسیبپذیر)، یک خطر جدی است. بهترین راه برای مقابله با این تهاجم زمستانی، رعایت دقیق نکات بهداشتی است.
آنفلوآنزا یک بیماری تنفسی واگیردار است که توسط ویروسهای خاصی ایجاد میشود. این ویروسها معمولاً به سه دسته A، B و C تقسیم میشوند که نوع A و B عامل شیوعهای فصلی هستند. بیماری معمولاً ناگهانی شروع میشود و علائمی مثل تب شدید، لرز، سردرد، کوفتگی بدن، خستگی زیاد، سرفه خشک و گلودرد دارد.
آنفلوآنزا به سرعت از طریق عطسه، سرفه یا تماس با سطوح آلوده منتقل میشود و میتواند عوارض خطرناکی مثل ذاتالریه بهدنبال داشته باشد. این بیماری به خصوص برای گروههای آسیبپذیر مانند کودکان، سالمندان، خانمهای باردار و افرادی که بیماری زمینهای دارند، میتواند بسیار خطرناک باشد.
در میان انواع ویروسهای آنفولانزا، سویه H3N2 از اهمیت ویژهای برخوردار است، زیرا میتواند بیماری شدیدتر و پیچیدهتری ایجاد کند و در برخی افراد با سیستم ایمنی ضعیف عوارض جدی ایجاد نماید.
به همین منظور به سراغ دکتر حمید هاشمی؛ متخصص بیماریهای عفونی و گرمسیری رفته و با وی گفتوگو کردیم که در ادامه میخوانید؛
* با توجه به شیوع آنفولانزا، بفرمایید چه نوع ویروسی است و میزان قدرت سرایت آن چقدر است؟
ویروس آنفولانزایی که اخیراً شیوع یافته، از همان نوع ویروسهایی است که در سالهای گذشته نیز وجود داشته و از نوع H3N2 است. این ویروس هر ساله بهعنوان عامل اصلی آنفولانزای فصلی از ابتدای پاییز شروع به فعالیت میکند و معمولاً یک یا دو ماه بعد به اوج شیوع خود میرسد و سپس بهتدریج کاهش مییابد، به طوری که ممکن است تا اواسط یا حتی اواخر زمستان فعالیتش بهطور کامل خاتمه یابد.
در حال حاضر، ما در مراحل نزدیک شدن به نقطه اوج این شیوع قرار داریم که احتمالاً در یکی دو هفته آینده به اوج خود خواهد رسید و پس از آن شروع به کاهش میکند. به همین دلیل، طبیعی است که بیشترین انتقال در میان افرادی که در تجمعات هستند، بهویژه کودکان در مدارس و مهدکودکها، رخ دهد و از آن طریق به خانوادهها و بزرگسالان نیز سرایت کند؛ چراکه آنها نیز در معرض ابتلا هستند.
* با توجه به این توضیحات، علائم این آنفولانزا چیست و چگونه میتوان آن را از سرماخوردگی معمولی تشخیص داد و تفاوتهای اصلی آنها کدامند؟
علائم آنفولانزا مشخصات بارزی دارد که مهمترین آنها شروع ناگهانی بیماری است، برخلاف سرماخوردگی معمولی که علائم بهصورت تدریجی ظاهر میشوند. سرماخوردگی معمولاً با ضعف، عطسه، سرفه خفیف و گلودرد آغاز میشود، اما آنفولانزا معمولاً با علائم شدیدتر شروع میشود. ابتدا بیمار دچار تب و لرز شدید به همراه دردهای عضلانی و مفصلی میشود که این وضعیت ممکن است چند روزی ادامه یابد و پس از گذشت پنج تا هفت روز، دوره بیماری معمولاً خاتمه پیدا میکند. از روز اول یا روزهای بعد، سرفههای خشک نیز ممکن است اضافه شوند که شدت و تعداد آنها میتواند زیاد باشد. آبریزش بینی که در سرماخوردگیهای معمولی شایعتر است، در آنفولانزا ممکن است وجود داشته باشد اما کمتر است.
بهطور قطع و مشخص، تفکیک کامل بین سرماخوردگی معمولی و آنفولانزا همیشه ممکن نیست، زیرا گاهی اوقات آنفولانزا میتواند علائم خفیفی شبیه سرماخوردگی داشته باشد. با این حال، در بسیاری از مواقع، علائم آنفولانزا شدیدتر و آزاردهندهتر است و بیمار نیاز دارد که چند روزی در منزل استراحت و داروهای مسکن مصرف کند. نکته بسیار مهم این است که برخلاف سرماخوردگیها، آنفولانزا میتواند پس از چند روز از سیر بیماری، عوارضی به همراه داشته باشد که این عوارض میتواند برای افرادی که زمینههای نقص ایمنی دارند، خطرناک تلقی شود.
