ایران به عنوان اقلیمی متنوع از گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی برخوردار است اما برخی اقدامات نظیر توسعه زمین‌های کشاورزی، ساخت و ساز و صید و شکار بی‌رویه موجب خانه خرابی بسیاری از این گونه‌های ارزشمند شده‌ مانند شیر ایرانی و ببر مازندران که با دستان خود آنها را از طبیعت کشور حذف کردیم و چون دیگر زیستگاهی ندارند شاید دیگر هیچ‌وقت آنها را در این سرزمین نبینیم.

همه موجودات چه انسان و چه حیوانات در حیات وحش برای زندگی به سرپناه نیاز دارند، انسان ها بخش زیادی از درآمد خود را صرف تهیه خانه می کنند تا در آن راحت باشند؛ به همان میزان هم داشتن خانه ای امن و راحت برای گونه های زیستی از اهمیت زیادی برخوردار است، اما متاسفانه دست اندازی انسان در طبیعت زیستگاه حیوانات را ناامن و فضای خانه آنها را تنگ و تنگ تر کرده که این مساله به چالشی برای محیط زیست و زیستمندان آن تبدیل شده است.

به طور کلی تنوع زیستی پیرامون ما بخش جدایی ناپذیر از زندگی محسوب می شود، شاید نتوانیم تنوع زیستی را آنچنان که هست درک کنیم، اما این بخش با اهمیت از زندگی همواره در فراهم کردن آب آشامیدنی، هوای قابل تنفس و حاصلخیزی خاک برای رشد محصولات و تمیزی دریاها به ما کمک می کند، در واقع تنوع زیستی حافظ سلامت ما است، خوراک و پوشاک ما را فراهم و روح ما را تازه می کند، به هنر ما الهام می بخشد، از فرزندان ما و آینده آنها مراقبت می کند، موجب تقویت و پیشرفت اقتصاد ما می شود پس بیاییم مصرف کنندگان بی خردی نباشیم و همه چیز را برای امروز خود نخواهیم.

حدود دو میلیون گونه در دنیا شناسایی شده که بیشتر شامل موجودات کوچکی مانند حشرات می شود، دانشمندان حدس می زنند که در حقیقت بیش از ۱۰ میلیون گونه وجود داشته باشد، با آن که سیر تکاملی این موجودات چند میلیون سال طول کشیده است، امروزه به دلیل بد رفتاری انسان با طبیعت پیرامون خود و تخریب زیستگاه ها، پراکندن آفت های گیاهی و جانوری، تخلیه آلاینده ها در هوا، خاک و آب، روند انقراض گونه ها با سرعت بسیار نگران کننده ای افزایش یافته است.

چنانچه روند تخریبی زیستگاه ها بر همین روال ادامه یابد، امکان دارد در ۵۰ سال آینده بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری منقرض شود،  تا به حال گزارش های زیادی درباره ناپدید شدن بسیاری از گونه ها شنیده ایم که ایران نیز از آن مستثنی نیست به عنوان مثال، گونه بی نظیر و با شکوه ببر مازندران و یا گونه ارزشمند شیر ایرانی را با دستان خود از طبیعت کشور حذف کردیم، کارشناسان معتقدند که دیگر امکان احیای آنها در طبیعت وجود ندارد چون زیستگاه آنها را نابود کرده ایم، در واقع دیگر خانه ای برای زندگی کردن ندارند.

این زیاده خواهی انسان به جایی رسید که دنیا به فکر جبران آن برآمد، بر این اساس روز جهانی زیستگاه در سال ۱۹۸۵، توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد انتخاب و برای اولین بار در سال ۱۹۸۶ با موضوع «پناهگاه، حق من است» در نایروبی جشن گرفته شد.

در واقع بعد از این سال اولین دوشنبه ماه اکتبر(امسال پنجم اکتبر برابر با 14 مهر) به روز جهانی زیستگاه اختصاص یافت، هدف از این روز گوشزد کردن حق حیات و پناهگاه برای همه زیستمندان است، این مناسبت، بهترین فرصت است که یادمان باشد زمین تنها و یگانه زیستگاه همه زیستمندان است پس بیاییم دست در دست هم، خردمندانه و عاشقانه، زخم های طبیعت را التیام بخشیم و از آن حفاظت کنیم.

در این میان تنوع زیستی ایران به علت وسعت و اقلیم متنوع وسیع و کم نظیر است، ایران در میان همه کشورهای جنوب غربی آسیا متنوع ترین و پر جاذبه ترین شرایط را از نظر پوشش گیاهی داراست که ۲۰ درصد از گونه های موجود، انحصارا بومی ایران است، همچنین از لحاظ گونه های گیاهی نیز بسیار غنی است به طوری که این تنوع زیستی در بخش مهره داران شامل ۱۶۵ گونه پستاندار، ۵۱۷ گونه پرنده، ۲۰۹ گونه خزنده، ۱۷۴ گونه ماهی و ۲۲ گونه دوزیست است.

