امروزه با افزایش روزافزون جمعیت در شهر همدان و سایر شهرستان و با گسترش ساخت‌وسازهای عمرانی و ساختمانی و نیز تخریب و مرمت بناهای عمرانی و ساختمان‌ها، میزان تولید نخاله‌های ساختمانی به شکل چشمگیری در حال افزایش است، به‌جا ماندن پسماندهای ساختمانی، معضلات زیادی را ازجمله آلودگی‌های زیست‌محیطی، بدمنظره شدن فضای شهر (آلودگی‌های دیداری)، مرگ‌ومیر افراد و یا بروز حادثه برای آن‌ها در اثر برخورد اتومبیل‌ها با نخاله‌های ساختمانی موجود در معابر (که مخصوصاً در تاریکی شب اتفاق می‌افتد) و غیره را در پی دارد.

در واقع در همدان و دیگر شهرهای ایران پسماندهای ساختمانی و ضایعات عملیات‌های عمرانی، بخش عمده‌ای از پسماندهای شهری را به خود اختصاص می‌دهند و علاوه بر هزینه‌های بسیار زیاد برای دفع آن عواقب نامطلوبی را نیز بر محیط زیست دارند به‌طوری‌که در حال حاضر حجم نخاله‌های ساختمانی و عمرانی به‌قدری است که این مسئله نه‌تنها در همدان بلکه در بسیاری شهرها هم به یک مشکل اجتماعی و درعین‌حال زیست‌محیطی تبدیل شده به طوری که این روزها نخاله‌های ساختمانی در گوشه و کنار معابر و راه‌های مواصلاتی شهری و حتی مواصلاتی به چشم می‌خورد و در واقع این شریان‌های حیاتی را احاطه کرده است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص با رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمد درویش با بیان اینکه یک دسته از پسماندهایی که در ظاهر برای محیط سلامت و حفظ محیط زیست کم‌اثرتر است نخاله‌های ساختمانی هستند ولی حجم زیاد آن‌ها مشکل عمده‌ای را برای بسیاری از جوامع ازلحاظ کاهش ظرفیت، محل‌های دفن و بر جای ماندن دیگر مواد زائد ایجاد می‌کند گفت: معضل نخاله در کشورهای در حال توسعه شدیدتر است زیرا برنامه‌ریزی ضعیف، منجر به شیوه ضعیف مدیریت مواد زائد جامد می‌شود به طوری که در حال حاضر حجم تولید نخاله‌های ساختمانی در کشور 80 میلیونی ایران بیشتر از کشورهای اروپایی با جمعیت بیشتر از ایران است.

وی با تأکید بر اینکه دلیل تولید آن حجم از پسماند ساختمانی به دلیل عدم رعایت استاندارد در ساختمان‌سازی، دلالی زمین و تراکم تخریب خانه‌ها به بهانه کلنگی بودن اتفاق می‌افتد ابراز کرد: اصولاً زائدات ساختمانی به پسماندهای حاصل از ساخت‌وساز، تخریب اماکن، ساختمان‌های فرسوده، گودبرداری، خاک‌برداری، تعمیر و نوسازی، آسفالت معابر، حفاری‌های مربوط به تأسیسات شهری و هرگونه پسماند حاصل از فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی مشتمل بر خاک و مخلوط حاصل از خاک‌برداری، شیشه، بتن، ملاط، گچ، خاک، کاشی، سرامیک، ماسه، سیمان، قیرگونی، سنگ، آجر، موزاییک، تیرچه سقفی، شیروانی، چوب و سایر پسماندهای مشابه اطلاق می‌شود.

وی در ادامه ابراز کرد: افزایش مقادیر نخاله‌های ساختمانی موضوعاتی از قبیل کمبود فضای محل دفن، توسعه محل‌های جدید دفن، افزایش هزینه‌های محل دفن، مسائل محیط زیستی و مخالفت‌های عمومی را به‌طور نامطلوبی تحت تأثیر قرار می‌دهد.

