البته در فرهنگ‌ها و گویش‌های مختلف ایرانی نام‌های گوناگونی برای این شب ذکر شده. با این وجود یلدا یک فلسفه و محتوای مشترک میان همه ما دارد و آن حضور گرم اعضای خانواده در کنار هم و در راستای تحکیم روابط نسبی و سببی میان افراد است. موضوعی که شاید در سال‌های اخیر و متأثر از عوامل گوناگون رو به کمی و کمرنگی نهاده است.

صد البته برگزاری چنین آیینی دارای یک ویژگی مشترک دیگر هم هست و آن چیزی نیست جز چیدن سفره و پهن کردن بساط پذیرایی با انواع خاصی از میوه و شیرینی و تنقلات. اینکه بر اساس یک رسم دیرینه خانوادهای ایرانی سعی می‌کنند به فراخور وسع و توان خود با تدارک برخی خوردنی‌های مشهور و مرسوم این شب مانند هندوانه، آجیل، تخمه و... بلندترین شب سال را کمی متفاوت‌تر از بقیه شب‌ها بگذارنند.

درواقع این تصور در ایرانیان قدیم وجود داشته که با خوردن میوه‌ای که نماد تابستان است، دیگر در طول زمستان، سرما بر آن‌ها اثری نخواهد داشت. البته بسیاری از خانوادها نیز الزامی در این امر نداشته و معتقدند مهم ساعتی در کنار هم بودن است ولو اینکه این امر به نوشیدن یک استکان چای خلاصه شود.

البته منظور از این نوشتار تلاش در جهت اثبات یا رد این آیین و یا و خُرده تصورات و فرهنگ‌های مربوط به آن نیست زیرا این شب نیز به‌مانند همه شب‌های سال بوده و حتی طولانی بودنش هم بیشتر یک توهم می‌نماید تا یک وجه تمایز. البته خوردن یا نخوردن هندوانه و یا هر میوه و تنقلاتی هم تأثیری در محتوای آن ندارد زیرا این شب فقط یک شب تکراری است درست به مانند 365 شب دیگر سال.

مع‌الوصف فحوای این کلام توجه به یکی از حاشیه‌های پررنگ‌تر از متن برگزاری چنین مراسمی است که باعث شده بسیاری از خانوادها قبل از رسیدن به شیرینی شب چله چند روزی را با چالش تلخ مهیا شدن برای آن سپری کنند. چالش‌هایی که عمدتاً نه از سر اجبار بلکه ماحصل چشم و هم‌چشمی و یا تصورات غلط به‌وجود آمده و باعث شده تا اصل و متن یک آیین خوب، در گیر و گرفتاری حاشیه‌ای بد، کم‌رنگ و ناپیدا شود.

در حقیقت و در گذر سنگلاخی زمان، یلدا برای ما شد یک بار اضافه؛ یعنی اجبار برای خریدن میوه، هندوانه، آجیل، شیرینی و شکلات ولو با هر قیمت آن‌ هم نه برای یک میهمانی دوستانه که بیشتر به ضیافت چشم و هم‌چشمی که این روزها در خیلی از خانواده‌ها به‌وضوح دیده می‌شود. بنابراین اکنون این سؤال در اذهان بسیاری ایجاد شده که به‌راستی عیب کار کجاست؟ ما مفهوم یلدا را اشتباه فهمیدم یا راه رسیدن به یلدا را اشتباه رفتیم؟

و اما با نزدیک شدن به شب یلدا یا همان شب چِله، بسیاری از خانوادهای همدانی نیز به‌مانند همه ساکنان ایران زمین به فراخور وسع و نیاز، مشغول تمهید مقدمات برگزاری این شب هستند اشتیاق و شوری که نمود‌های آن را می‌توان در شلوغ‌تر شدن مراکز عرضه میوه و قنادی‌ها و یا تجمعات کنار وانت‌بارهای حامل میوه، کدو و... دید.

البته اینکه عنوان می‌شود به فراخور وسع، قطعاً ناظر بر این معناست که به‌دلیل سیر صعودی قیمت میوه و سایر تنقلات در طول سال و متعاقباً جهش نامتعارف همین قیمت‌ها در ایام خاص مانند شب چله، بسیاری از خانوادها ضمن حساب و کتاب بیشتر سعی می‌کنند تا ضمن برگزاری این رسم اما با محدود کردن خریدها به یکی دو قلم اصلی، مانع تحمیل اضافه‌بار مالی به خود شوند.

