معمولاً در همه جای دنیا رسم است باران که شروع به باریدن می‌کند، خوشحالی و شعف در چشمان مردم موج می‌زند اما در همدان حکایت چیز دیگری است. همدانی‌ها اما خاطره خوشی از بارش باران ندارند زیرا با کمترین بارش رگباری به‌ویژه در فصل بهار معابر از آب پر شده و شهروندان تا زانو غرق آب می‌شوند.

به‌واقع بارش رگباری اخیر بار دیگر مسئولان شهری همدان را غافلگیر کرد تا شهروندان این شهر با بارش چند میلی‌متری باران برای چند ساعت با مشکلات بسیاری مواجه شوند. نبود کانال‌های دفع آب‌های سطحی و بالازدگی فاضلاب سبب شد تا خیابان‌های شهر همدان مملو از سیلاب همراه با فاضلاب شود که این امر باعث بروز گره‌های ترافیکی در سطح شهر شد.

به‌طوری‌که خیابان چمران، میدان رسالت و اغلب میادین و بلوارهای شیب‌دار شهر به دلیل آبگرفتگی و خراب شدن خودروهای دچار سیلاب شده بسته و عبور و مرور خودروها به‌سختی امکان‌پذیر هست به‌طوری‌که شهروندانی که قصد رفتن به منازل خود را داشتند با مشکلاتی روبرو شدند.

سال‌هاست شرکت آبفا و شهرداری همدان با انداختن توپ بی‌مسئولیتی در زمین یکدیگر به‌دنبال پوشاندن کم‌کاری‌های خود هستند در این میان اما مردم هستند که با هر بارش باران دچار خسارت‌های فراوان می‌شوند.

جالب‌تر اینکه طی روزهای اخیر سازمان هواشناسی با اعلام هشدار سطح زرد و نارنجی برای هفت تا 12 اردیبهشت‌ماه امکان وقوع بارش را هشدار داده بود اما وضعیت فعلی شهر گویای آن است که زیرساخت‌ها متناسب با حجم بارش‌های احتمالی آماده نشده تا بازهم کام شهروندان همدان از بارش‌های باران تلخ شود.

البته ذکر این نکته ضروری است که آبگرفتگی معابر شهری همدان، بالا زدن فاضلاب به هنگام بارندگی از منحول‌ها و حتی بالا زدن آب از سیستم فاضلاب منازل در برخی نقاط شهر همچون برخی خانه‌ها در بلوار صنعتی در پل رسالت نیاز به چاره‌اندیشی اساسی در طول سال دارد و نمی‌توان تنها با برخی اقدامات یک‌شبه و همزمان با بروز مشکل، شهروندان را از دردسرهای آن رها کرد بنابراین در شهری همچون همدان هم به سبب تراکم جمعیت، تغییر شرایط اقلیمی و بروز بارش‌های سیل‌آسا مشکل آب‌گرفتگی در فصل بهار بیش از سایر شهرها، دغدغه و دردسر مردم می‌شود.

جالب‌تر این‌که در سال‌های اخیر برنامه‌ریزی‌هایی در مورد مهار کردن بحران‌های فصلی صورت گرفته اما بازهم آب‌گرفتگی در خیابان‌ها، کوچه‌ها و حتی در بزرگراه‌های شهر دیده می‌شود حال باید دید که مقصر واقعی در زمان وقوع این حوادث چه کسانی می‌توانند باشند؟

دراین‌بین آنچه مسلم است اینکه معابر از ارکان اصلی یک شهر شمرده می‌شوند درواقع جابه‌جایی ساکنان یک شهر وابسته به شبکه معابر آن است پس تعریف شبکه هدایت آب‌های سطحی و فاضلاب در این معابر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند زیرا شبکه هدایت آب‌های سطحی عموماً با هدف سودرسانی در شهرها و در جهت تأمین آب مورد نیاز شهری، جمع‌آوری و خروج رواناب و کاهش خسارات ناشی از سیلاب مورد استفاده قرار می‌گیرند.

با توجه به اینکه گفته می‌شود میزان بارش‌ها در شهر همدان به نسبت سال‌های گذشته به حداقل رسیده است بازهم متأسفانه سطح خیابان‌ها در هنگام بارندگی شدید شبیه به دریاچه شده و عبور و مرور برای شهروندان را بسیار مشکل می‌کند. برای مثال در بخش‌هایی همچون زیر پل الغدیر، پل رسالت و بلوار شهید چمران آب‌گرفتگی معابر در برخی موارد تا حدی بود که ارتفاع آب در حال جریان به 20 سانتی‌متر می‌رسید.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا گفت‌وگویی با استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدمهدی سروش با بیان اینکه نکته حائز اهمیت در خصوص بروز آب‌گرفتگی معابر به موضوع عقلانیت در معماری بازمی‌گردد گفت: وقتی هنوز در فضای معماری مدرنیته وارد نشده و معماری و شهرسازی ما مبتنی بر سنت بود شاهد هیچ‌یک از مشکلات پیش روی فعلی نبودیم زیرا کارها و فعالیت‌هایمان بر پایه عقلانیت انجام می‌شد.

