شهروندی معیار هویت فردی در جامعه مدرن است؛ چراکه شهروندان پیش از شناخته شدن با هرگونه عقیده، مذهب و نژادی، اعضای تشکیل‌دهنده یک جامعه هستند. جامعه مدرن ساختاری است برای حفاظت از حقوق شهروندان و تأمین رفاه آنان؛ زندگی در این دنیای معاصر و همچنین پیچیدگی‌های موجود در تعاملات فردی و گروهی، همواره ضرورت‌های تازه‌ای ایجاد می‌کند.

درواقع شهروندی زاییده زیستن در دنیای معاصر است که با تأکیداتی تازه تلاش می‌کند با ایجاد تفاهم در زندگی اجتماعی، راه پیشرفت جامعه را هموار سازد بنابراین در جهت شناخت و تحقق حقوق شهروندی، سؤالاتی مطرح می‌شود، ازجمله آن‌ها اینکه شهروند کیست؟ شاخص‌های حقوق شهروندی کدام‌اند؟

براین اساس با توجه به اینکه طی سه سال گذشته در شهر همدان طرح شهروند برگزیده به اجرا درآمد و امسال خبری از اجرای آن نیست برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با سعید شهابی؛ رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای اسلامی شهر همدان و سعید نظری؛ نایب رئیس شورای اسلامی شهر همدان و حسین ایمانی‌جاجرمی؛ جامعه‌شناس گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

استاد دانشگاه با بیان اینکه برای یک شهروند خوب بودن پیش از هرچیز باید انسان خوبی بود گفت: کسی که پایبند اصول اخلاقی است و در هر شرایطی ارزش‌های انسانی را زیر پا نمی‌گذارد را می‌توان به‌عنوان یک شهروند خوب معرفی کرد.

حسین ایمانی‌جاجرمی با تأکید بر اینکه شهروندان خوب در جامعه‌شان زندگی فعالی دارند و برای بهبود و ارتقای آن بسیار تلاش می‌کنند تشریح کرد: چنین شهروندی یاد گرفته در جامعه رفتار مسئولانه‌ای داشته باشد. برای مثال به محیط زیستش اهمیت می‌دهد، هرگز در خیابان زباله نمی‌ریزد، در بازیافت زباله با شهرداری و یا دستگاه متولی همکاری می‌کند و به طور کلی پیرو قوانین جامعه است علاوه بر این، چنین شهروندی، به طور خودجوش به فقرا کمک می‌کند و بدون تردید داوطلب انجام کارهای عام‌المنفعه می‌شود، پس بر همین اساس است که برنامه‌ریزان امیدوارند بتوانند شهروندانی تربیت کنند که صادق، منظم و سخت‌کوش باشند.

وی با تأکید بر اینکه یکی از مؤلفه‌های مد نظر در انتخاب شهروند برگزیده میزان مشارکت آنان است تصریح کرد: این شهروندان از آن دسته افرادی هستند که در مسائل و مشکلات شهری و اجتماعی جامعه خود حضوری فعال دارند. در واقع روی تلاش جمعی بسیار تأکید می‌کنند و اصطلاحاً ‌جامعه‌محور‌ هستند، این شهروندان یاد گرفته‌اند کنار هم و با کمک یکدیگر جامعه‌شان را اداره و کمتر از خود رفتارهای فردگرایی بروز می‌دهند، مثلاً شهروندی با احساس مسئولیت فردی ممکن است برای کمک به فقرا، غذا سفارش دهد، اما در جامعه‌ای که شهروندانش رفتار مشارکتی دارند مکانی برای تهیه غذا در نظر می‌گیرند و با کمک یکدیگر برای فقرا و بی‌خانمان‌ها غذا درست می‌کنند، چنین جامعه‌ای با وجود شهروندانی با این خصوصیات که می‌توانند درقبال یکدیگر رفتار متعهدانه‌ای داشته باشند و با همیاری هم مشکلات را از میان بردارند، در نهایت به سعادت می‌رسند.