هر چند روند انقراض گونه ها در ایران تا حدودی نگران کننده است اما این مساله جدایی از وضعیت جهانی نیست، ایران سعی دارد به عنوان عضوی از نهادهای بین المللی مانند کنوانسیون تنوع زیستی، رامسر، و سایتس گام هایی هماهنگ با تلاش های جهانی در جهت رسیدن به هدف حفاظت از تنوع زیستی جهانی بردارد.

 علی بالی رئیس گروه بررسی های جغرافیایی سازمان حفاظت محیط زیست روز دوشنبه در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: دفتر مدیریت زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست متولی بخشی از زیستگاه های کشور است، این زیستگاه ها در قالب مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد، جدایی از وظیفه حاکمیتی که سازمان دارد، باید در همه عرصه ها و زیستگاه های کشور نیز از نظر آلودگی یا تخریب محیط زیست مراقب باشد که در این روند بر اجرای برنامه ها در مناطق چهارگانه تاکید دارد، در واقع این زیستگاه ها در طیف گسترده ای از ویژگی های اقلیمی، توپوگرافی و زیستگاهی قرار دارند که می تواند انواع مختلفی از پهنه های آبی، خشکی، جنگلی، کوهستانی و بیابانی را در بر بگیرد.

وی افزود: برای ۲۹۵ منطقه حفاظت شده با وسعت حدود ۱۸.۵ میلیون هکتار در کشور که به عنوان مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان محیط زیست قرار دارد برنامه هایی تحت عنوان توجیهی - تفصیلی و متعاقب آن اجرای برنامه های مدیریتی و حفاظتی را سازمان محیط زیست چند سال است که اجرا می کند، بر اساس این برنامه ها، مناطق مطالعه و زون بندی می شوند، نواحی که از نظر خسارت نیاز به احیا یا بازسازی دارند شناسایی می شوند، جاهایی که نیاز به قرق،  اقدامات مکانیکی و بیولوژیکی دارد مشخص می شوند و یا مناطقی که به عنوان مناطق طبیعت گردی پایدار در نظر گرفته می شوند، برنامه های اجرایی در آنها انجام می شود.

رئیس گروه بررسی های جغرافیایی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: ضمن اینکه به طور موازی برنامه های اقدام برای حفاظت از گونه های در معرض تهدید حیات وحش نیز در این مناطق انجام می شود که از جمله می توان به برنامه اقدام برای حفاظت از خرس قهوه ای، گوزن زرد ایرانی، یوزپلنگ، هوبره، میش و بسیاری از گونه های دیگر اشاره کرد.

بالی تاکید کرد: نکته ای که باید بگویم این است که حفاظت از زیستگاه ها ضامن حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، امنیت غذایی،  کاهش مخاطرات طبیعی کشور است و در واقع حفاظت از زیستگاه ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم در توسعه و پیشرفت پایدار کشور نقش اساسی دارد اما در مقابل از بین رفتن زیستگاه ها موجب از بین رفتن تنوع ژنتیکی می شود و به دنبال آن موجب از دست رفتن بخشی از نیازهای جوامع محلی خواهد شد، چنانچه از زیستگاه ها حفاظت نکنیم موجب مهاجرت بسیاری از جوامع داخلی و پیرامونی این مناطق خواهد شد که چالش های اقتصادی و اجتماعی را برای کشور به همراه دارد بنابراین با حفاظت از زیستگاه ها ضمن اینکه محیط زیست خود را حفظ می کنیم از انسان نیز که در این محیط زیست جا دارد،  صیانت می شوند از این رو حفاظت از زیستگاه ها همواره در سرلوحه برنامه سازمان محیط حفاظت زیست قرار دارد چون این ضامن بقای محیط زیست یک کشور است.

وی درباره عوامل تخریب زیستگاه ها گفت: با توجه به گستره کشور عوامل تخریب در زیستگاه ها، رویشگاه ها و جاهای مختلف متفاوت است اما به طور کلی تغییر کاربری اراضی، تعارض بین انسان و طبیعت در نتیجه فعالیت های انسانی، شکار و صید، توسعه راه ها، جاده سازی، فعالیت های معدنی و تغییرات اقلیمی همه نقش اساسی را در تخریب زیستگاه دارند بنابراین مثلا در رویشگاه های زاگرسی ما کشت زیر اشکوب و توسعه اراضی کشاورزی نقش دارد و در برخی جنگل های شمال و ارسباران ممکن است قاچاق چوب موجب تخریب زیستگاه شود،  به هر حال نبود یک آمایش سرزمین که قابلیت اجرایی داشته باشد می تواند دلیلی بر تضعیف مدیریت ما در حفاظت از زیستگاه ها شود.  

منبع: خبرگزاری ایرنا