وی با تأکید بر اینکه در پایه معماری و شهرسازی مبتنی بر سنت، شرایط اقلیمی و توپوگرافی شهرها خود نشان‌دهنده چگونگی مدیریت شهرها در موضوعات مختلف بود اذعان کرد: مسئله این است که وقتی عقلانیت را کنار گذاشته و یکسری ضوابط غلطِ خارج از تفکر، اندیشه و تجربه تدوین و بر اساس آن عمل کردیم شهرهایمان به شرایط فعلی دچار شدند.

وی با تأکید بر اینکه همدان شهر رودخانه‌ها است اظهار کرد: این شهر همچون قمصر کاشان و بخش‌هایی از شهر شیراز در ارتفاع قرار گرفته بنابراین در چنین شهری نباید به هیچ وجه شاهد آب‌گرفتگی معابر باشیم.

استادیار معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با بیان اینکه اگر در چنین شهری شاهد بروز آب‌گرفتگی در معابر باشیم کاملاً بیانگر آن است که طبیعت منطقه را برهم زده‌ایم خاطرنشان کرد: انسان در زمان مدرنیسم کوس ان‌الحق زد پس ادعای خدایی کرد و بر اساس آن طبیعت، هر آنچه با عقل سازگار بود را به نابودی کشاند.

سروش ادامه داد: به تعبیر بهتر این ما انسان‌های نادان هستیم که شهرهایمان را به این روز انداخته‌ایم یعنی اگر شهری همچون همدان دچار آب‌گرفتگی می‌شود نتیجه نابخردی و نادانی است چرا باید شهری علی‌رغم داشتن چندین رودخانه (رودخانه عباس‌آباد، دره مرادبیگ و غیره) دائمی به چنین شرایطی دچار شود؟

وی با اشاره به اینکه پیش از دست‌اندازی به طبیعت، دستکاری آن توسط مدیریت شهری و پوشاندن روی رودخانه‌ها، آب‌های سطحی همگی در این رودخانه جمع و جاری و در نهایت به اراضی کشاورزی می‌رسید ابراز کرد: متأسفانه در حال حاضر با مدیریت نابخردانه ما این نعمت الهی را در شهر به معضل تبدیل کرده‌ایم در حالی که طی خشک‌سالی حادث شده منتظر بارش باران بودیم.

استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با اشاره به اینکه ما اگر در مدیریت شهر به عقلانیت برگردیم تمامی اتفاقات این‌چنینی پایان می‌یابد، تشریح کرد: مسئله این است که چندین‌بار غلط بودن پوشش رودخانه‌ها را در جلسات متذکر شده و مدیران نیز به‌به و چهچه می‌کنند و صحبت‌های ما را طوطی‌وار در جلسات تکرار می‌کنند زیرا اغلب بدون پشتوانه علمی وارد مدیریت شهری شده و حتی با مبنای نظری و تخصص مرتبط با کار خود نیز بی‌اطلاع هستند.

سروش ادامه داد: مسئله این است که تکرار صحبت اساتید دانشگاه مهم نیست بلکه باید به آنچه می‌گویند اعتقادو ایمان داشته باشند.

وی با تأکید براینکه می‌بایست روی رودخانه‌های شهر همدان باز و از آن‌ها به‌عنوان یک محور طبیعی انتقال آب استفاده شود، گفت: در صورت تحقق این مهم تنها کار مدیریت شهری هدایت این آبها به رودخانه‌ها است.

استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با اشاره به اینکه ذات رودخانه هدایت آب است، تشریح کرد: متأسفانه مدیریت شهری ذات رودخانه را گرفته و آن را به خیابان‌های آسفالت شده سپرده است.

سروش افزود: برای مثال در کنار بوستان ارم یک پارکینگ ایجاد شده حال آنکه در این منطقه چندین مجوز تغییر کاربری باغ به مسکونی صادر شد تا پارک 48 هکتاری تملک و تحقق پیدا کند بنابراین این اتفاق افتاد اما مسئله این است که تبدیل به پارکینگ با سطح آسفالت‌شده که امکان نفوذ آب را هم ندارد، منجر شده که به هنگام بارش شاهد بروز سیلاب دراین منطقه باشیم.