وی با تأکید بر مؤلفه‌ عدالت‌محور شهروندان، ابراز کرد: این نوع شهروندان از آگاهی بسیار بالایی برای داشتن یک جامعه شایسته برخوردارند، آن‌ها توانایی تحلیل و درک تمام مسائل جامعه خود را دارند، نقش متقابل نیروهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را کاملاً می‌فهمند، به عدالت اجتماعی از هر جهت معتقدند، برای رسیدن به سطح مطلوبی از عدالت تلاش زیادی می‌کنند، این نوع شهروندی با شهروندیِ مشارکتی شباهت‌هایی درخصوص تأکید کار دسته‌جمعی دارد و معتقد است برای حل مسائل و معضلات جامعه، کل افراد آن جامعه باید دخیل باشند.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که برای یک شهروند خوب بودن چه رفتارهایی باید داشت؟ ابراز کرد: شهروند برگزیده باید سطح سواد و تحصیلاتش را ارتقا دهد زیرا یکی از بهترین کارهایی که برای خدمت به جامعه‌ خود می‌توانید انجام بدهید، ارتقای سواد است زیرا اگر از تحصیلات و سواد برخوردار باشید، می‌توانید جایگاه شغلی بهتری پیدا کنید و در رونق اقتصادی کشورتان بیشتر سهیم شوید.

ایمانی‌جاجرمی ادامه داد: کسانی که سطح سواد بالاتری دارند، می‌توانند در تصمیم‌سازی‌ها و سایر فعالیت‌های مدنی با آگاهی کامل‌تری ورود ‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه سخت‌کوشی نیز یکی از مؤلفه‌های مؤثر در تحقق شهروند برتر است اذعان کرد: فرقی نمی‌کند در چه شغلی مشغول به کار هستید، سخت‌کوشی در هر شغلی یکی از ضروری‌ترین خصوصیات یک شهروند خوب است، زیرا وقتی با دل‌وجان سرِ کارتان حاضر شوید، هم خدمات باکیفیت‌تری به دیگران می‌رسانید و هم از این راه کسب درآمد می‌کنید؛ هردوی اینها موجب تقویت و تحکیم وضعیت اقتصادی شهرتان می‌شوند.

این جامعه‌شناس شهری با اشاره به اینکه شهروند برتر در کنار سایر شاخص‌ها اخبار روز را دنبال می‌کند خاطر نشان کرد: شهروند خوب باید پیگیر اخبار روز باشد و از مسائلی که مردم، شهر و کشورتان را درگیر کرده‌اند، اطلاع کامل پیدا کند. بله اطلاع «کامل»! به این معنی که مثلاً درمورد اختلافات سیاسی به دیدگاه‌های هردو جناح خوب گوش کرده و مغرضانه قضاوت کردن در مورد دیگران را متوقف کند.

ایمانی‌جاجرمی با اشاره به اینکه از یک شهروند خوب انتظار می‌رود که در فرایندهای توسعه و برنامه‌ریزی نیز مشارکت کند و درعین حال دغدغه‌مندی لازم در خصوص تأثیرگذاری پروژه‌های عمرانی در شهر و محل زندگی را داشته باشد، مثلاً این پروژه‌ها چقدر از لحاظ سلامتی و منافع زیست‌محیطی و اجتماعی به سود مردم منطقه خواهند بود.

وی با اشاره به اینکه شهروند برگزیده باید در کار خیر و عام‌المنفعه دستی بر آتش داشته باشد بیان کرد: این مهم تنها جنبه مالی نداشته و حتی می‌توان بنا به نیاز محله و شهر به‌صورت کارهای خودجوش و معنوی نیز ورود کرد، مثلاً می‌توانید در اوقات فراغت‌تان به‌صورت داوطلبانه در انجمن‌های خیریه فعالیت کنید و یا در برنامه‌های عام‌المنفعه مانند تهیه غذا برای بی‌پناهان و بی‌خانمان‌ها شرکت کنید.

وی با تأکید بر اینکه شهروند خوب به سلامتی خود که سلامت جامعه را در پی دارد اهمیت می‌دهد ابراز کرد: توجه به این مهم از آنجا نشأت می‌گیرد که بیماری، نه‌تنها باعث آزار خود فرد می‌شود، بلکه دیگران را هم به دردسر می‌اندازد، بنابراین با دوری از رفتارهای مخرب مانند اعتیاد و رعایت تغذیه درست و ورزش‌های مناسب تا جایی که می‌توان باید مراقب سلامت و بهداشت خود بود.

