سپهرغرب، گروه خبر- طاهره ترابی مهوش : امروزه و با توسعه صنعت ساخت و ساز در کشور، موضوع بازیافت و آلودگی‌هایی که محیط زیست را دربر گرفته‌اند، بسیار جدی شده و ضرورت توجه به آن‌ها از هیچ‌کسی پوشیده نیست. با بالا رفتن ارزش زمین و ملک در کلان‌شهرها و حومه‌ها، سرمایه‌گذاران تمرکز خود را بر این بخش‌ها گذاشته و با تخریب بناهای قدیمی، ساختمان‌های جدید و چندطبقه می‌سازند؛ به همین جهت‌تولید نخاله‌های ساختمانی به طرز چشمگیری نسبت ‌به گذشته افزایش یافته و مصالح ساختمانی بازیافتی سهم زیادی از نخاله‌های شهری را دارند.

 

بالا بودن حجم زباله‌های شهری به‌خصوص نخاله‌های ناشی از تخریب بافت‌های فرسوده و ساخت و سازهای جدید و ریختن آن‌ها در کنار جاده‌ها، معابر شهری و بین شهری و حتی روستایی، امروز به یک آسیب‌ زیست‌محیطی بدل شده است.

 

برای مثال در شهری همچون همدان امروزه با مسکن و گرانی آن در پی نیاز مردم به چالش تبدیل و نیاز به ساخت و فعالیت‌های عمرانی‌ طی چندماه اخیر دو برابر شده که روزانه شاهد تخریب، ساخت و ساز و نوسازی‌های بی‌شمار در همه نقاط شهری هستیم حال آنکه تنها با مدیریت دورریزهای ساختمانی می‌توان از بروز هرگونه مشکل زیست‌محیطی جلوگیری کرد اما متأسفانه بخش اعظمی از این مواد بدون در نظر گرفتن این آسیب‌ها از سوی سازندگان در مزارع و اراضی شهری و در کنار جاده رها می‌شوند.

 

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با پژوهشگر و کارشناس محیط زیست گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

 

فاطمه شاهسوند با بیان اینکه باید از نقطه سرآغاز ایجاد این نخاله‌ها به بحث پرداخت که آن بحث مسکن است، گفت: چون کشور ما در مسکن‌سازی با سوداگرانی روبه‌روست که به‌دنبال انبوه‌سازی با کمترین کیفیت در ساخت و به‌کارگیری مصالح هستند و حتی از شهرداری‌ها نیز نسبت به خرید تراکم اقدام می‌کنند که روزبه‌روز بر تعداد آسمان‌خراش‌های بی‌کیفیت‌شان بیافزایند، اهمیت پرداخت به این موضوع را دوچندان می‌کند.

 

وی با تأکید بر اینکه خروجی این حجم از مسکن‌سازی بی‌کیفیت را نه‌تنها در معیشت مردم بلکه در مباحث زیست‌محیطی نیز شاهد هستیم که همان افزایش نخاله‌ها است، اذعان کرد: مسئله این است که به‌تبع ساخت مساکن بیشتر، بخشی از اراضی باکیفیت کشاورزی و زیستگاهی جانوری و گیاهی نیز به این امر اختصاص می‌یابد.

 

وی با تأکید بر اینکه حتی بخشی از این انبوه‌سازی‌ها مثل آنچه در کنار دریاچه خلیج فارس در استان تهران یعنی جاده تهران- کرج اتفاق افتاده در مسیر سیل قرار دارد که اکوسیسم طبیعی این منطقه را برهم زده است گفت: نه‌تنها این مسکن‌سازی‌های بی‌کیفیت در بارگذاری‌های جمعیتی و در پی آن فشاری که بر محیط زیست وارد می‌کند، تأثیرگذار است بلکه قاعدتاً بر حجم ایجاد پسماندهای ناشی از ساخت و سازهای بی‌شمار در قالب نخاله‌های ساختمانی نیز اثر دارد.

 

پژوهشگر محیط زیست با بیان اینکه حال این سؤال مطرح می‌شود که چگونه می‌خواهند این حجم از نخاله را دفع کنند؟ گفت: چون مواد اولیه به‌کار رفته در مصالح در اغلب موارد کیفیت مناسب را ندارد (به‌دلیل کاهش هزینه از سوی سوداگران) پس بیشتر این مواد استانداردهای لازم بین‌المللی برای ساخت و ساز با عنوان استانداردهای ایزو را ندارند پس امر بازیافت و فرآوری‌های این قبیل مصالح مقرون به‌صرفه نیست.

 

شاهسوند ادامه داد: نخاله‌های ساختمانی به‌دلیل حجیم بودن، فضای زیادی را اشغال می‌کنند، بنابراین دفع آن‌ها در محل‌های دفن زباله منجر به کاهش عمر مفید این محل‌ها شده و یافتن مکان جدید جهت دفن نخاله‌های ساختمانی هر روز در شهرها ضرورت می‌یابد.

 

وی گفت: برای یافتن مکان جدید دفن با عنوان لندفیل با دشواری فراوانی روبه‌رو است به نحوی که می‌‌بایست زمین انتخاب‌شده به‌طور کامل بایر و لم‌یزرع باشد چون تداوم وجود نخاله‌ها به دلیل اینکه در مصالح از ترکیبات شیمیایی همچون پسماندهای ‌حوزه صنایع استفاده شده، خاک محل دفع را تحت تأثیر قرار داده و آن را به زمین غیرقابل استفاده بدل می‌کند.