* لطفاً توضیح دهید که این عوارض دقیقاً شامل چه مواردی هستند و کدام گروههای جمعیتی بیشتر در معرض خطر این عوارض قرار دارند؟
عوارضی که آنفولانزا میتواند ایجاد کند، متعدد و متفاوت هستند. این عوارض بیشتر افرادی را که دارای نقص ایمنی هستند، سالمندان و افرادی که بیماریهای زمینهای مزمن دارند را تحت تأثیر قرار میدهند. گروههای پرخطر شامل کسانی میشوند که بیماریهای مزمن ریوی مانند آسم یا بیماری قلبی مزمن دارند، بیماران دیابتی که انسولین مصرف میکنند و همچنین خانمهای باردار. این گروهها این ظرفیت را دارند که چند روز پس از شروع علائم اولیه آنفولانزا، یا حتی تا یکی دو هفته بعد، دچار عوارض شوند.
* مهمترین و خطرناکترین عارضهای که ممکن است ایجاد شود چیست و در صورت بروز آن، چه اقداماتی باید انجام شود؟
مهمترین عارضهای که هم شایع است و هم خطرناک، عفونت ریه یا همان پنومونی است. زمانی که عفونت ریه ایجاد میشود، علائم بیمار تشدید میشود؛ این تشدید بهصورت سرفههایی بروز میکند که ممکن است با خلط و گاهی اوقات خلط خونی و درد در قفسه سینه همراه باشد. در صورت مشاهده این علائم، بیمار حتماً باید به پزشک مراجعه کرده و تحت تشخیص و درمان قرار گیرد. در غیر این صورت، عفونت ریه میتواند حتی منجر به مرگ و میر شود.
در واقع، یکی از دلایل اصلی بستری شدن بیماران آنفولانزایی در بیمارستانها همین عارضه ریوی است. به همین دلیل، در فصل شیوع آنفولانزا، تعداد بیماران بستری در بیشتر بیمارستانها افزایش مییابد و اگر درمان بهموقع صورت نگیرد یا رسیدگی کافی انجام نشود، متأسفانه این بیماری میتواند با خطر مرگ همراه باشد.
* آیا منظور شما این است که مرگ و میر ناشی از آنفولانزا مستقیماً ناشی از خود ویروس است، یا عوارض ثانویهای مانند عفونت ریه عامل اصلی خطر محسوب میشوند؟
بله، بهطور کلی خود ویروس آنفولانزا در اغلب افراد، پس از گذشت پنج تا هفت روز، حالت بیماری فروکش میکند و روند بهبودی شبیه به یک سرماخوردگی شدید طی میشود. اما یک درصد مشخصی از بیماران، بهویژه آنهایی که بیماریهای زمینهای دارند شرایط مساعدی برای بروز عوارض پیدا میکنند. این افراد دچار عفونت ریوی میشوند. این عفونت ریوی میتواند به دو حالت رخ دهد؛ یا خود ویروس آنفولانزا به ریه تهاجم کرده و پخش میشود، یا میکروبها و باکتریهای دیگری بهصورت ثانویه اضافه شده و عفونت ریوی ایجاد میکنند.
* درمان این بیماری چیست و آیا درمان افراد پرخطر با افراد عادی متفاوت است؟
درمان اختصاصی برای ویروس آنفولانزا بهطور معمول مشابه سرماخوردگیهاست؛ یعنی بر پایه استراحت، مصرف مایعات بیشتر و درمان علامتی با مصرف مسکنها و در صورت لزوم داروهای ضد سرفه استوار است. در حالت عادی، بیشتر بیماران پس از چند روز، معمولاً بین پنج تا هفت روز، سیر بهبودی خود را طی میکنند. لازم به ذکر است که حتی پس از بهبودی اولیه، ممکن است سرفهها تا یک یا دو هفته ادامه یابد و ضعف عمومی و خستگی نیز برای یکی دو هفته پس از رفع سایر علائم باقی بماند که این موارد در آنفولانزای معمولی جزو نشانههای طبیعی پس از بهبودی محسوب میشوند و عارضه جدی تلقی نمیشوند.
