سپهرغرب، گروه کشاورزی - طاهره ترابی مهوش : بررسی سازمان کشاورزی و خوار و بار جهانی نشان می‌دهد که قاره آسیا 31 درصد اراضی قابل کشت و 58 درصد جمعیت جهانی را دارد و تراکم جمعیت در رابطه با اراضی کشاورزی حدود هشت نفر برای هر هکتار زمین است.

از طرفی امروزه با توجه به افزایش روزافزون جمعیت از یک‌سو و محدودیت آبی و خاکی از سوی دیگر، اهمیت افزایش تولید در واحد سطح را بیش از پیش احساس می‌کنیم، این امر علاوه بر استفاده از روش‌های تغذیه‌ای درست، به‌خصوص با ریزمغذی‌ها با استفاده از سایر روش‌های تولیدات گلخانه‌ای و بهره‌برداری فشرده از زمین با استفاده از فنون جدید قادر به کسب درآمد کافی خواهد شد.

ازسوی دیگر به دلیل اینکه برای تولید محصولات گلخانه‌ای از بذر خالص و اصلاح‌شده استفاده می‌شود، کیفیت محصولات تولیدشده بسیار بالاست که علاوه بر بازارپسندی خوب در داخل کشور امکان صادرات محصولات تولیدی نیز وجود دارد که از نظر اقتصادی برای تولیدکننده بسیار با اهمیت است.

از سوی دیگر چون امکان استفاده از آبیاری مکانیزه در کشت‌های گلخانه‌ای وجود دارد، صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف آب صورت می‌گیرد همچنین سایر مزایای این سیستم را می‌توان کوددهی از طریق آب آبیاری و یا سموم حشره‌کش همراه آب آبیاری جهت کنترل آلودگی‌های خاک دانست.

جالب‌تر اینکه از دیگر مزایای آبیاری مکانیزه می‌توان به کنترل بهتر میزان رطوبت گلخانه‌ای اشاره کرد که باعث می‌شود بیماری‌های قارچی که در رطوبت بالا فعال می‌شوند، کنترل شوند.

علاوه بر این در تولید محصولات گلخانه‌ای علاوه بر افزایش تولید در واحد سطح، تولید محصول در خارج از فصل معمول، افزایش قیمت محصول را در پی دارد که از نظر اقتصادی برای تولیدکننده حائز اهمیت است. از طرفی در تولید سبزی و صیفی، زودرسی عامل مهمی در کسب درآمد بیشتر است که تولیدکننده با داشتن علم و مهارت روش‌های پیش‌رس کردن می‌تواند یک سری از محصولات را زودتر از موعد مقرر، در گلخانه تولید و به بازار عرضه کند.

مزیت دیگر مرتبط با موضوع کشت گلخانه‌ای به استفاده بهینه از نیروی انسانی بازمی‌گردد چراکه نیروی انسانی مورد نیاز برای تولید 20 تن محصول در گلخانه نسبت به تولید در فضای آزاد به یک‌سوم کاهش می‌باید.

با این تفاسیر و لزوم توجه به این نوع کشت با توجه به شرایط آب و هوایی کشورمان برآن شدیم تا در این شماره از روزنامه سپهرغرب با دانش‌آموخته علوم باغبانی و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا در خصوص اهمیت احداث گلخانه‌های صنعتی و بزرگ‌مقیاس و سودآوری آن‌ها گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

داود عسگری عنوان کرد: فکر نمی‌کنم کسی با اینکه به سمت تولید محصولات کشاورزی در محیط کنترل‌شده گلخانه در کشور یک ضرورت است، مخالفتی داشته باشد، به‌نظر بنده قطعاً باید تغییر رویکرد داده و حتی به‌نظر می‌رسد برخی از درختان میوه را در محیط‌های کنترل‌شده، تولید کنیم.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا در گذشته رویکرد ما در احداث گلخانه سازنده بوده یا خیر؟ گفت: بنده از منتقدان رویکردهای سازمان‌های ذی‌ربط در این حوزه هستم چون در این راستا نیز مشابه بسیاری از کارهای دیگری که در کشور صورت می‌گیرد، بدون اینکه کلیات زیرساخت‌ها را بررسی کنند اقداماتی انجام می‌دهند، درست مثل ساختن برخی از سدها در کشور که کسی نمی‌تواند بگوید در کشوری همچون ایران که نزولات آسمانی در برخی از سال‌ها و برخی از ماه‌های سال بسیار کم می‌شود کار اشتباهی است، اما اینکه همیشه در همه‌جا این امر منطقی باشد این موضوع را دچار اشکال می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه در بحث گلخانه‌ها نیز به‌نظر می‌رسد رویکرد دولت به همین شکل است، اذعان کرد: اجرای این طرح در راستای کاهش مصرف آب بود اما متأسفانه باید بگویم نه‌تنها در بسیاری مواقع این امر محقق نشد بلکه جذب آب مستقیم و غیر مستقیم مصرفی، به‌مراتب از مزرعه بالاتر رفت، رویکردها درست نبودند.

