در پی گفتوگو با مجری طرح احیای روددرههای شهر همدان مشخص شد رودخانههای شهر همدان ظرفیت پدافندی و تفرجگاهی در همدان هستند که یکی پس از دیگری برحسب اولویت در دستور کار احیا قرار میگیرند.

اگر به اتفاقاتی که طی سالهای اخیر در کشورمان رخ داده است نگاهی بیندازیم، خواهیم دید که طی چند سال اخیر سیلهایی که خرابیهای زیادی را بهبار آورده، در کشور زیاد اتفاق افتاده است.
تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که طی چند دهه گذشته بهدلیل ساختوسازهای بیرویه و بدون اصول، بسیاری از حریمهای رودخانهها از بین رفتهاند و بهجای آنها اماکن مسکونی یا حتی اراضی باغی و کشاورزی توسعه پیدا کردهاند؛ درحالی که ازنظر کارشناسی چنین ساختوسازها و استفاده از حریم رودخانهها، موجب سیلهایی خواهد شد که خسارتهای زیادی به انسانها و اموال آنها وارد میکند.
از طرفی علاوهبر خسارت وارد آمدن به زندگی و اموال انسانها، استفادههای غیر کارشناسی از این محلها، موجب نابودی محیط زیست خواهد شد و زندگی سایر جانواران و آبزیان را نیز به خطر خواهد انداخت؛ اگر نگاه کارشناسانهتر و تخصصیتری به طبیعت داشته باشیم، خواهیم دید که در بسیاری از مواقع این خودِ انسانها هستند که با بیدقتی یا کماهمیت کردن مسائل مربوط به محیط زیست یا بهدلیل داشتن حس زیادهخواهی، هم موجب خسارت دیدن خود و هم طبیعت میشوند.
ازجمله این موارد میتوان به رودخانه زربار یا همان گنجنامه اشاره که بر اثر زیادهخواهیها طی چند دهه گذشته، حریم و بستر آن بهطور کامل توسط باغداران و افراد سودجو، مورد تهدید واقع شده؛ بهطوری که پایه بسیاری از دیوار باغات نهتنها در حریم، بلکه در بستر رودخانه بنا نهاده شدهاند! اما خوشبختانه طی چند سال اخیر بنا به پیگیری رسانهها و نیز همت دادستانی، بحث آزادسازی حریم و بستر رودخانهها از سوی شرکت آب منطقهای مطرح است که براساس اهمیت این مسئله، بر آن شدیم تا دراینباره گفتوگویی را با صاحب محمدیانمنصور، کارشناس و مشاور طرح احیای روددرههای همدان ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا همدان با بیان اینکه رودخانهها یکی از علل مهم شکلگیری شهرها هستند، گفت: درواقع یکی از ملاکهای مهم در استقرار شهرها، وجود رودخانهها و نزدیکی به آب قابل آشامیدن بوده است، بهطوری که میتوان وجود رودخانهها را دلیلی بر پایداری شهرها در طول تاریخ دانست.
صاحب محمدیانمنصور افزود: با توجه به اهمیت این منابع آبی، طی سالها مردم در مواجهه با این موهبت الهی و استفاده از آن، دقت و مراقبت کافی را بهکار میبستند تا منجر به آلودگی آن نشوند؛ تا اینکه حوالی سال 1300 در ایران طرح لولهکشی آب شرب اجرا میشود، که در پی آن آرامآرام رودخانهها دیگر اهمیت قبلی خود را از دست میدهند. چراکه آب شرب مردم را از طریق دیگری تهیه میکردند و رودخانهها بهعنوان مزاحم شناخته میشدند که ابتدا صرفاً برای تخلیه فاضلاب از آنها استفاده میشد.
وی با تأکید بر اینکه در ادامه با روند گران شدن قیمت زمین و مسکن تعرض به حریم رودخانهها و ساختوساز در کنار و نزدیک رودخانهها آغاز میشود، تشریح کرد: در مرحله بعدی روی رودخانه را بهدلیل مزاحمت، حیوانات موذی و آلودگی هوا، میبندند و از روی رودخانه هم بهعنوان معبر استفاده میکنند.
کارشناس و مشاور طرح احیای روددرههای همدان ادامه داد: این درحالی است که طی سالهای اخیر در سطح بینالملل به این نتیجه رسیدهاند که رودخانهها بهعنوان موجودات زنده، رفتارهایی ازنظر مهندسی دارند که ممکن است آنها را بعد از 25، 50 و یا حتی 150 سال بعد بروز بدهند که این رفتارها خود منجر به سیلهای بزرگی میشوند و قادر هستند تخریب بسیار سنگینی ایجاد کنند که نمونه آن را سال 98 در شهر شیراز دیدیم و نیز با طغیانی که در رودخانه مسیر امامزاده داوود تهران رخ داد.
