بدون شک مصرف انواع سبزی کاملاً ارگانیک و عاری از هرگونه مواد شیمیایی که سر سفره‌های شهروندان شهر همدان است دست‌مایه صحراکار است که هر روز محصولات خود را در روزبازارهای شهری و روستایی عرضه می‌کنند، اما مشاهدات عینی و بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که حدود 30 درصد این سبزی‌ها به دلایل مختلف به‌صورت ضایعات از بین می‌رود.

تربچه، تره، شاهی، اسفناج، جعفری، لوبیا سبز، گشنیز، چغندر، نخود فرنگی، مرزه، پیازچه، باقلا، و ریحان سبز و بنفش ازجمله محصولاتی هستند که صحراکاران همدانی در ابتدای فصل بهار و پاییز بذرهای آن‌ها را در زمین می‌کارند تا پس از مدتی که رشد کرد به بازار عرضه کنند.

سبزی‌کاری از گذشته‌های دور در بین کشاورزان همدانی رسم بوده و آن‌ها بیشتر در نقاطی از شهر به این کار مبادرت می‌کردند تا اینکه به‌مرور زمان، با گسترش شهرنشینی و کمبود زمین کشاورزی، گرایش خانواده‌های شهری به سبزی‌های محلی که تازه و با طراوت هستند، بیشتر شد و همین مسئله زمینه ایجاد شغل و کسب درآمد برای سبزی‌کاران را فراهم کرده است.

ذکر این نکته نیز مهم است که سبزی‌کاری در همدان به‌دلیل شرایط آب و هوایی، بارندگی‌های پراکنده، آب جاری رودخانه‌ها و آب چاه‌های نیمه‌عمیق کاملاً می‌تواند با تدابیر خاص معطر و عاری از هرگونه آفت و بیماری‌های احتمالی به‌دست آید.

طبق بررسی‌های صورت‌گرفته از سوی کارشناسان کشاورزی و بازرگانی استان، حدود 95 درصد آن به‌صورت تاز‌خوری وارد بازار مصرف می‌شود. در واقع جای صنایع فرآوری انواع سبزی در این شهر همچنان خالی است و در نتیجه بخشی از این محصولات به ضایعات تبدیل می‌شود.

اگرچه خشک کردن انواع سبزی و صیفی در بین خانواده‌های همدانی به‌عنوان یک فرهنگ عمومی همچنان وجود دارد و حتی عرضه و فروش آن توسط سبزی‌کاران در بازارروزها نیز طی سال‌های اخیر نیز مشاهده می‌شود، اما با توجه به حجم بالای تولید سبزیجات، عمده آن به‌صورت تازه‌خوری در بازار عرضه می‌شود.

این در حالی است که بهینه‌سازی روش‌های برداشت سبزیجات، و صیفی‌جات، انبارداری و حمل و نقل و به‌کارگیری فناوری‌های نوین محصول سالم و بدون ضایعات باید در شهر همدان مورد توجه قرار گیرد.

بر این اساس طرحی با عنوان شهرک سبزی‌کاری از سوی سازمان جهاد کشاورزی شهرستان مطرح شد که در آن قرار بود زمینی به مساحت 200 هکتار به این امر اختصاص یابد. البته زمرمه‌‌های نخستین اجرای این طرح در سال 1395 توسط رشیدی، مدیر اسبق جهاد کشاورزی شهرستان همدان به گوش رسید به طوری که وی چهارم اسفند سال 95 در شورای حفاظت از منابع آب شهرستان همدان از احداث شهرک سبزی‌کاری در همدان خبر داد.

طی پیش‌بینی‌های انجام‌شده از 420 هکتار زمین پیش‌بینی شده برای شهرک سبزی‌کاری، 100 هکتار به‌صورت گلخانه‌های ارزان‌قیمت با تولید چهار فصل و مابقی به‌صورت مزرعه آزاد با استفاده از پساب تصفیه‌شده فاضلاب مورد استفاده قرار می‌گیرد به طوری که هم سبزی‌کاری‌های اطراف شهر ساماندهی می‌شوند و هم برای نخستین‌بار در کشور یک سبزی‌کاری استاندارد و مبتنی بر مسائل بهداشتی ایجاد می‌شود.

پس از گذشت چندماه از مطرح شدن این موضوع و بی‌نتیجه ماندن آن، در سال 1396 هم فرماندار وقت شهرستان همدان در این باره گفت: از 95 هکتار زمین‌های زیر کشت سبزی در شهر همدان، 50 هکتار آن از آب سالم و بهداشتی و بقیه از آب‌های آلوده به فاضلاب و یا خود فاضلاب استفاده می‌کنند.

علی تعالی با تأکید بر اینکه شهرک سبزی‌کاری در شهرستان همدان تأسیس می‌شود ابراز کرد: از ظرفیت همدان می‌توان برای تبدیل شدن به پایلوت تولید و بسته‌بندی بهداشتی و ارگانیک سبزی کشور یاد کرد.

