یازدهم مردادماه سال جاری بود که هیئت وزیران در جلسه‌ای به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش و به استناد اصل 138 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد به‌منظور جلوگیری از محرومیت دانش‌آموزان دارای استعداد برتر خانوارهای دهک اول تا چهارم (بر اساس اطلاعات مندرج در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان) از تحصیل در مدارس استعدادهای درخشان و تشویق آنان به شرکت در آزمون‌های ورودی مدارس مذکور، سازمان برنامه و بودجه کشور مکلف است اعتبار لازم جهت پرداخت کمک‌هزینه، ثبت‌نام و تحصیل دانش‌آموزان یادشده را به‌عنوان راتبه تحصیلی (بورسیه) رئیس‌جمهور از محل اعتبارت مصوب مربوط در اختیار وزارت آموزش و پرورش به طرفیت سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان قرار دهد.

همچنین در این مصوبه آمده که سازمان برنامه و بودجه کشور به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش نسبت به پیش‌بینی اعتبار لازم برای سال‌های آتی در لوایح بودجه سنواتی اقدام کند.

حال با این مصوبه، می‌توان گفت این دسته از دانش‌آموزان تحت پوشش نهادهای حمایتی دیگر دغدغه‌ای از بابت تأمین هزینه‌های تحصیل در این مدارس نخواهند داشت.

با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا از آخرین وضعیت اجرای این مصوبه در مدارس سمپادی همدان اطلاعاتی را کسب کنیم و درعین حال به این موضوع بپردازیم که اجرای این مصوبه تا چه حد می‌تواند در گسترش عدالت آموزشی مؤثر واقع شود، بر این اساس با حمید‌ ساده‌دل؛ رئیس اداره‌ استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان اداره کل آموزش و پرورش استان همدان و دکتر علی‌اکبر عروتی‌موفق؛ عضو هیئت علمی دانشگاه‌ بوعلی‌سینا همدان ‌گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

رئیس اداره‌ استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان اداره کل آموزش و پرورش استان همدان با بیان اینکه هنوز آیین‌نامه اجرایی این مصوبه ازسوی سازمان سمپاد به ما ابلاغ نشده، گفت: آیین‌نامه اجرایی شکل اجرای آن مصوبه را برای ما مشخص می‌کند.

حمید ساده‌دل با تأکید بر اینکه در حال حاضر طبق موضوعی که اعلام شده قرار است طبق روال قبل پیش برویم ابراز کرد: البته برای مدیران مدارس این فرصت و امکان فراهم است که به سامانه دولت دسترسی داشته و در آن به شناسایی دانش‌آموزان کم‌برخوردار بپردازند و اگر بین پذیرفته‌شدگان امسال دانش‌آموزان از دهک‌های تعریف‌شده وجود دارد هزینه‌ای دریافت نکنند.

وی با تأکید بر اینکه با ابلاغ دستورالعمل اجرایی به استان‌ها در صورتی که فردی شناسایی نشده و طبق روال ما از او شهریه دریافت کرده باشیم این مبلغ عودت داده می‌شود، اظهار کرد: ذکر این نکته ضروری است که پیشتر نیز در آیین‌نامه مالی مدارس سمپاد حمایت از دانش‌آموزان کم‌برخوردار پیش‌بینی شده بود به طوری که طبق این آیین‌نامه هیچ دانش‌آموز مستعدی نباید به خاطر مشکلات از مدارس سمپاد بیرون بماند.

وی با اشاره به اینکه شهریه دانش‌آموزان تحت نهادهای حمایتی و دانش‌آموزانی که از تمکن مالی لازم برخوردار نبودند طی سال‌های گذشته نیز توسط سازمان پرداخت می‌شد، افزود: در حال حاضر بر اساس مصوبه هیئت امنای سازمان مدارس استعدادهای درخشان «سمپاد» 50 درصد شهریه مدارس غیردولتی همتراز در محل استقرار و به عنوان شهریه این مدارس تعیین می‌شود، بر این اساس شهریه مدارس سمپاد در کشور متفاوت است.