این فعال محیط زیستی با بیان اینکه اگر می‌خواهیم در این زمینه کار را به‌صورت اصولی پیش ببریم باید سرانه تولید پسماندهای این‌چنینی را از طریق بازنگری در قوانین کاهش دهیم ابراز کرد: نخاله‌های ساختمانی در ظاهر بی‌خطر به نظر رسیده و نیاز به مدیریت اورژانسی ندارند، اما آن‌ها ترکیبی از مواد مختلف هستند که مواد تشکیل‌دهنده هرکدام از آن‌ها تهدیدی برای طبیعت است.

درویش با بیان اینکه می‌بایست استانداردهای لازم در ساخت و ساز‌های ساختمانی رعایت شود تشریح کرد: حتی در صورت تولید نخاله نیز باید مشخص شود که آجر، سنگ و غیره از چه چیزی تشکیل شده، زیرا سنگ رادیواکتیو دارد، لابه‌لای نخاله‌ها پلاستیک، سرب و آزبست سرطان‌زا وجود دارد و همه این‌ها با هم جمع شده و نخاله ساختمانی در ظاهر بی‌خطر را تشکیل می‌دهد.

وی اظهار کرد: در مدیریت پسماند و دنیای مدرن امروز قبل از دفن نخاله‌ها باید دید آیا قابلیت بازیافت دارند یا خیر؟ بخش عمده‌ای از این نخاله‌ها را می‌توان تفکیک، جداسازی، بازیافت کرده و دوباره به چرخه استفاده درآورد.

وی تصریح کرد: درواقع دفن زمانی روی می‌دهد که دیگر آن ماده کارایی نداشته و ما مجبور به دفن باشیم؛ بنابراین قبل از اینکه نخاله‌ها دفن شوند باید جداسازی روی آن‌ها انجام و فرایندی صورت گیرد تا کمترین ماده موجود دفن شود نه این‌که این‌همه ماده‌ خام ارزشمند را که قابلیت استفاده مجدد دارد، برای همیشه در طبیعت دفن کنید.

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با تأکید بر اینکه در بسیاری از نقاط دنیا، سایت‌های پسماند را تغییر کاربری داده و فضای سبز و پارک ایجاد می‌کنند افزود: نکته دوم مکان‌یابی دفن نخاله است، انتخاب محل دفن پسماندها یکی از مراحل مهم در مدیریت پسماندهای جامد شهری است و با توجه به اثرات مخرب محیط زیستی، اقتصادی و اکولوژیکی این محل‌ها، انتخاب محل دفن باید با دقت و طی یک فرایند علمی صورت گیرد، شما نمی‌توانید بدون مطالعه و به‌صورت دلخواه هر جا که تمایل داشتید نخاله‌های ساختمانی را تخلیه کنید.

درویشی با بیان اینکه مطالعه اولیه، کار چندان عجیب و خارق‌العاده‌ای نیست، بلکه این مهم می‌بایست از سوی مجلس به‌عنوان الزام قانونی با ضمانت اجرا خطاب به شهرداری‌ها انجام پذیرد، گفت: شهرداری هم پول و هم توان فنی آن را دارد و یا می‌تواند با شرکت‌های مشاوره قرارداد ببندد و بهترین نقطه دفن نخاله‌های ساختمانی را مشخص کنند.

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر به بهانه کلنگی بودن بنای 30 تا 40 ساله متأسفانه سوداگران زمین و مسکن، مجوز تخریب را گرفته و با تخریب این منازل که در مواردی حتی می‌توان عمری 100 ساله برای آن بنا تصور کرد نسبت به تولید نخاله‌ها ساختمانی اقدام می‌کنند تشریح کرد: در این زمینه نیز ما با خلأ قانونی مواجهیم به طوری که می‌توان با تدوین قانون و الزام شهرداری به آن نسبت به جلوگیری از تخریب منازل مسکونی با عمری پایین‌تر از استاندارد از تولید نخاله ساختمانی جلوگیری کرد.