وی با بیان اینکه در پی اتفاقات مذکور بود که بحث احیای رودخانهها در سطح بینالمللی و ملی مطرح شد، گفت: در پی این ضرورت ابتدا قرار شد مطالعات لازم درخصوص شناسایی و مشخص کردن حریم و بستر رودخانهها انجام شود تا در پی آن برای جلو گیری از بحرانهای احتمالی، بستر و حریم آنها مشخص شوند که از ساختوساز در این مکانها جلوگیری به عمل آید و در ادامه روی بخشهایی از این رودخانهها که بسته شدهاند را باز کنند.
محمدیانمنصور ادامه داد: البته در پی انجام مطالعات شهرسازی بشر به این نتیجه رسیده که دیدن رودخانه، شنیدن صدای آن و نیز کریدورهای جریان هوایی که از طریق رودخانه در شهرها ایجاد میشود، پاکی هوا را برای شهر و شهروندان به ارمغان میآورد و موجبات به آرامش رسیدن افراد را فراهم میکند.
این کارشناس و مشاور طرح احیای روددرههای همدان افزود: علاوهبر این یقیناً در پی آزادسازی حریم رودخانهها در قالب طرحهای شهرسازی، مواهب بسیاری را میتوان برای شهر همچون ایجاد پارکهای نواری و شهری در اطراف این رودخانهها متصور شد.
وی با تأکید بر اینکه طبق قواعد طبیعی هر رودخانه دارای بستر خاص خود بوده که آن مهم را میتوان از نام رودخانه نیز استنباط کرد، گفت: هر رود دارای خانه و حریمی است که متأسفانه طی این سالها ما روی آنها را پوشاندهایم؛ حال آنکه در پی رفتارهای مهندسی هر لحظه به دنبال طغیان، ممکن است رودخانه درصدد بازپسگیری خانه خود برآید!
محمدیانمنصور با تأکید بر اینکه امروز کشورهای پیشرو علاوهبر مباحثی همچون مدیریت بحران برای دستیابی به مواهب طبیعی رودخانهها در شهرها حتی روی رودخانههایی که تبدیل به اتوبان کردهاند را نیز باز میکنند، تشریح کرد: در کشور ما نیز این رویکرد در پی اتفاقات ناگوار تجربهشده طی سالهای اخیر از سوی مدیریت شهری دنبال شده و شهر همدان نیز از این قاعده مستثنا نبوده؛ بنابراین طرح مطالعاتی توسط دانشگاه بوعلیسینا در دستور کار قرار گرفت که بنده بهعنوان مجری این طرح انتخاب شدم و قرار است مطالعه را روی چند رودخانه موجود در شهر همدان که از رودخانه آبشینه شروع شده و تا رودخانه حیدره امتداد پیدا میکند، انجام دهم و همچنین محلهایی که روی رودخانهها قابلیت بازگشایی و احیا دارند را برحسب اولویت مشخص و آن را به مدیران شهری معرفی کنم.
این استاد دانشگاه بوعلیسینا همدان با بیان اینکه مطالعات روی همه رودخانههای شهر همدان آغاز شد و تمام آنها شامل آبشینه، دو شعبه خاکو، الوسجرد در درهمرادبیگ و دو شاخه آن در پاییندست، رودخانه دیوین، گنجنامه و حیدره مورد مطالعه قرار گرفتند، اذعان کرد: بعد از آغاز کار مطالعاتی، حساسیتی که جامعه رسانهای استان به این موضوع نشان داد، بسیار کمککننده بود؛ بهطوری که شاهد ورود جدی دادستانی به مسئله بودیم و درعینحال شرکت آب منطقهای نیز کمک خوبی به ما در عرصه داشت که درنهایت دادستان مقرر کرد حریم و بستر رودخانه گنجنامه یا همان زربار از سوی شرکت آب منطقهای مشخص شود، چراکه پیش از این تنها حریم و بستر رودخانه آبشینه آنهم بهدلیل اهمیتی که در بحث آب سد اکباتان داشت، مورد مطالعه قرار گرفته بود.
محمدیانمنصور افزود: نکته این است که طرح ما احیای شهری و شهرسازانه و درواقع در قالب طراحی شهری بود؛ بنابراین مطالعه حد حریم و بستر رودخانه جزء الزاماتی بود که برای طراحی به آن نیاز داشتیم.