رئیس اداره‌ استعدادهای درخشان و دانش‌پژوهان جوان اداره کل آموزش وپرورش استان همدان ادامه داد: با این وجود ما کمتر از یک‌چهارم شهریه مدارس غیر انتفاعی نقریباً همتراز را دریافت می‌کنیم که باعث شده مدارش سمپاد به لحاظ مالی و علمی تضعیف شوند.

ساده‌دل با تأکید بر اینکه در حال حاضر در پنج مدرسه سمپاد استان که دارای 16 کد مدرسه‌ای است بالغ بر سه هزار و 345 دانش‌آموز تحصیل می‌کنند ابراز کرد: چون دستورالعمل اجرایی هنوز ابلاغ نشده، آمار دقیقی از شمول اجرای طرح نداریم اما تا بدین لحظه طی سال جاری 14 دانش‌آموز تحت پوشش نهادهای حمایتی در مدارس استان پذیرفته شده‌اند که یقیناً با اجرایی شدن این مصوبه تعداد شمول بالا خواهد رفت.

وی با تأکید بر اینکه آزمون پذیرش این مدارس تنها آزمونی است که در آن هیچ گونه سهمیه‌ای اعمال نمی‌شود و افراد برحسب توانایی‌های علمی و مهارتی مورد سنجش قرار گرفته و پذیرفته می‌شوند، گفت: گرچه در اغلب موارد خانواده‌های متمکن می‌توانند از طریق کلاس‌های مختلف، مهارت شرکت در آزمون را افزایش دهند اما فرایند در مدارس سمپاد به گونه‌ای است که در تحصیل، شرط معدل مانایی دانش‌آموز در این مدارس را مشخص می‌کند.

وی گفت: بنابراین اگر دانش‌آموزشی به‌اصطلاح به‌صورت دوپینگی و شرکت در آزمون و کلاس‌های مختلف سطح علمی و مهارتی خود را برای آزمون بالا برده باشد، در حین تحصیل ممکن است به‌دلیل افت تحصیلی کنار گذاشته شود.

در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان نیز با بیان اینکه واقعیت این است که ما در زمینه عدالت آموزشی آنچنان که باید موفق نبوده‌ایم که نتایج کنکور سراسری نیز مؤید همین موضوع است زیرا اکثریت غریب به‌اتفاق کسانی که در دانشگاه مطرح و در رشته‌های خاص پذیرفته می‌شوند برخواسته‌ از مدارس خاص هستند و تنها درصد کمی از دانش‌آموزان مدارس عادی می‌توانند به مزیت دست پیدا کنند.

علی‌اکبر عروتی‌موفق با تأکید بر اینکه این مسئله ایجاب می‌کند که ما نیازمند بازنگری و آسیب‌شناسی نسبت به عدالت آموزشی در کشور هستیم گفت: جدا کردن دانش‌آموزان و طبقات آن‌ها به فرایند آموزش در مدارس لطمه می‌زند زیرا در کلاس به‌صورت متعارف تعدادی از دانش‌آموزان به لحاظ هوشی در سطح بالاتر از سایر دانش‌آموزان قرار دارند و عده‌ای در سطح متوسط و تعداد اندکی نیز از سطح متوسط پایین‌تر قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: این نوع از چیدیمان باعث می‌شود کلاس درس از پویایی لازم برخوردار بوده و فعالیت بیشتری را از خود نشان دهد. درواقع تعدادی از دانش‌آموزان یک کلاس که به لحاظ درس در سطح بالاتر قرار گرفته و یا بهره هوشی و استعداد بیشتری دارند زمینه رقابتی را در کلاس برای سایر دانش‌آموزان نیز فراهم می‌کنند.

وی با بیان اینکه این فرایند و چیدمان برای معلم، آموزگار و دبیری که در این کلاس‌ها حاضر می‌شوند نیز انگیزه‌ فعالیت بیشتر و ارتقای علمی و آموزشی را فراهم می‌آورد اذعان کرد: مسئله این است که وقتی یک طبقه از دانش‌آموزان یعنی افراد با درصد هوشی و علمی بالا را از مدارس و کلاس‌ها جدا کرده و به مدارس خاص می‌ببریم عملاً در دو بحث عنوان‌شده اختلال ایجاد می‌شود زیرا دیگر رقابتی بین دانش‌آموزان ایجاد نشده و معلم نیز خود را بی‌نیاز از ارتقای علمی و آموزشی می‌بیند.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه در این فرایند گردش نخبگانی به‌صورت ناقص شکل می‌گیرد گفت: از آنجا که فرایند استعدادیابی در دانش‌آموزان به‌صورت تدریجی تکامل می‌یابد پس استعدادیابی از طریق آزمون صرفاً نمی‌تواند بیانگر واقعیت باشد.