اما در سال 97 ورق برگشت به طوری که در آن سال مدیر وقت جهاد کشاورزی شهرستان همدان با تأکید بر اینکه هیچ سبزیجاتی در همدان با آب فاضلاب آبیاری نمی‌شود افزود: از آنجا که زمینی برای اجرای این شرح تأمین نشده پس اجرای این پروژه منتفی است.

حال با گذشت پنج سال از آن گفت و شنودها اخیراً یعنی 20 خردادماه 1402 مدیر جهاد کشاورزی شهرستان همدان با اشاره به اینکه ایجاد شهرک سبزی‌کاری یکی از برنامه‌های جهاد کشاورزی است، افزود: در سال‌های گذشته پیگیر این برنامه بودیم و در این زمینه چندبار جانمایی برای زمین را انجام دادیم اما هنوز زمین مناسب پیدا نشده است.

رحمان ایرانپور با بیان اینکه هدف ما ساماندهی این حوزه و ایجاد یک شهرک است، تصریح کرد: در این زمینه با منابع طبیعی بازدید‌هایی نیز داشتیم و زمین‌هایی که پیشنهاد شد، یا محل آن بسیار دور بود و یا توپوگرافی مناسبی نداشتند.

با این وجود بنا به اهمیت و تأثیری که این شهرک در تقویت بنیاد اقتصاد کشاورزی شهری، در شهری همچون همدان با ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با فرآوری و تبدیلی خواهد داشت یقیناً پرداختن به این امر نه‌تنها یک امر لازم بلکه بنا به شرایط زیست‌محیطی و لزوم توجه به تولید پارک و عاری از آلودگی به‌ویژه در حوزه سبزیجات و صیفی، یک امر ضروری و غیر قابل انکار است.

به گونه‌ای که احداث چنین ظرفیتی می‌توانست در این مسیر به کاری ماندگار در عرصه تولید، اشتغال و درآمد‌زایی بدل شود زیرا کشت سبزی بر پایه اصول علمی‌، بهداشتی و مکانیزه در این شهرک و تبدیل کشت آن به شیوه بذری، می‌توانست همدان را به پایلوت تولید سبزی بهداشتی در کشور تبدیل کند.

تبدیل کشت سنتی به صنعتی و بهداشتی در نظامند شدن تولید گیاهی در طرح شهرک سبزی‌کاری همدان حتی می‌توانست بستر صادرات را فراهم کند. ازسوی دیگر تولید سبزی در شهرک سبزیجات، سبب کنترل متمرکز و آموزش ترویجی به کشاورزان از سوی جهاد کشاورزی می‌شود.

بر این اساس با توجه به اهیمت موضوع برآن شدیم تا با حمیدرضا عابدی؛ نماینده سبزی‌کاران همدانی و فاطمه پاسبان؛ استادیار اقتصاد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

نماینده سبزی‌کاران همدانی با بیان اینکه متأسفانه پس از چندبار پیگیری به‌نظر می‌رسد اجرای شهرک سبزی‌کاری از سوی جهاد کشاورزی شهرستان منتفی شده گفت: این در حالی است که حدود 120 تا 130 هکتار از اراضی کشاورزی شهر همدان زیر کشت سبزی است.

حمیدرضا عابدی با تأکید بر اینکه اجرای این شهرک یکی از خواسته‌ها و نیازهای سبزی‌کاران همدانی است و از اجرای و انتقال فعالیت خود به این شهرک استقبال می‌کنند زیرا آن‌ها را در رسیدن به محصول نزدیک به ارگانیک و سبز یقیناً رهنمون خواهد کرد گفت: به علت آنکه کشاورزان از نوع، میزان و زمان استفاده از سموم، اطلاع کافی ندارند یقیناً اجرای اصولی این شهرک نظارت در این عرصه را از سوی متخصصان فراهم کرده و زمینه برای استفاده از صنایع تبدیلی و فرآوری نیز برای استان در حوزه تولید سبزی فراوان خواهد شد.

وی با ابراز اینکه طی چند سال اخیر با همت مرکز بهداشت، جمع‌آوری فاضلاب از اراضی سبزی‌کاری به‌ویژه در زمان مدیریت آقای خیراندیش بر مرکز بهداشت دیگر موضوع کشت سبزی با آب آلوده به فاضلاب محلی از اعراب ندارد و بنده طی این چند سال موردی را مشاهده نکردم افزود: اگر موردی از این تخلف هم وجود داشته باشد یقیناً در کنار اراضی‌ای است که به رودخانه و منابع آبی مرتبط با فاضلاب نزدیک هستند.

وی با تأکید بر اینکه در نبود محلی برای دپوی چندساعته ‌سبزی‌ها، برای انتقال به محل فروش در اراضی، متأسفانه سبزی‌های برداشت‌شده در معرض آلودگی به فضولات حیوانی همچون سگ، گربه و موش قرار دارند، تصریح کرد: علاوه بر این متأسفانه با فراهم نبودن اجرا و احداث این مکان در اراضی به‌دلیل نداشتن ضابطه و آیین‌نامه خاص در این باره حیوانات به‌راحتی در بین سبزهای دپوشده تردد می‌کنند.

