رشد کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور، بیش‌از‌پیش رسیدن به اهداف اقتصاد دانش‌بنیان را محقق می‌کند و بالتبع آن مأموریت گران کردن و جهت بخشیدن به فعالیت‌های دانش‌بنیانی، می‌تواند ما را هم در تحقق شعار سال که جهش تولید است، موفق کرده و هم گره‌های زیادی را از تحریم باز کند.

در حال حاضر پنج‌هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور فعالیت می‌کنند که توانسته‌اند به تولیدات و محصولات کاربردی و موردنیاز زیادی دست پیدا کنند، به‌طوری که در حوزه کالاها و محصولات مورد نیاز کشور، گام‌های مهمی برداشته شده است. بسیاری از تولیدات دانش‌بنیان در سال‌های اخیر در شرایط سخت تحریم و برای روزهای تحریم ساخته شده‌اند. محصولاتی که باعث شدند هم نیاز کشور برطرف شود و هم برایمان ارزآوری داشته باشند.

معرفی این دستاوردها و محصولات علاوه‌بر اینکه روحیه امیدبخشی را تقویت می‌کند، می‌تواند دستگاه‌های اجرایی و صنایع را از توانایی فناوران آگاه و زمینه ارتباط اثربخش آن‌ها را بیش‌از‌پیش فراهم کند. صنایعی که تا پیش از این برای رفع نیازهای خود چشم امید به محصولات و قراردادهای خارجی داشتند و اکنون در شرایط تحریم، می‌توانند به توان داخلی تکیه و اعتماد کنند.

از همین رو بر آن شدیم تا در گزارش پیش‌رو به معرفی و شرح برخی از مهم‌ترین تولیدات تحریمی بپردازیم.

*ورود معاونت علمی به حمایت از اقلام تحریمی

دکتر اسماعیل قادری‌فر؛ رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری درباره تقویت حمایت از فناوران برای تولید کالاهای تحریمی گفت: یکی از فعالیت‌هایی که معاونت علمی در راستای پشتیبانی از شرکت‌های دانش‌بنیان اجرایی می‌کند، حمایت از تولید اقلام تحریمی و تولیداتی است که برای نخستین‌بار در کشور تولید می‌شوند. این اقدام با هدف بی‌نیاز کردن کشور از واردات محصولات صورت می‌گیرد.

وی تأکید کرد: فشارهای استکبار جهانی در تحریم، خوی استکباری و ناجوانمردانه را به‌همراه دارد، ولی ازسوی دیگر یک فرصت بالقوه و کم‌نظیری را برای توسعه کسب‌وکار و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور فراهم آورده است. به همین دلیل معاونت علمی با گستردن چتر حمایتی روی شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر، سعی کرده در حوزه اقلام تحریمی که ورود آن‌ها به کشور دچار چالش است، ورود کند.

رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری با بیان اینکه در بسیاری از حوزه‌ها که تحریم هستیم، موردتوجه شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفته، بیان کرد: حوزه‌های تعمیر هواپیما، فولاد، اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی، نفت‌وگاز و … ازجمله بخش‌هایی هستند که محققان در شرکت‌های فناورانه دست به‌کار شده‌اند تا نیاز به واردات نداشته باشیم.

قادری‌فر با تأکید بر اینکه یکی از حوزه‌های مهم حوزه موتور هواپیما، متعلقات و سامانه‌های هوایی است، بیان کرد: اگرچه در حوزه صنعت هوایی با سخت‌ترین و شدیدترین تحریم‌ها مواجه هستیم، اما ناوگان هوایی کشور به‌همت شرکت‌های دانش‌بنیان در بعد تعمیرات و اورهال موتورهای هوایی به‌خوبی در حال فعالیت است.

*ساخت سامانه‌های توربین‌ها و موتورهای هوایی

وی ادامه داد: حتی این محققان در حال برداشتن گام‌های بلندی برای ساخت سامانه‌های توربین‌ها و موتورهای هوایی هستند که ظرف چهار تا پنج سال آینده، محقق خواهد شد.

