محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی موفق به افزایش تولید برگ و ترکیبات شیرین‌کننده موجود در برگ گیاه استویا شدند که منبعی طبیعی برای تولید شیرین‌کننده‌های جایگزین قند و شکر است.

به گزارش پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، دکتر فواد مرادی عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و مجری طرح اظهارکرد: منشا شیرینی برگ‌های استویا، وجود موادی موسوم به استویوزاید و ربودیوزاید آ است که شیرین‌کنندگی آن‌ها 200 تا 300 برابر شکر است و در عین حال بدون کالری بوده و مضرات قند و شکر را ندارند.

وی با اشاره به شیوع بالای دیابت در ایران خاطرنشان کرد: ترکیبات گیاه استویا جایگزین مناسبی برای قند و شیرین‌کننده‌های قندی در مبتلایان به دیابت و دیگر افراد دارای رژیم‌های بدون قند است.

مرادی با بیان اینکه گیاه استویا، بومی پاراگوئه و برزیل است و در گذشته‌های دور توسط بومیان این کشورها برای مصارف دارویی و شیرین کردن غذا استفاده می‌شده است، اظهار کرد: این گیاه پس از کشف توسط دانشمندان به اروپا و آسیا نیز منتقل شد. با این حال در سال‌های اخیر موفق‌ترین کشور در کشت گیاه استویا کشور چین است که با دارا بودن کارخانه‌های پیشرفته سالانه مقدار زیادی شیرین‌کننده استویا را خالص‌سازی می‌کنند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی که از سال 1395 تحقیقات در زمینه بهبود عملکرد و کیفیت این گیاه را در پژوهشگاه رهبری می‌کند اظهار کرد: از مهمترین اهداف تحقیقات ما، افزایش تولید برگ و افزایش شیرین‌کننده‌های موجود در برگ‌ها است.

وی تصریح کرد: سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) از سال 2008 مصرف شیرین‌کننده‌های گیاه استویا را تایید کرده و بر این اساس این ترکیبات طبیعی، مکمل مناسبی برای چغندر قند و نیشکر محسوب شده و می‌تواند از لحاظ اقتصادی، پزشکی و صنعتی، صرفه بسیار زیادی برای کشور داشته باشد.

مرادی با بیان اینکه مناطق گرم و دارای آب کافی مستعد کشت استویا هستند و لذا در ایران هم امکان کشت آن در سطح وسیع وجود دارد، تصریح کرد: در حال حاضر استان‌های فارس، گیلان و گلستان بیشترین کشت استویا را به خود اختصاص داده اند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی درباره اهمیت تحقیقات صورت گرفته برای افزایش تولید ترکیبات شیرین‌کننده استویا گفت: میزان ترکیبات شیرین‌کننده ربودیوزاید و استویوزاید در ارقام استویا موجود در ایران تنها حدود 1-3 و 2-4 درصد است به طوری که اساسا مزه تلخی دارند.

وی گفت: از همین‌رو در پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، با کمک راهکارهای نوین فیزولوژیک مانند استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد طبیعی و تکنیک‌های نوآورانه دیگر موفق به تغییر جهت تولید و هدایت متابولیت‌های ثانویه حدواسط و غیر ضروری به سمت تولید شیرین‌کننده‌های هدف شده‌ایم به طوری‌که توانستیم میزان تولید ربودیوزاید آ را به حدود 9 درصد و استویزاید کل گیاه را به 12 درصد افزایش دهیم. علاوه بر این، عملکرد برگ این گیاه به بیش از پنج تن در هکتار افزایش داده شد.

مرادی تاکید کرد: در پژوهش‌هایی که با هدایت وی و با همکاری دو تن از دانشجویان دکتری (نصیبه توکلی و حوریه توکلی) انجام شده غلظت و زمان مناسب استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد طبیعی به‌دست آمد.

وی خاطرنشان کرد: استخراج شیرین‌کننده‌ها در چند مرحله انجام می‌شود و از آنجا که این شیرین‌کننده‌ها مصرف غذایی دارند طی استخراج آن‌ها به هیچ عنوان از مواد مضر استفاده نمی شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی اضافه کرد: یکی دیگر از عوامل مهم افزایش هزینه تولید این گیاه، استفاده از روش‌های کشت بافت و قلمه‌زدن در سطح وسیع است که با توجه به مشکلات موجود در بذر آن تاکنون در بیشتر مناطق از روش کشت بافت استفاده شده‌است. طی تحقیقات انجام‌شده در پژوهشگاه به دستاوردهای خوبی در زمینه افزایش توانایی جوانه زنی و استقرار بذر رسیده ایم که می‌تواند هزینه تولید گیاه استویا را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

به گفته وی با توجه به پر سود بودن گیاه استویا به کار گیری هر روشی که بتواند حتی یک درصد میزان شیرین کننده‌ها را افزایش دهد می‌تواند تاثیر بسزایی در درآمد کشاورزان و بهره وری تولید در کارخانه داشته باشد.

مرادی درباره میزان استویای قابل برداشت در طول سال گفت: استویا، گیاهی چند ساله و حساس به سرماست و تعداد برداشت و چین بستگی به دمای منطقه دارد. هر چقدر منطقه در مدت زمان طولانی تری گرم باشد تعداد چین افزایش می‌یابد. در مناطقی با زمستان ملایم تا پنج سال گیاه در زمین باقی می‌ماند.