در این خصوص بررسی‌ها و پیمایش‌های میدانی صورت‌گرفته در سطح شهر همدان (مبتنی بر قیمت‌های میوه، آجیل، شیرینی و تنقلات در چهار روز آخر آذرماه در مراکز عرضه عمومی به‌ویژه سر گذر، سبزه میدان، میدان‌بار و مراکز تجمع وانت‌بارها) مبین این است که صرفاً خرید چند کیلو میوه معمولی مثل سیب، پرتقال، انار البته با کیفیت متوسط برای یک خانواده کم‌جمعیت نیازمند هزینه‌ای نزدیک به نیم میلیون تومان است. گو آنکه در صورت اصرار و یا علاقه به خرید انواع دیگر میوه مانند موز، خیار نارنگی و... نیز این رقم از یک میلیون تومان هم فراتر خواهد رفت.

البته این در صورتی است که تصور کنیم خانواده‌ها به هر دلیل علاقه و یا الزامی به خرید آجیل و یا شیرینی و شکلات ندارند حالا البته در این میان موضوع هندوانه هم به نوبه خود جای تأمل دارد زیرا فعلاً نرخ این میوه تا زمان تهیه گزارش در نقاط مختلف شهر از قرار هر کیلو 18 تا 30 هزار تومان متغیر بوده و صد البته نیز مشخص نیست تا شب چله تا کجا بالا خواهد رفت.

موضوع بسیار قابل تأمل در یلدای امسال، وفور میوه اما با قیمت بالاست که باعث شده برخی نسبت به این امر واکنش نشان داده و انتقاد‌هایی را بر سامانه توزیع و نظارت وارد بدانند. در این خصوص بررسی‌ها و مشاهدات میدانی خبرنگاران سپهرغرب از یک سو و صحبت‌ها و اظهارنظرهای برخی مسئولان و متولیان حکایت از این دارد که میوه به‌وفور در بازارها و میادین عرضه وجود دارد و اساساً هیچ‌گونه کمبودی نیز در این خصوص دیده و یا شنیده نشده اما وقتی شهروندان برای خرید به اماکن عرضه مراجعه می‌کنند به یکباره شاهد ارقام و نرخ‌هایی هستند که گاهی پاها را به زمین می‌چسباند و خانوادهای طبقات متوسط و پایین را دل‌آشوب می‌کند.

میوهایی با رنگ و ظاهری زیبا که با قیمت هر کیلو 40 تا 80 هزار تومان بر روی میز، طبق و یا جعبه در مراکز عرضه برای خود جا خوش کرده و معلوم نیست در نهایت چه کسی آن‌ها را خریده و به خانه خواهد برد.

متأسفانه در چنین وضعیتی خانواده‌ها چند گزینه در پیش رو ندارند اینکه یا کلاً از خیر خرید گذشته و بی‌خیال آن شوند و یا به انواع کم‌کیفیت ولی ارزانتر میوه قناعت کنند حالا البته برخی نیز تمام پول خود را به خرید یکی دو کیلو میوه مرغوب متمرکز کرده و به سرعت راه خانه را در پیش می‌گیرند.

در این میان نیز کم نیستند شهروندانی که با تصور اینکه وانت‌بارها و یا مراکز عرضه دولتی(تنظیم بازار) میوه را کمی ارزانتر می‌فروشند به این اماکن و محل‌ها می‌روند که متأسفانه در اغلب موارد هم به‌دلیل اجبار به خرید درهم و یا جعبه‌ای، آن چیزی را که به لحاظ کیفیت انتظار دارند به‌دست نمی‌آورند گو آنکه قیمت تمام‌شده همین میوه‌ها هم با قیمت مغازه و مراکز عمومی دیگر تفاوت آنچنانی ندارد. خلاصه اینکه به‌رغم هر ترفند و راهکار اما در نهایت شرایط به گونه‌ای است که عمده خانواده‌ها دلِ خوش و یا رضایت چندانی از خرید خود ندارند و خود را متضرر اول و آخر این خرید تلقی می‌کنند.

  میوه ارزان دولتی از شعار تا واقعیت...

و اما بر اساس یک رسم چند ساله و در چنین ایامی است که مدیریت‌های شهری اقدام به برپایی مراکز عرضه میوه دولتی کرده تا از این ره‌آورد علاوه بر تلاش در جهت کاهش فشارهای تورمی بر مردم بستری را برای عرضه ارزانتر برخی اقلام به شهروندان فراهم کنند.