در ادامه استادیار اقتصاد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی با بیان اینکه هدف از ایجاد شهرک‌های تخصصی در حوزه کشاورزی افزایش عملکرد، بهره‌وری و درعین حال افزایش ارزش افزوده است گفت: این شهرک‌ها در تشکیل زنجیره و تکمیل آن از مرحله تولید تا برداشت و سپس ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و جلوگیری از خام‌فروشی به خصوص سبزیجات که از فسادپذیری بالایی برخوردار هستند، بسیار مؤثر است.

فاطمه پاسبان با اشاره به اینکه ایران در حوزه کشاورزی و تولید موادغذایی مورد نیاز جامعه با چالش‌هایی در حوزه منابع مخصوصاً منابع آب مواجه است که ضرورت جدی برای استفاده بهینه از این منابع و جلوگیری از هدررفت آب و فرسایش خاک همراه با افزایش بهره‌وری از این منابع را ایجاب می‌کند، افزود: از این شهرک‌ها با تشکیل زنجیره تولید انتظار می‌رود در مصرف نهاده از کود و سم گرفته تا بذر، آب و خاک شاهد استفاده بهینه و اصولی باشیم.

وی ادامه داد: به همین دلیل باید سیاست‌های بخش کشاورزی به گونه‎ای تنظیم شود که ضمن دستیابی به امنیت غذایی و اشتغال مناسب، حفظ منابع آب و خاک و ضرورت استفاده‌های دیگر نهاده در قالب تشکیل زنجیره سبز نیز سرلوحه کار قرار گیرد.

استادیار اقتصاد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی با تأکید بر اینکه در استان‌ها و شهرهایی که با چالش آب مواجه‌اند توسعه کشت‌های متراکم و گلخانه‌ای محصولات کشاورزی در قالب شهرک‌های کشاورزی و مجتمع‌های تولیدی در حوزه‌های خاص کشاورزی همچون سبزی‌کاری ازجمله راهکارهای مواجهه با این معضل است، اذعان کرد: به همین دلیل کار شرکت‌ شهرک‌های کشاورزی که در حوزه ساماندهی طرح‌های تولیدی در بخش‌های گلخانه فعالیت می‌کنند، در کشور ما از جایگاه مهم و حساسی برخوردار است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به دلیل آنکه طی پیش‌بینی‌های انجام‌شده برای شهرک سبزی‌کاری از 420 هکتار زمین درنظر گرفته شده 100 هکتار به‌صورت گلخانه‌های ارزان‌قیمت با تولید چهار فصل و مابقی به‌صورت مزرعه آزاد با استفاده از پساب تصفیه‌شده فاضلاب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با این اوصاف امروزه با توجه به کمبود بارش‌ها و تداوم بحران خشک‌سالی در همدان، شیوه‌های سنتی کشاورزی دیگر جوابگو نیست و ایجاد شهرک‌های کشاورزی با کارکردهای تخصصی همچون شهرک سبزی‌کاری بنا به ظرفیت موجود یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است. در واقع با توجه به بحران‌هایی از قبیل کاهش بارندگی، آمار بالای تحصیلکردگان علمی کشاورزی و بحران بیکاری، با ایجاد شهرک‌های کشاورزی می‌توان از بحران‌ها عبور کرد. از این رو حمایت از ایجاد شهرک‌های کشاورزی و تأمین زیرساخت‌های لازم برای توسعه و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، گام مؤثری برای ارتقای تولید در این بخش است.

از طرفی با توجه به محدودیت منابع و لزوم حفظ این منابع ارزشمند و با توجه به تجارب کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه، ما نیز باید به سمت تولید علمی ‌و فنی و بدون اثرگذاری پارامترهای اقلیمی‌ حرکت کنیم که این امر مستلزم توسعه شهرک‌های کشاورزی است؛ زیرا علاوه بر صیانت از منابع پایه موجبات جهش تولید، ایجاد ارزش افزوده محصولات کشاورزی، اجرای الگوی کشت بهینه، کاهش قابل توجه ضایعات و افزایش اشتغال مولد را فراهم می‌کند.

درمجموع شهرک‌های کشاورزی مجموعه‌ای از تولیدی واحدهای خدماتی، پشتیبانی در راستای تأمین و تکمیل در زنجیره تولید کشاورزی هستند؛ بنابراین با توجه به لزوم مدیریت منابع محدود آب در بخش کشاورزی و اهمیت حفظ منابع پایه کشور و امنیت غذایی در سطح کشور، بدون شک کشاورزی هوشمند، راهکاری مؤثر برای مدیریت منابع محدود آب و افزایش بهره‌وری تولید است و دستیابی به کشاورزی پایدار و امنیت غذایی، از طریق هوشمندسازی کشاورزی و استفاده از فناوری‌های نوین میسر خواهد بود.