عروتی‌موفق با تأکید بر اینکه مصوبه اخیر دولت برای دسترسی و امکان حضور دانش‌آموزان کم‌برخوردار در مدارس سمپاد گرچه می‌تواند در کمتر کردن فاصله عدالت آموزشی مؤثر واقع شود اما در این مسیر می‌بایست پیوست‌های روان‌شناختی، اجتماعی و فرهنگی نیز در نظر گرفته شود چراکه در این فرایند یک دانش‌آموز از خانواده کم‌برخوردار طی چندین سال تحصیل با دانش‌آموزانی که اغلب از طبقه مرفه در مدارس سمپاد هستند هم‌کلاس خواهد شد حال آنکه این حمایت صرفاً تحصیلی و فردی است و جنبه‌های دیگر زندگی او را پوشش نمی‌دهند بنابراین او دائماً زندگی خود را با همکلاس‌هایش مقایسه می‌کند.

وی گفت: باید برای جلوگیری از آسیب‌زا بودن روحی و روانی این فرایند بر دانش‌آموزان پیوست‌های عنوان‌شده نیز در دستور کار قرار گیرد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد سال‌هاست که رتبه‌های برتر کنکور به تصاحب مدارس غیردولتی و سمپاد درآمدند و با بالا رفتن شهریه، درب این مدارس به روی دانش‌آموزانی که توان مالی لازم را ندارند بسته شده و بیش از پیش به ناعدالتی آموزشی دامن می‌زند و بالأخره این وضع بعد از گذشت مدتی از سکوت مسئولان تغییری پیدا کرد و شهریه این مدارس برای دانش‌آموزان دهک اول تا چهارم رایگان شد بنابراین هرچند که این گام دولتی سیزدهم در مسیر عدالت آموزشی امیدوارکننده برای وضعیت عدالت آموزشی ماست اما چنانکه گفته شد می‌بایست دیگر ابعاد مرتبط با این موضوع نیز مورد توجه قرار گیرد تا ثمربخش بودن آن بیش از پیش بروز و ظهور پیدا کند، زیرا مدارس سمپاد گرچه دولتی محسوب می‌شوند اما بابت ارائه خدمات آموزشی نصف شهریه مدارس غیر انتفاعی برجسته در همان منطقه از شهر را دریافت می‌کنند اما از مردادماه سال جاری و با تصویب هیئت دولت، تحصیل دانش‌آموزان چهار دهک درآمدی اول جامعه که در مدارس سمپاد پذیرفته می‌شود، رایگان است.

همچنین این مصوبه عطف به ماسبق شده و شامل دانش‌آموزانی که در حال حاضر مشغول تحصیل در سمپاد هستند هم می‌شود؛ اقدامی که بنا بر اظهارات وزیر آموزش و پرورش گرچه پولی برای عملیاتی کردن آن وجود نداشت اما قرار بر این شد تا کل هزینه با دولت باشد و در واقع این «هدیه ویژه رئیس جمهوری به دانش‌آموزان پذیرفته شده در مدارس سمپاد» است به طوری که رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان در خبری اعلام کرده با انجام چند اقدام ازجمله رایگان کردن تحصیل دانش‌آموزان پذیرفته‌شده در این مدارس که از بین دهک‌های اول تا چهارم جامعه هستند، سال جاری ورود دهک‌های محروم به مدارس سمپاد رشد 45 درصدی داشته و سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان در تلاش است از طریق رایزنی با نهادهای دیگر نیز مشکل هزینه ایاب و ذهاب این دسته از دانش‌آموزان به مدارس سمپاد را حل کند چراکه به‌ویژه در شهرهای بزرگ هزینه رفت‌و‌آمد از منزل به مدرسه و بالعکس سهم خیلی زیادی از بودجه‌ پرداختی دانش‌آموزان را دربرمی‌گیرد.