این دانش‌آموخته علوم باغبانی تأکید کرد: بنده حتی در این باره پژوهشی برای استانداری انجام دادم که در آن دلایل این موضوع و اینکه چرا اتفاقات مثبتی در این حوزه در گذشته نیفتاد بررسی و مشخصاً ارائه شده است.

عسگری در پاسخ به این سؤال که مزیت احداث گلخانه کوچک‌مقیاس بیشتر است یا بزرگ‌مقیاس؟ گفت: با یک مثال توضیح می‌دهم؛ ممکن است ما در یک خیابان صدها سوپرمارکت داشته باشیم که هر کدام فقط یک کالا را ارائه کنند، اینجا سؤالی مطرح می‌شود که آیا این خیابان محل خوبی برای خرید است یا اینکه یک در یک خیابان فروشگاهی داشته باشیم که محصولات متنوع داشته باشد؟ در پاسخ قطعاً خیابان دومی مورد تأیید شما خواهد بود.

*گلخانه‌های کوچک‌مقیاس دانش‌پذیر نیستند

وی با تأکید بر اینکه در مورد گلخانه‌های کوچک و بزرگ‌مقیاس نیز ما همین بحث را داریم، ابراز کرد: بی‌شک گلخانه‌های کوچک‌مقیاس آسیب‌‌پذیرتر هستند و قدرت صنعتی شدن ندارند، همچنین زیرساخت‌های صادرات در آن‌ها فراهم نیست و از همه مهم‌تر دانش‌پذیر نیستند پس بهره‌وری بسیار پایینی دارند.

وی با تأکید بر اینکه با این تفاسیر گلخانه‌هایی در کشورمان توانستند موفق عمل کرده و در کار صادرات به‌صورت پایدار حضور داشته باشند که مساحت‌شان بالای 10 هکتار باشد، خاطرنشان ‌کرد: برای نمونه می‌توان به گلخانه‌های موجود در منطقه آزاد جلفا و برخی که در اقصی نقاط کشور در مساحت‌های بزرگ احداث شده‌اند، اشاره کرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: تحقیق و بررسی شما در این زمینه بسیار هوشمندانه است که ما بتوانیم به مسئولان بگوییم جلوی احداث گلخانه‌های کوچک‌مقیاس را بگیرند زیرا آن‌ها در نهایت ختم به یک خانه‌سازی خواهد شد که نمونه آن را می‌توان در شهرک گلخانه‌ای امزاجرد به‌وضوح مشاهده کرد.

عسگری با تأکید بر اینکه در این شهرک گلخانه‌های هزار متری و دوهزارمتری وجود دارد که همگی تبدیل به باغ‌ویلا شده‌اند و عملاً در این شهرک دیگر به معنای واقعی تولیدی دیده نمی‌شود.

*نیاز به تغییر نگاه در مسئولان داریم

وی در واکنش به اینکه آیا برای احداث و استقرار گلخانه‌ها به‌ویژه بزرگ‌مقیاس استاندارد‌هایی وجود دارد که ما را به سوددهی بیشتر نزدیک کند؟ گفت: قبل از اینکه به این استانداردها اشاره کنم باید بگویم تنها زمانی این امر بسیار حیاتی برای کشور ما میسر می‌شود که مسئولان و مدیران مربوطه در سازمان کشاورزی و استانداری در کنار سایر ارگان‌های مرتبط، نسبت به این مسئله نگاهشان را تغییر داده و به ضرورت اجرای آن همت گمارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اهمیت این موضوع بدان جهت است که اگر امروز به سازمان‌هایی همچون جهاد کشاورزی و یا نظام مهندسی کشاورزی مراجعه کنید تفاوتی در نگاهشان به بین گلخانه کوچک‌مقیاس با بزرگ‌مقیاس وجود ندارد، پس تا زمانی که این نگاه تغییر نکند ما شاهد تحول در رویکرد و نگرش نخواهیم بود.

عسگری با تأکید بر لزوم تغییر نگاه در بین کارشناسان و تصمیم‌گیران در این بخش مبنی بر اینکه گلخانه‌های بزرگ‌مقیاس یقیناً نسبت به کوچک‌مقیاس از مزیت‌های بیشتری برخوردارند، بیان کرد: در پی این تغییر نگاه نخستین گام برای عملیاتی شدن این بسترها، حمایت‌های دولتی است.

*در مسیر جذب سرمایه‌گذار برای گلخانه‌های بزرگ‌مقیاس تسهیلات با بهره کمتر در دستور کار قرار گیرد

وی افزود: برای مثال اگر قرار است تسهیلاتی به بخش گلخانه داده شود بهتر است برای گلخانه‌های بزرگ‌مقیاس با سود بانک کمتری در نظر گرفته شود زیرا از این طریق به‌صورت ناخودآگاه چند سرمایه‌گذارِ گلخانه‌های کوچک‌ برای بهره‌مندی از این فرصت، به‌صورت اشتراکی برای احداث یک گلخانه بزرگتر اقدام می‌کنند.