اینکه به گفته معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار همدان نیز طی روزهای منتهی به شب یلدا این فرایند در قالب ایجاد و برپایی غرفه‌هایی در سرگذر، شهرک مدنی و فروشگاه تعاون روستایی میدان حسین (ع)، میدان شیرسنگی، میدان باباطاهر و بلوار بعثت حالت اجرایی و عملیاتی به خود خواهد گرفت و شهروندان می‌توانند ارقام مشخصی از میوه شامل سیب قرمز و زرد، پرتقال و انار را با نرخ مصوب دولتی(تنظیم بازار) تهیه و به مصرف برسانند.

البته ما بر این باوریم که نفس این اقدامات بسیار نیکو و قابل تقدیر است و قطعاً متولیان امر نیز با درک شرایط عمومی جامعه به‌دنبال ایجاد راهکارهایی برای کاهش فشارهای وارده بر مردم هستند.

مع‌الوصف این تصور نیز وجود دارد که فقدان و یا کمبود نوعی واقع‌انگاری در مدل نیازسنجی و فرایند جانمایی، عرضه و توزیع عادلانه و سهم سرانه بر اساس نیاز مناطق و جغرافیای انسانی شهر باعث شده و می‌شود تا نه‌فقط دست‌یابی به اهداف غایی این تلاش‌ها کمی سخت شود بلکه در برخی موارد نیز موجب بروز گمانه‌زنی در خصوص بی‌توجهی به عدالت توزیعی در واگذاری امکانات و مواهب و خدمات در اذهان پدید آید.

در این خصوص گفت‌وگو‌های صورت‌گرفته از سوی خبرنگاران سپهرغرب با برخی شهروندان همدانی مؤید این امر است که بسیاری افراد با توجه به برخی تجربیات قبلی عموماً سعی می‌کنند تا با مدیریت زمان و پول و خرید مایحتاج خود، چند روز مانده به یلدا از مراکز عمومی علاوه بر افزایش قدرت انتخاب و دستیابی به تنوع محصول، زیر بار برخی تحمیل‌های ناخواسته نرفته و اصطلاحاً خود سکاندار جریان خرید باشند نه مسافر آن.

این بدان معناست که وقتی خانواده‌ها می‌توانند با یک مبلغ مشخص پول هر جنس و یا کالایی را به‌صورت ورچین و انتخابی و به اندازه نیاز و دلخواه بخرند، دلیل ندارد با همان پول اقلامی را بخرند که بیشتر از حد نیاز آنان بوده و یا تمایلی به خرید آن ندارند و مورد طبع و ذائقه آنان نیست. حالا البته بحث کیفیت برخی از این محصولات که عموماً بعد از خرید کشف شده و باعث سرخوردگی و پشیمانی می‌شود هم به جای خود.

اینکه در جمع‌بندی گفت‌وگو‌های صورت‌گرفته با برخی شهروندان همدانی در خصوص کم و کیف برپایی غرفه‌های مناسبتی (به‌صورت خاص شب یلدا) اینگونه استنباط می‌شود که؛

1 به‌دلیل شرایط اقتصادی موجود برپایی غرفه‌های عرضه مستقیم کالا و مواد خام و اولیه سفره و سبد خانواده بسیار ضروری و لازم است.

2-برپایی و فعالیت این غرفه‌ها باید دائمی بوده و صرفاً منتهی به چند روز و یا مناسبت نباشد.

3-تلاش شود تا قیمت تمام‌شده محصولات عرضه‌شده با معادل بازاری آن حتی‌الامکان تفاوت محسوس داشته باشد.

4- کمیت و تعداد غرفه‌ها به نسبت جمعیت مناطق شهری و محلات و مدل اقتصادی آنان تعریف و اجرا شود.

5- حتی‌الامکان برای مناطق کم‌برخوردار با لحاظ کردن تمهیدات خاص سوبسید و یا تخفیف ویژه تعریف و اعمال گردد.

6- با افزایش و عرضه محصولات بیشتر قدرت انتخاب در شهروندان و مشتریان افزایش یابد.

7- با تشدید نظارت و سرکشی مانع از خروج محصولات تنظیم بازاری از این چرخه و عرضه آن در چرخه غیر دولتی شوند.

8- نظام توزیع و عرضه محصولات بر اساس نیازسنجی از ذائقه و توان مالی مصرف‌کننده تعیین گردد نه سود تولیدکننده.

9- در غرفه‌ها باید به توان مالی واحد نیاز مشتری توجه شده و از تحمیل و اجبار به خرید غیرضرور و یا مازاد خودداری شود.