وی با بیان اینکه همگان بر این امر واقف هستند که آسفالت یک ماده شیمیایی است که منجر به مرگ زمین می‌شود اذعان کرد: مدیریت شهری همدان این زمین درجه یک کشاورزی با حاصلخیزی بالا را به زمین آسفالت جهت پارکینگ تبدیل کرده کاش حداقل شن‌ریزی می‌شد به جای آسفالت.

این استاد دانشگاه با تأکید براینکه باید در مدیریت شهری همدان به عقلانیت بازگردیم گفت: شهر را ایده‌های ناب می‌سازد اما ما در شهر همدان ایده‌های ناب مبتنی بر عقلانیت را کنار گذاشته و در ورطه روزمرگی‌ها فرو رفته‌ایم.

سروش با اشاره به اینکه پس از عبور از بحران، این مسئله بازهم تا سیلاب بعدی به فراموشی سپرده می‌شود و تنها در این بین چند رسانه در گزارش‌های خود به آن می‌پردازد، تشریح کرد: از آنجا که بنده اهل سفر و بازدید از شهرهای مختلف هستم، وقتی در این زمینه فعالیت‌های صورت‌گرفته را رصد می‌کنم عملکرد برخی شهرها نسبت به همدان دراین زمینه قابل قبول‌تر است.

وی در واکنش به این موضوع که شرکت آبفا مدعی است شهر همدان فاقد سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی است بنابراین آب‌های سطحی را به شبکه فاضلاب هدایت کرده و ازآنجایی که این سیستم توان و کشش این حجم از آب را ندارد منجر به بالازدگی و آب‌گرفتگی معابر در برخی از مناطق می‌شود گفت: هر آنچه از سوی شرکت آبفا دراین باره بیان می‌شود مورد تأیید است زیرا سیستم فاضلاب تنها جهت جمع‌آوری فاضلاب خانگی تعریف شده و حتی نباید آب باران از پشت بام را نیز به داخل این شبکه راه داد زیرا در چرخه شبکه فاضلاب، آب جمع‌آوری شده پس از ورود به تصفیه‌خانه برای صنایع به کار گرفته می‌شود اما آب‌های سطحی فاقد آلودگی است پس می‌بایست توسط سیستم جداگانه‌ای به رودخانه‌های موجود در سطح شهر جهت مصارف و کشاورزی و دیگر مصارف مورد نیاز هدایت شوند.

وی با تأکید براینکه درحال حاضر سیستم جمع آوری آبها سطحی شهر همدان ناقص است اذعان کرد: ما درحال حاضر نه تنها در شهر بلکه در طراحی ساختمانها نیز غلط عمل کرده به طوری که آب بارندگی از پشت بام را وارد سیستم فاضلاب می‌کنیم.

این استاد معماری در تکمیل گفته‌های خود در خصوص وجود نقصان در سیستم آب‌های سطحی از طریق طرح پوشش رودخانه و اجرای این طرح طی سال‌های اخیر گفت: حال در نظر بگیرید که آب پشت‌بام‌ها را به خارج از خانه‌ها و به خیابان‌ها و کوچه‌ها انتقال دهیم؛ حال یکی از اعضای محترم شورای اسلامی شهر و یا یکی از مدیران شهری به این سؤال پاسخ دهد که در حال حاضر آب حاصل بارندگی کجا برود؟

سروش ادامه داد: این موضوع از آنجا نشأت می‌گیرد که نزدیک به یک دهه است که در مدیریت شهری همدان، عقل را کاملاً بوسیده و کنار گذاشته‌ایم به طوری که در دو دوره پیشین شورا و شهرداری، کارها مبتنی بر عقل نبوده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه شهردار فعلی در بروز مشکل اینچنینی بی‌تقصیر است و حتی بنده در گفت‌و‌گوهایی که با وی داشتم عنوان کردم که اولویت شما می‌بایست غلط‌گیری و اصلاح در مدیریت شهری باشد اظهارکرد: درحال حاضر مدیریت شهری ما به‌مثابه املایی پر از غلط است که مدیریت جدید می‌بایست تنها به غلط‌گیری آن بپردازد.

این استاد معماری با اشاره به نمونه‌هایی از صدها غلط موجود در مدیریت شهری گفت: به عنوان مثال احداث پارک‌های چندهکتاری در حریم، تغییرات بلوار ارم، ساخت سایت موزه در میدان مرکزی همدان که نه‌تنها در جانمایی بلکه در نوع ارتفاع دیوارها که باعث شده دید 6 خیابان اصلی بسته شود، همگی اشتباه بوده است.