وی با بیان اینکه این مهم در پی دستور دادستان توسط شرکت آب منطقهای انجام گرفت و حد حریم و بستر رودخانه ابلاغ شد و به مردم اعلام کردند باغدارانی که این خط حریم بخشی از باغ یا زمین آنها را دربرمیگیرد امکان شکایت خواهند داشت تا تک به تک به پروندهها رسیدگی شود، اذعان کرد: درواقع این مهم مقدمهای بود که حریم رودخانه باز شده و ساختوسازهای غیر مجاز از بستر آن جمعآوری شوند که به حالت طبیعی خود بازگردد.
محمدیانمنصور با بیان اینکه در مقطعی به این دلیل که رودخانه زربار از پشت دانشگاه بوعلیسینا عبور میکرد و دولتی بود مقرر شد کار از نقطه مذکور آغاز شود، اظهار کرد: این بخش آخرین مرحله از کاری بود که آب منطقهای برای بازگشایی بنا به وجود مشکلات حقوقی جدی که با باغداران داشت، انجام داد و آن را به سرانجام رساند.
وی ادامه داد: در بقیه مسیرهای این رودخانه که از گنجنامه آغاز شده و تا قسمتی از میدان عباسآباد ادامه دارد، کاری انجام نشده، اما از میدان عباسآباد تا دانشکده کشاورزی که پشت دانشگاه بوعلیسینا بوده، کار خوب پیش رفته است.
این مجری طرح روددرههای همدان با تأکید بر اینکه متأسفانه در بخشی که این رودخانه از پشت محله منوچهری عبور میکند شاهد آن هستیم که طی سنوات گذشته تعداد بیشماری ساختوساز انجام شده، ابراز کرد: این مهم کار را با دشواری مواجه کرده است.
وی ادامه داد: آنچه مسلم است اینکه حد حریم و بستر توسط مشاور شرکت آب منطقهای بهطور کامل انجام و ابلاغ شده، اما مسئله این است که در بخشهایی همچون از گنجنامه تا عباسآباد از آنجایی که با تعداد زیادی از باغات و درعینحال زمینهایی که متعلق به نهادهای دولتی است مواجهیم (برای مثال مسجدی که در مسیر ساخته شده، درست در حریم و بستر احداث شده است!)، این انتظار وجود دارد که نهادهای دولتی خود در عقبنشینی پیشگام باشند تا بعد نوبت به مردم و عقبنشینی آنها برسد.
محمدیانمنصور با تأکید بر اینکه در چنین پروژههایی که بزرگ هستند در بدو امر میبایست بازگشایی بهصورت آزمونه (پایلوت) در بخشهایی انجام گیرد که طعم این احیا توسط مدیران و خودِ باغدارها چشیده شود و از مواهبی که در پی احیا برای آنها ایجاد خواهد شد اطلاع پیدا کنند، اظهار کرد: این پیشبینی در طرح ما انجام شده بود که به باغداران مجاور رودخانه یکسری امکانات همچون مجوز احداث تأسیسات گردشگری و مشابه آن داده شود تا به جهت وجود این امتیاز بتوان باغدار را به عقبنشینی راضی کرد.
وی ادامه است: البته نباید از این نکته غافل شد که اجرای طرح مورد بحث به خودی خود برای برخی از باغات مواهبی را نیز به دنبال دارد؛ برای مثال باغاتی که از یکسو به رودخانه و از سوی دیگر به جاده گنجنامه منتهی میشوند، با بازگشایی حریم رودخانه، دارای دو معبر خواهند شد. چراکه در پی باز شدن بستر، اراضی آزادشده به محور گردشگری پیاده بدل میشوند و میتوانند ارزشافزوده زیادی را برای باغهای مذکور ایجاد کنند؛ همچنین میتوانند بهعنوان یک مسیر پشتیبان، از آنها بهرهمند شوند.
کارشناس و مشاور طرح احیای روددرههای همدان با تأکید بر اینکه یقیناً اجرای این پروژه و تعامل و راضی کردن باغداران بنا به ساختوسازهای صورتگرفته با دشواری همراه خواهد بود چراکه سالیان سال است این باغداران روی آن اراضی کار کرده و امروز بهراحتی بخش بزرگی از زمین باغی خود را رها نمیکنند، تشریح کرد: نکته حائز اهمیت اینکه برخی از ساختوسازها مربوط به پیش از سال 47 و قانون فعلی بوده؛ پس دولت مجبور به پرداخت غرامت است.