*رفع نیاز اساسی شرکت‌های فولادسازی

رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری گفت: یکی دیگر از حوزه‌ها که از اهمیت بالایی برخوردار بوده، صنعت فولاد است که محققان شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه ورود کردند و توانستند «الکترودهای گرافیتی» که نیاز اساسی شرکت‌های فولادسازی است را به تولید برسانند.

قادری‌فر با بیان اینکه اکنون دو شرکت دانش‌بنیان وجود دارند که به حوزه الکترودهای گرافیتی ورود پیدا کرده‌اند، بیان کرد: این محصول جزء محصولات تحریمی است که فشار آمریکا و استکبار جهانی دسترسی به مواد اولیه آن را برای کارخانه‌های فولادسازی سخت کرده بود، اما اکنون شاهد تولید آن در کشور هستیم.

وی درخصوص صرفه‌جویی ارزی که تولید این الکترودهای گرافیتی در کشور به‌وجود آورده‌اند، خاطرنشان کرد: برآورد شده که در زمینه الکترودها، حدود 60 تا 100 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور دارد.

*تولید اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی

رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری اضافه کرد: ما در سخت‌ترین شرایط که با اپیدمی کرونا مواجه بوده و در اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی تحریم هستیم، اما شرکت‌های دانش‌بنیان به این عرصه وارد شده‌اند تا کشور را بی‌نیاز از واردات کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان داروساز توانستند در زمینه تولید اقلام دارویی موردنیاز نظام سلامت کشور به‌خوبی عمل کنند.

رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری افزود: همچنین تولید تجهیزات پزشکی همچون ونتیلاتور در زمان شیوع اپیدمی کرونا در کشور ازجمله افتخارات شرکت‌های دانش‌بنیان بوده که از اقلام حیاتی و مهم بیماران بخش آی.سی.یو به‌شمار می‌رود. این شرکت‌ها حتی به مرحله صادرات هم رسیده‌اند.

*نفت و گاز نقطه موردتوجه شرکت‌های دانش‌بنیان

قادری‌فر تأکید کرد: ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان نشان می‌دهد که می‌توانند ما را در هر برهه زمانی بی نیاز از واردات کنند و این موضوع را در حوزه نفت و گاز نیز شاهد هستیم.

وی با بیان اینکه در حوزه نفت و گاز، لیست اقلام تحریمی مشخص شده که به‌تدریج با استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان به تولید رسیدند، گفت: اکنون 10 کالای موردنیاز و پرکاربرد صنعت نفت‌وگاز که توسط این شرکت‌ها به تولید رسیده‌اند، مشخص شده و این صنایع از محصولات داخلی استفاده می‌کنند.

رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری خاطرنشان کرد: در این حوزه محصولاتی همچون تجهیزات سرچاهی، مته‌های حفاری، کاتالیست و… توسط شرکت‌های فناورانه به تولید می‌رسند و این نشان‌دهنده بازار بالقوه شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت نفت است.

قادری‌فر افزود: این اقدام سه تا چهار سال گذشته با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت نفت اجرایی شد، به‌طوری که این تجهیزات مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد.

*تولید 300 محصول تحریمی توسط دانش‌بنیان‌ها

وی تأکید کرد: حدود 300 محصول تحریمی توسط پنج‌هزار و 300 شرکت دانش‌بنیان به تولید می‌رسند و روند تولید همواره روبه‌افزایش است.

حدود 300 محصول تحریمی توسط پنج‌هزار شرکت دانش‌بنیان به تولید می‌رسند و روند تولید همواره رو‌به‌افزایش است و فشارهای وارده به کشور در زمان تحریم، باعث شده که در صنایع مختلف با تکیه بر دانش بومی، محصولاتی را به تولید برسند که دیگر نیازی به واردات کالاهای خارجی نباشد. برخی از این محصولات در حوزه‌های دارویی «سینادوکسوزوم»، «پاکلی‌نب»، در حوزه‌های نفت و پتروشیمی «کاتالیست‌اکسی‌کلروناسیون»، «سولفورزدا»،«دهیدروژناسیون» «هیدروژناسیون HTS،LTS »، «کاتالیست رفورمینگ نفتا» و «کاتالیست سنتز متانول» در حوزه‌های آب و پساب مانند محصولاتی برای حذف فلزات سنگین، نیترات‌زدایی، نمک‌زدایی، تصفیه پساب‌های صنعتی و رفع کدورت آب هستند.