این دانش‌آموخته علوم باغبانی با اشاره به اینکه متأسفانه در نبود این نگاه اگر همین امروز یک زمین 20 هکتاری کشاورزی جهت احداث گلخانه از سوی سازمان جهاد کشاورزی شناسایی شود، نخستین اقدام مسئولان ما، قطعه‌بندی و واگذاری این اراضی به متقاضیان گلخانه‌های کوچک‌مقیاس است، افزود: در صورتی که اگر نگاه درستی وجود داشته باشد سازمان به‌دنبال سرمایه‌گذار برای گلخانه‌های بزرگ‌ خواهد بود.

عسگری خاطرنشان کرد: نکته بعدی لزوم تزریق دانش از کشورهای پیشرو در این زمینه به جهت احداث سازه و اجرای پروژه‌های بزرگ گلخانه است.

*از دانش گلخانه‌های بزرگ‌مقیاس برخوردار نیستیم

وی ادامه داد: مسئله این است که در حال حاضر به اندازه کافی در کشور دانش مرتبط با حوزه ساخت و تولید گلخانه‌های بزرگ را نداریم حال آنکه این اتفاق باید با مجوز مسئولان ذی‌ربط صادر شود تا بتوانیم تجهیزات مرتبط را وارد کشور کرده و از مشاوره افراد نخبه در فضای بین‌المللی بهره ببریم.

این دانش‌آموخته کشاورزی با تأکید بر اینکه از کنار هم قرار گرفتن سه رکن عنوان‌شده در کنار آن می‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاری در این بخش با رونق مواجه شود، تصریح کرد: درواقع شرایط باید به‌گونه‌ای مهیا گردد که سودآوری احداث گلخانه با ساخت و ساز برای سرمایه‌گذار تفاوتی نداشته باشد.

*تولید مازاد نتیجه افزایش سطح زیر کشت بی‌قاعده

عسگری در پاسخ به اینکه یکی دیگر از مشکلات به تولید مازاد و عدم رعایت الگوی کشت بازمی‌گردد، نظر شما در این زمینه چیست؟ گفت: برای تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه صیفی و سبزی که مهلت انبارداری کمی دارند، الگوی کشت حیاتی‌ترین کاری است که باید بر آن تکیه کرد.

وی با اشاره به اینکه امروز متأسفانه بدون در نظر گرفتن هیچ‌گونه قاعده خاصی سالانه بیش از 50 تا 60 درصد به سطح زیر کشت گلخانه‌ها در استان افزوده می‌شود که نتیجه آن جز محصول مازاد و دیگر معضلات مبتلابه گلخانه نخواهد بود، اذعان کرد: این در حالی است که اگر ما به‌دنبال افزایش سطح زیر کشت در این بخش هستیم می‌بایست سالانه به فعالان این عرصه الگوی کشت ارائه شود.

*میدان‌های تره‌بار آزاد در خرید و فروش محصول، معضل الگوی کشت

وی با تأکید بر اینکه باید تولید در گلخانه بر پایه ضوابطی باشد که اگر تولیدکننده از الگوی کشت پیروی نکرد نتواند به‌راحتی محصول خود را به فروش برساند، گفت: متأسفانه ما در بیشتر شهرها با میدان تره‌بار آزادی مواجهیم که هرگونه محصول و بدون درنظر گرفتن مجوز تولید، خرید و فروش می‌شود، پس با این تفاسیر امکان محدود کردن فروش محصول در این شرایط وجود ندارد.

*ارائه مشوق در ارائه خدمات تنها منوط به رعایت الگوی کشت

این استاد دانشگاه افزود: پیشنهادی که بنده می‌توانم در این زمینه ارائه کنم این است که برای برخورداری گلخانه‌ها از تعرفه و مشوق‌ها در بهره‌برداری از خدمات زیرساختی همچون آب، برق و گاز مکلف به رعایت الگوی کشت شوند بنابراین در غیر این صورت تعرفه و تخفیف برای آن‌ها در نظر گرفته نشود.

عسگری با بیان اینکه از طریق ارائه الگوی کشت گلخانه‌دار به این مسئله آگاه خواهد شد که چه میزان محصول و با چه تنوعی تولید و با چه قیمتی از آن خریداری خواهد شد، افزود: پیشنهاد بعدی اینکه امکان فروش محصولات گلخانه‌ای که مجوز‌های لازم را از سازمان‌ها مربوطه را اخذ نکرده‌اند در مبادی قانونی وجود نداشته باشد؛ البته عملیاتی شدن همه این پیشنهادها منوط به آن است که سازمان جهاد کشاورزی و نظام مهندسی کشاورزی بسترهای لازم را فراهم کرده باشند.