وی ادامه داد: بنابراین آنچه امروز در بحث مدیریت نخاله‌های ساختمانی مطرح است اینکه اراده‌ای برای ممانعت از حل مسئله پسماندهای این‌چنینی وجود دارد و این موضوع سود نامشروع زیادی برای سوداگران این حوزه به همراه آورده است که این روند موجب می‌شود تا سازمان حفاظت از محیط‌‌ زیست و سازمان‌های پسماند نتوانند به اهداف خود در جلوگیری از آلودگی آب و خاک برسند.

این کارشناس حوزه محیط زیست با تأکید بر اینکه حتی برای مکان دفن پارامترهای مشخصی از قبیل ویژگی‌های زمین، خاک‌شناسی، زمین‌شناسی، سنگ‌بستر، زلزله‌خیزی، فاصله با آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی، تراکم جمعیتی انسانی و حیات‌وحش، راه دسترسی، شیب، ارتفاع، پوشش گیاهی، فاصله از جاده، فاصله از مناطق مسکونی، فاصله از فرودگاه و فاصله از مناطق حفاظت‌شده، مسائل حقوقی زمین و غیره را باید در نظر گرفت تشریح کرد: در فاز بعد، برای دفن نخاله‌های ساختمانی نیازمند اصولی از قبیل آماده شدن بستر هستیم؛ برای این کار اصول کاملاً مهندسی از قبیل لایه‌برداری، ترانشه زدن و غیره وجود دارد.

درویش با بیان این‌که بعد از دفن هم باید مشخص شود که مکان چه کاربری دارد، گفت: با انتقال نخاله‌ها ما مشکل را حل نکردیم بلکه آن را از نقطه‌ای به نقطه دیگر انتقال دادیم.

وی ادامه داد: اگر آب زیرزمینی وجود داشته باشد این نخاله‌ها به‌مرور زمان وارد آن شده و آب شُرب مردم را که از زیر زمین تأمین می‌شود، آلوده می‌کند.

این فعال محیط زیست بین‌المللی با تأکید بر این‌که نخاله‌ها در ظاهر سنگ و آجر هستند ولی هزار ماده در آن وجود دارد، گفت: باید بدانیم که عرصه دفن متعلق به کجاست؟ عرصه ملی و یا خصوصی است؟ اگر عرصه ملی است منابع طبیعی کجاست؟ آب منطقه‌ای کجاست؟ محیط زیست کجاست؟ دستگاه‌های مختلف باید در این قسمت پاسخگو باشند.

درویش با بیان اینکه نکته مهم دیگر کامیون‌های حمل نخاله ساختمانی در جاده و راه‌های مواصلاتی هستند، افزود: متأسفانه کامیون‌های حمل نخاله علاوه بر اینکه بر بار ترافیکی جاده می‌افزایند، سبب فرسایش، خورندگی جاده، آلودگی صوتی، تصادف و غیره می‌شود و همه این‌ها تخریب محیط زیست را به‌دنبال دارد.

وی با تأکید بر اینکه حتی این نخاله‌ها در تولید و گسترش ریزگردها در منطقه تخلیه شده تأثیرگذار هستند خاطرنشان کرد: به مرور زمان بر اثر فرسایش بادی و آبی بخش‌های مختلف نخاله‌ها از یکدیگر تفکیک و خود به معضل زیست‌محیطی تبدیل شده و به بحران زیرگردها دامن می‌زنند.

این کنشگر محیط زیستی با تأکید بر اینکه در بحث برخورد با متخلفان نیز بازهم باید مجلس و خلأ قانونی را مورد خطاب قرار دارد، ابراز کرد: متأسفانه آنچه مسلم است اینکه در حال حاضر میزان جرائم در نظر گرفته شده در این زمینه بازدارندگی لازم را نداشته و نتوانسته راه‌گشا باشد پس باید در این زمینه نیز متوسل به تدوین قوانینی با بازدارندگی بالا شد.