وی با تأکید بر اینکه باید این مهم را پذیرفت که رودخانه متعلق به همه مردم است و میبایست بهلحاظ مهندسی حریم و بستر آن برای مواجهه با بحرانها باز شود، گفت: متأسفانه در بخشهایی از مسیر رودخانه زربار یعنی بین گنجنامه تا میدان عباسآباد رودخانه از دو طرف مورد تعرض قرار گرفته و امکان رصد آن بهدلیل محصور شدن توسط باغات وجود ندارد؛ حال درنظر بگیرید که تنه درختی در همان محل در روخانه بیفتد و همزمان طغیان رودخانهای نیز رقم بخورد که در این صورت امکان پاکسازی فراهم نیست؛ این درحالی است که با باز شدن روی رودخانه، امکان پاکسازی دورهای آن فراهم خواهد بود.
محمدیانمنصور با تأکید بر اینکه این بازگشایی و احیا بهدلیل ایجاد یک محور سبز و خط طولانی جریان باد حاصل از آب در حریم جهت کاهش آلایندگی و تصفیه هوا بهلحاظ مباحث شهری نیز یک نیاز ضروری است، عنوان کرد: اینهم در شرایطی فراهم خواهد شد که حریم و بستر رودخانه آزاد و بهصورت طبیعی احیا شود؛ نه اینکه کف رودخانه سیمان و امکان نفوذ آب از آن گرفته شود.
وی تأکید کرد: در گذشته در شهر همدان با منابع آبی بهنام اسیلها مواجه بودیم که امکان نگهداری از آب به مقدار اندکی در آنها، فراهم بود؛ حال آنکه امروز از رودخانه میتوان بهجای همین ظرفیت استفاده کرد. چنانکه در بحران کمآبی بخشی از آب رودخانه عباسآباد از طریق تصفیه وارد چرخه آب شرب شد که درصورت احیا، باز کردن و جلوگیری از ریختن فاضلاب به درون آن، میتوان به این آبها بهعنوان منبع ذخیره آبی هم در بخش شرب و هم در بخش کشاورزی، نگاه کرد.
کارشناس و مشاور طرح احیای روددرههای همدان با اشاره به اینکه خوشبختانه امروز رودخانه گنجنامه عاری از فاضلاب بوده و درعینحال حد حریم و بستر آن نیز مشخص شده است، افزود: درواقع آمادگی بیشتری نسبت به سایر رودخانه دارد تا بتوان روی احیا و استفاده از مواهب آن بهطور جدیتر برنامهریزی کرد؛ نکته این است که درصورت ایجاد محور گردشگری در اطراف این رودخانه، بخشی از نیاز گردشگری و تفرجگاهی شهر نیز تأمین خواهد شد.
در ادامه مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقهای همدان نیز با بیان اینکه بحث آزادسازی حریم و بستر رودخانه گنجنامه در چند فاز در دست اجرا است، گفت: یکی از فازها سال گذشته به مساحت 2.7 کیلومتر به انجام رسید.
علی پرندافشار افزود: فاز بعدی امسال به مساحت پنجونیم کیلومتر است.
وی با اشاره به محوطه آزادسازیشده، عنوان کرد: درواقع آزادسازی رودخانه از میدان عباسآباد به سمت پایین، کامل اجرا شده، اما درخصوص مناطق بالادستی باید گفت به محض اینکه مجوزهای لازم در پی انجام کار کارشناسی به ما داده شود، در دستور انجام قرار خواهد گرفت.
مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقهای همدان با تأکید بر اینکه درخصوص این مسیر همچنان برخی از افراد خود را محق دانسته و سند ارائه کردهاند، تشریح کرد: نکته نخست اینکه باید پیگیری لازم انجام شود که چرا سازمان ثبت اسناد بدون دریافت تأییدیه از شرکت آب منطقهای، برای این اراضی سند صادر کرده است.
پرندافشار با تأکید بر اینکه نکته دوم آن است که آزادسازی حریم و بستر بخشهای انتهایی رودخانه که به دهپیاز میرسد نیز در پنجونیم کیلومتر آغاز شده است، اذعان کرد: در پی اتمام کار کارشناسی و تعیین تکلیف اعتراضات، اجرای کامل پروژه در جلسه شورای حفظ حقوق بیتالمال مطرح و در پی آن مجوز آزادسازی برای ما در کل مسیر صادر خواهد شد.
شناسه خبر 91052