با این حال وقتی افراد گروههای پرخطری که قبلاً ذکر شد به آنفولانزا مبتلا میشوند، نیازمند مراجعه به پزشک و دریافت داروی ضد ویروسی مخصوص هستند تا درمان مؤثرتری صورت گیرد.
* با توجه به صحبتهای شما درباره شدت بیماری و عوارض آن، اثربخشی واکسن آنفولانزا در پیشگیری از این بیماری چقدر است؟ آیا نیازی به تکرار واکسیناسیون وجود دارد؟
اثربخشی واکسن آنفولانزا در پیشگیری، یک امر شناختهشده و مؤثر است که از دههها پیش مورد استفاده قرار گرفته اما نکته مهم این است که ویروس آنفولانزا هر سال تغییر شکل میدهد و سویه جدیدی به خود میگیرد. به همین دلیل، ایمنی که بدن در برابر سویههای قدیمی کسب کرده، طولانیمدت نیست. بر این اساس، لازم است که هر سال واکسن جدیدتری که متناسب با سویههای در گردش طراحی شده، ارائه و دریافت شود؛ یعنی واکسن باید سالانه تکرار شود.
*آیا واکسنهای موجود در بازار که از طریق داروخانهها یا مراکز بهداشتی توزیع میشوند (چه داخلی و چه خارجی)، در پیشگیری از سویههای فعلی مؤثر هستند؟
بله، تمامی واکسنهایی که در حال حاضر در بازار موجود هستند، مورد تأیید وزارت بهداشت قرار گرفتهاند و چه واکسنهای خارجی که در داروخانهها توزیع میشوند و چه واکسنهای احتمالی داخلی، همگی در پیشگیری از ابتلا به سویههای رایج مؤثر هستند و میتوانند توسط افراد در معرض خطر دریافت شوند.
* چه توصیههای پیشگیرانهای دارید؟
با توجه به اینکه بیماری از طریق قطرات تنفسی (سرفه و عطسه) و تماس نزدیک منتقل میشود، رعایت چند مورد میتواند مؤثر باشد؛ نخست استفاده از ماسک؛ در مکانهای عمومی، شلوغ و متراکم (مانند مهمانیها یا اجتماعات)، استفاده از ماسکهای معمولی میتواند بهطور مؤثری از انتقال بیماری جلوگیری کند.
دوم پرهیز از تماس نزدیک؛ باید از دست دادن با افرادی که علائم بیماری (مانند سرفه یا عطسه) را نشان میدهند، خودداری شود و سوم بهداشت دست؛ با توجه به انتقال ویروس از طریق تماس دستهای آلوده، رعایت بهداشت دستها بسیار اهمیت دارد.
* پس از ابتلا به آنفولانزا، فرد آلوده تا چند روز قدرت سرایت دارد و چه زمانی میتواند در جمع حضور یابد؟
حداقل باید پنج روز از شروع علائم گذشته باشد تا قدرت انتقال ویروس بهطور قابل توجهی کاهش یابد. هرچند گاهی اوقات ممکن است این دوره تا هفت روز نیز طول بکشد، اما توصیه میشود که حداقل تا پنج روز از مواجهه نزدیک با دیگران پرهیز شود.
با توجه به گفتوگو با متخصص بیماریهای عفونی مشخص شد که تجدید واکسیناسیون سالانه برای مقابله با سویههای جدید آنفولانزا ضرورت دارد و این امر برای گروههای پرخطر مانند سالمندان و زنان باردار حیاتی است. با این حال، با توجه به شیوع بالای بیماری، اقدامات فیزیکی پیشگیرانه به همان اندازه اهمیت دارند.
برای جلوگیری از انتقال ویروس از طریق قطرات تنفسی و تماس، رعایت بهداشت فردی ضروری است. استفاده از ماسک در محیطهای پرتراکم بهعنوان یک سد دفاعی اولیه عمل میکند. همچنین، پرهیز از تماس فیزیکی، بهویژه دست ندادن با افراد دارای علائم سرماخوردگی یا تب، بهطور چشمگیری زنجیره انتقال را قطع میکند.
نکته مهم دیگر، مدیریت صحیح دوره بیماری است. فرد مبتلا باید حداقل پنج روز کامل از تماس با دیگران فاصله بگیرد تا اطمینان حاصل شود که ویروس دیگر منتقل نمیشود. در صورت تداوم علائم، این دوره قرنطینه میتواند تا هفت روز نیز افزایش یابد. این اقدامات احتیاطی نهتنها سلامت فرد را تضمین میکند بلکه مسئولیت اجتماعی برای محافظت از جامعه را نیز به همراه دارد.