همچنین حوزه‌های صنعت رنگ، اپتیک دوربین‌های دوچشمی و دوربین‌های حرارتی نیز از مهارت دانش‌بنیانی‌ها بی‌نصیب نمانده و با تکنولوژی بومی محصولاتی در این حوزه‌ها تولید شده‌اند. محصولات تولیدشده در شرکت‌های فناورانه که جزء اقلام تحریمی هستند بسیارند، اما در این گزارش به تعدادی از آن‌ها و کاربردشان اشاره خواهیم کرد.

*تولید داروی سرطان

سینا دوکسوزوم؛ دارویی است که بر پایه دانش بومی به تولید رسیده و قبل از آن در انحصار کشور آمریکا، کانادا و هند بود. قیمت هر واحد از این دارو در نمونه آمریکایی آن، 1313 دلار است که نمونه ایرانی آن با 700 هزار تومان، در اختیار بیماران قرار می‌گیرد.

شرکت دانش‌بنیانی که این دارو را به تولید رسانده، در دو سال اخیر موفق به فروش آن به کشورهای منطقه نیز شده است.

*ترکیه بزرگ‌ترین خریدار داروی ایران

داروی «پاکلی‌نب» نیز از دیگر داروهایی است که برای درمان سرطان پانکراس، سینه و ریه در ایران از این دارو استفاده می‌شود. تاکنون 11 هزار واحد از این دارو به فروش رسیده و حجم صادرات این محصول در سال گذشته بیش از یک میلیون یورو بوده است.

شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده این دارو توانسته هم‌اکنون تمام نیاز کشور را برطرف کرده و به چندین کشور دیگر نیز صادرات داشته باشد. در حال حاضر ترکیه بزرگ‌ترین خریدار این دارو به‌شمار می‌رود.

*تجهیزات پزشکی کرونایی

یکی از اقدامات مهمی که محققان کشور در شرایط اپیدمی کرونا به فکر تولید آن بودندT کیت‌های تشخیص کرونا بود. این کیت‌ها مطابق با استانداردهای جهانی در حال حاضر برای تشخیص کرونا به تولید رسیده و توانسته در این شرایط پاندمی، نیاز کشور را به کیت رفع کند.

تولید ماسک‌های نانویی از نانوالیاف، از دیگر تولیداتی است که در جهت رفع نیاز کشور توسط شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌گیرد. با سرمایه‌گذاری گسترده جهت تولید دستگاه‌های صنعتی نانوالیاف، علاوه‌بر تأمین نیاز داخل حتی در شرایط بحرانی، امکان صادرات این محصول نیز وجود دارد.

یکی دیگر از محصولات که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ساخته شده، دستگاه الکتروریسی است که می‌تواند یک لایه نانو را روی الیاف بیاورد و پارچه نهایی را نانویی کند. این محصول که در تولید انواع فیلتر و ماسک توسط محققان کشور ساخته شده، کره جنوبی از مشتریان آن است و قرار است به چین و سایر کشورها نیز ارسال شود.

*حجم بازار داخلی کاتالیست‌ها

نسل جدید کاتالیست‌ها در دنیا عمدتاً بر پایه فناوری نانو است که با کمک نانوذرات و رسیدن به سطح ویژه بالا، راندمان تولید افزایش پیدا می‌کند. این محصول که در حال حاضر توسط شرکت‌های دانش‌بنیان با فناوری نانو به تولید رسیده و موجب افزایش بهره‌وری کاتالیست‌ها شده و توانسته یکی از گلوگاه‌های تحریمی را رفع کند.

*دستگاه حفاری اکتشافی

یکی از محصولات این حوزه دستگاه حفاری اکتشافی است که علاوه‌بر قابلیت بالا در اکتشاف و اندازه‌گیری ذخایر معدنی، حفاری و بهره‌برداری را با کیفیتی بالا و هزینه‌هایی به‌مراتب پایین‌تر از تجهیزات مشابه ممکن ساخته شده است.

دستگاه تولیدشده از حیث قیمت، کارآمدی و سادگی کاربری نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی برتری دارد.