 

وی با اشاره به اینکه اثرات دفع نخاله‌های ساختمانی به همین مسئله محدود نمی‌شود، گفت: این امر از یک طرف در اثر بارندگی منجر به ایجاد شیرابه و انتقال به آب‌های زیرزمینی و نیز در جریان عبور رودخانه به آب‌‌های سطحی شده و آن‌ها را آلوده می‌کند و از سوی دیگر نیز با افزوده شدن تعداد اراضی که در گوشه کنار شهرها برای ریختن نخاله استفاده شده یقیناً شاهد کاهش سرانه فضای سبز و پوشش گیاهی خواهیم بود.

 

این کارشناس مدیریت محیط زیست با تأکید بر اینکه با از بین بردن کیفیت زمین در پی تغییر کاربری آن با ریختن نخاله بخشی از سرمایه ملی از بین می‌رود زیرا تولید یک لایه از خاک سال‌ها و حتی میلیون‌ها سال طول می‌کشد اذعان کرد: این در حالی است که در کشورهایی همچون سنگاپور که با کمبود زمین مواجه‌اند از پشت بام منازل برای ایجاد شهرک‌های کشاورزی شهری استفاده می‌شود.

 

شاهسوند با اشاره به اینکه حتی شیرابه حاصل از عملیات عمرانی در ساختمان‌سازی‌ها همچون شیرابه صنایع، آلودگی‌های زیادی را به لحاظ مواد شیمیایی دارد که به زمین رسوخ کرده و یا با جریان آب در نقاط مختلف به آبخوان‌ها و حوزه آبریز نفوذ می‌کند افزود: مسئله این است که در کشورهای توسعه‌یافته نه‌تنها در به‌کارگیری و استاندارد مصالح، دقت لازم اعمال می‌شود تا در آینده نخاله کمتری با این حجم از آسیب‌های محیط زیستی را به همراه داشته باشد بلکه در مسیر صرفه‌جویی بیشتر نسبت به ساخت خانه با مصالح سبک با بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان می‌پردازند که در آن‌ها درصد مصرف انرژی صفر است.

 

وی با تأکید بر اینکه نخاله‌های ساختمانی که در محیط به حال خود رها شده علاوه بر اینکه چهره پیرامون ما را زشت می‌کنند آثار مخربی بر روی محیط زیست می‌گذارند و سبب آسیب رساندن به آن می‌شوند گفت: این امر با کاهش حجم اراضی حاصل‌خیز و در پی آن کاهش پوشش گیاهی منجر به آلودگی هوا نیز می‌شوند.

 

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد اصولاً طبق تعاریف ارائه‌شده نخاله‌های ساختمانی به پسماندهای حاصل از ساخت و ساز، تخریب اماکن، ساختمان‌های فرسوده، گودبرداری، خاک‌برداری، تعمیر و نوسازی، آسفالت معابر، حفاری‌های مربوط به تأسیسات شهری و هرگونه پسماند حاصل از فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی مشتمل بر خاک و مخلوط حاصل از خاک‌برداری، شیشه، بتن، ملاط، گچ، خاک، کاشی، سرامیک، ماسه، سیمان، قیرگونی، سنگ، آجر، موزاییک، تیرچه سقفی، شیروانی، چوب و سایر پسماندهای مشابه اطلاق می‌شود؛ بنابراین چنانکه گفته شد افزایش مقادیر نخاله‌های ساختمانی موضوعاتی از قبیل کمبود فضای محل دفن، توسعه محل‌های جدید دفن، افزایش هزینه‌های محل دفن، مسائل محیط زیستی و مخالفت‌های عمومی را به طور نامطلوبی تحت تأثیر قرار می‌دهد زیرا نخاله‌های ساختمانی در ظاهر بی‌خطر به‌نظر رسیده و نیاز به مدیریت اورژانسی ندارند اما آن‌ها ترکیبی از مواد مختلف هستند که مواد تشکیل‌دهنده هرکدام تهدیدی برای طبیعت است.

 

بنابراین طبق اصول کارشناسی باید مشخص شود که آجر، سنگ و غیره از چه چیزی تشکیل شده زیرا مثلاً سنگ رادیواکتیو دارد، لابه‌لای نخاله‌ها پلاستیک، سرب و آزبست سرطان‌زا هست و همه این‌ها با هم جمع شده و نخاله ساختمانی در ظاهر بی‌خطر را تشکیل می‌دهد.

 

بنابراین در مدیریت پسماند و دنیای مدرن امروز قبل از دفن نخاله‌ها باید دید آیا این نخاله‌ قابلیت بازیافت دارد یا خیر؟ بخش عمده‌ای از این نخاله‌ها را می‌توان تفکیک، جداسازی و بازیافت کرد و دوباره به چرخه استفاده درآورد و تنها دفن زمانی روی می‌دهد که دیگر آن ماده کارایی نداشته و ما مجبور به دفن باشیم؛ بنابراین قبل از اینکه نخاله‌ها دفن شوند باید جداسازی روی آن‌ها انجام و فرایندی طی شود تا کمترین ماده موجود دفن شود نه اینکه این همه ماده‌ خام ارزشمند را که قابلیت استفاده مجدد دارد، برای همیشه در طبیعت دفن کنیم اما آنچه مسلم است اینکه متأسفانه در همدان این رویکرد به‌درستی انجام نشده و روزبه‌روز بر قله‌های سایت نخاله‌های ساختمانی افزوده می‌شود و در عین حال در نبود نظارت درست و کارآمدی کنترل‌ها در جای‌جای نقاط مختلف شهر و در حاشیه جاده‌ها شاهد ریختن نخاله‌های ساختمانی به‌ظاهر بی‌خطر و در باطن پرخطر هستیم.