*تولید فیلترهای موردنیاز صنعت نیروگاهی

در حال حاضر فیلتر نیروگاهی توسط محققان کشور با فناوری بومی تولیدشده که باعث افزایش بهره‌وری در واحدهای نیروگاهی و واحدهای پالایش و پتروشیمی می‌شود. این فیلتر در بیش از 50 شرکت حوزه‌های نفتی استفاده شده است.

*سایه فناوری روی صنعت «آب و پساب»

محصولاتی که در صنعت تصفیه آب و پساب تولید می‌شوند نیز جزء تولیدات مهم شرکت‌های دانش‌بنیان هستند. برخی از محصولاتی که در زمینه حذف فلزات سنگین (آرسنیک و …)، نیترات‌زدایی، رفع کدورت آب، نمک‌زدایی از آب، تصفیه پساب‌های صنعتی و… به‌کار می‌روند، ازجمله تولیدات حوزه آب و پساب هستند که اکنون به‌واسطه آن‌ها دیگر نیازی به واردات نداریم.

این محصولات برای کاهش میزان فلز خطرناک آرسنیک به حد مجاز در آب شرب استان‌های اردبیل، کرمان، آذربایجان غربی و شرقی و کردستان و در نمک‌زدایی از آب‌های شور دریاها، در 15 استان با موفقیت اجرا شده است. همچنین در طرح دیگری، آبفای تهران موفق به کاهش 15 برابری نیترات آب به‌وسیله این محصولات تولیدی توسط دانش‌بنیان‌ها شده است.

*دوربین‌های دوچشمی و حرارتی تولید شد

صنعت الکترواپتیک ازجمله صنایعی هستند که موردتوجه شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفته و منجر به تولید دوربین‌های دوچشمی و حرارتی شده است. مشاهده و آشکارسازی اهداف در روز، شب و تاریکی مطلق، نانوپوشش ضدبازتاب کلیه سطوح اپتیکی، مقاوم در برابر نفوذ آب و شرایط سخت محیطی، قابل‌رقابت ازنظر کیفیت و قیمت با محصولات روز دنیا، کاربرد آسان و عدم خستگی چشم، قابلیت تشخیص حرکت و حساسیت بالا برای آشکارسازی اهداف، از مزایای این محصول به‌شمار می‌رود.

*دستگاه شتاب‌دهنده خطی برای درمان سرطان

محققان شرکت‌های دانش‌بنیان همواره به حوزه سرطان توجه ویژه‌ای داشته‌اند و علاوه‌بر داروها و تجهیزات کاربردی در حوزه سرطان، موفق شدند دستگاه شتاب‌دهنده خطی برای درمان سرطان را با قیمت پایین‌تر بسازند. در کشور ما به بیش از 240 دستگاه شتاب‌دهنده خطی نیاز است که قرار است دستگاه ایرانی ساخته شده در 10 استان نصب شود. این دستگاه صرفه‌جویی ارزی زیادی دارد و طبق آخرین آمار، تقریباً یک تجهیز دومیلیون دلاری محسوب می‌شود که تهیه آن، باعث خروج ارز می‌شود، ولی ساخت آن در کشور کم‌تر از 20 میلیارد تومان هزینه دارد و به‌ازای هر دستگاه، یک‌میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی داریم.

*پنجه کربنی

همچنین از دیگر دستاوردهای محققان کشور که منجر به تولید محصولی شدند که نمی‌توان در دوره تحریم از کشورهای دیگر وارد کرد، پنجه کربنی برای ورزشکاران است. این پنجه کربنی، سی‌اسپورت پارس فلکس، یک تیغه C شکل از جنس کامپوزیت الیاف کربن با خاصیت فنری بسیار بالا و وزن پایین است که برای فعالیت‌های ورزشی افراد، دچار قطع عضو تولیدشده است. تولید این پنجه‌های کربنی مخصوص معلولان، صرفه‌جویی ارزی دو هزار دلاری در کشور دارد، زیرا هریک از این پنجه‌ها، قیمتی برابر با سه‌هزار دلار دارند و تولید هریک از آن‌ها در کشور، یک‌هزار دلار هزینه می‌برد.

ظرفیت تولید این شرکت در سال برابر با چهارونیم میلیون دلار در سال است.

*ایکس ری کانتینری

یکی دیگر از محصولات که لازم بود در زمان تحریم به تولید برسد، دستگاه ایکس ری کانتینری بود که اکنون به تولید رسیده و در بازرسی‌های کامیون‌ها و وسایل نقلیه مورداستفاده قرار می‌گیرد. تاکنون تجهیزاتی که داشتیم وارداتی بودند، اما این دستگاه کاملاً ایرانی است و حتی تجهیزات کاربردی در آن نیز بومی‌ شده، ازاین‌رو صرفه‌جویی ارزی دارد.

*محصولات جدید در راه هستند

به‌جز مواردی که در بالا ذکر شد، برخی دیگر از محصولات داخلی تحریمی نیز در آینده در مسیر تولید و تجاری‌سازی قرار می‌گیرند و شرکت‌های مجری این پروژه‌ها در حال اخذ مجوز یا مقدمات تولید آن‌ها هستند.

برخی از این دستاوردها در زیر آمده است:

*واکسن آنفولانزا به بازار می‌رسد

واکسن آنفلوانزا در کنار بسیاری از داروهای نوترکیب و واکسن آماده ورود به بازار است. آمریکا تنها تولیدکننده این نوع واکسن آنفلوانزای بدون spf تخم‌مرغ است، اما اکنون محققان ایرانی به دانش فنی آن دست پیدا کرده‌اند و به‌زودی تا کم‌تر از سه‌ماه آینده، این واکسن رونمایی می‌شود.

*تولید پانسمان‌های چشمی با سلول بنیادی

یکی از محصولاتی که در آستانه تولید انبوه و تأمین بازار است، «پانسمان چشمی با سلول‌های بنیادی جنین» است که در یک شرکت دانش‌بنیان به تولید انبوه خواهد رسید. این شرکت مجوزهای لازم را اخذ کرده و با درپیش گرفتن اقداماتی در راستای تجاری‌سازی آن است.

قیمت فروش یک نمونه مشابه پرده آمنیوتیک خشک در آمریکا بیش از 600 دلار است، در حالیکه با توجه به امکانات موجود در کشور و مواد اولیه مصرفی داخلی و نیروی کار متخصص ارزان‌قیمت، این محصول را می‌توان با قیمت کم‌تر از 500 هزار تومان تولید و با سود معقول به بازار ارائه کرد.

*تولید کامل یک رام قطار مترو

از دیگر حوزه‌هایی که تحریم هستیم و محققان در شرکت‌های دانش‌بنیان توانسته‌اند در مسیر تولید آن گام بردارند، ساخت یک رام قطار مترو است. این پروژه که از سال گذشته آغاز شده، قرار است تا پایان امسال مورد تست سیر و ارزیابی قرار بگیرد. این قطار براساس استانداردهای بین‌المللی در حال ساخت است که قیمتی کم‌تر از نمونه خارجی دارد و قیمت هر نمونه خارجی آن،900 هزار یورو است.

*تلاش برای تکمیل زنجیره صنعت خورشیدی

یک شرکت دانش‌بنیان در پارک فناوری پردیس نیز در راستای تکمیل زنجیره صنعت خورشیدی درصدد برآمده تا پروسه تبدیل سلول به پنل را بومی‌سازی کند. این شرکت اکنون در مرحله تولید پنل‌های 20 وات است و تا آخر سال تولید پنل‌های 100 وات را برنامه‌ریزی کرده است.

تولید این پنل‌ها که اکنون دانش فنی آن توسط محققان این شرکت به‌دست آمدهآ 100درصد ارزش افزوده دارد.

اگرچه استفاده از توان داخلی برای رفع نیازها و مسائل کشور بیش از گذشته موردتوجه قرار گرفته و در این زمینه تحریم‌ها فرصتی برای محصولات داخلی فراهم کرده‌اند، اما هنوز تا نتیجه مطلوب فاصله داریم و برای برداشتن موانع، باید بیشتر تلاش کرد. یکی دیگر از دغدغه‌های فناوران این است که اگر روزی تحریم‌ها هم برداشته شد، نباید رویکردمان به واردات تغییر کند.