این استاد دانشگاه آگاهی کامل به مسائل جامعه را نیز یکی از شاخص‌های شهروند مطلوب دانست و اذعان کرد: شهروند پیش از هرچیز باید آگاه به امور و مسائل مختلف جامعه‌تان باشد، برخی این آگاهی را با تحصیل در رشته‌های مختلف به‌دست می‌آورند و برای بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی جامعه‌شان قدم‌هایی برمی‌دارند و برخی دیگر با مطالعه فراوان به این منظور می‌رسند. آگاهی بیشتر منجر به تصمیم‌گیری‌های بهتر، هم برای زندگی فردی و هم اجتماعی منجر می‌شود، به طور مثال هنگام رأی‌گیری و دیگر فعالیت‌های مدنی می‌توانید امیدوار باشید که انتخاب درستی داشته‌اید.

ایمانی جاجرمی‌ با تأکید بر اینکه سخت‌کوشی یکی دیگر از ویژگی‌های یک شهروند خوب است اذعان کرد: فرقی نمی‌کند در چه حرفه‌ای مشغول به کار باشید. در عین حال که می‌توانید شغل و درآمد داشته باشید، به جامعه‌تان هم خدمت می‌کنید و در نتیجه جامعه‌تان اقتصادی قوی‌تر خواهد داشت.

وی با تأکید بر اینکه برگزاری صرف جشنواره‌ها با عنوان شهروند برگزیده در حوزه فرهنگ‌سازی تأثیرگذاری مطلوبی نخواهد داشت بلکه باید برای این مهم مسئله اثربخشی اجرای این برنامه جزء برنامه‌های مدون تعریف‌شده باشد اذعان کرد: از طرفی اجرای چنین برنامه‌هایی از سوی شهرداری و شورای شهر و غیره به‌عنوان مسئول اجرا موفقیت لازم را نخواهد داشت زیرا همچون دیگر مباحث فرهنگی و اجتماعی با تغییر در مدیریت‌ها این مهم نیز با چالش‌روبه‌رو شده و حتی در برخی از شهرها اجرای چنین برنامه‌هایی متوقف شده‌اند؛ بنابراین این امر باید توسط تشکل‌های مدنی به همکاری ‌و بسترسازی دستگاه‌های دولتی انجام پذیرد زیرا توقف یک‌باره مباحث فرهنگی با نهادینه کردن آن در تناقض است.

نایب رئیس شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه اجرای این طرح در دوره ششم شورا نیز با رویکرد آسیب‌شناسی دوره‌های قبل طی چند هفته اخیر کلید خورد افزود: نخستین آسیب‌شناسی انجام شده و انتقاد وارده به جشنواره‌های برگزیده این بود که از افراد حقوقی دارای جایگاه اداری به‌عنوان شهروند برگزیده تقدیر شده حال آنکه این افراد در جایگاه حقوقی خود تنها به وظیفه کاری خود عمل کرده بودند.

سعید نظری با اشاره به اینکه نباید با این رویکرد از انتخاب شهروندان برگزیده واقعی که در گوشه و کنار این شهر بدون هیچ چشمداشتی به فعالیت‌های عام‌المنفعه و عمومی دست زده و خیرشان به محله و شهر می‌رسد غافل شد تأکید کرد: طی چند هفته اخیر کمیته‌های لازم برای برگزاری جشنواره بررسی و مصوبات لازم دریافت شد اما آنچه مسلم است اینکه برای زمان برگزاری این جشنواره که آیه نازل نشده، بر این اساس عجله‌ای برای اینکه حتماً این جشنواره تا پایان سال انجام پذیرد نداریم زیرا ملاک ما انتخاب افراد و شهروندان بر مبنای ملاک‌های شهروندی واقعی است.

رئیس مرکزمطالعات و پژوهش‌های شورای اسلامی نیز با بیان اینکه این دوره شورا کار خود را با تأخیر آغاز کرد و همین امر بررسی موارد این‌چنینی را با تأخیر مواجه کرد گفت: طی چند هفته خیر تعدادی از کمیته‌ها همچون کمیته علمی و شورای سیاست‌گذاری این جشنواره در شورای اسلامی شهر همدان مصوبه لازم را اخذ کرده‌اند.

سعید شهابی‌نیا با تأکید بر اینکه در این دوره از شورا اصل بر محله‌محور بودن جشنواره و انتخاب افراد از محلات مختلف شهر همدان است اذعان کرد: برای اثرگذاری این طرح و جشنواره برنامه و یا آسیب‌شناسی خاصی وجود ندارد زیرا ورود به این عرصه‌ها با دشواری فراوان مواجه است.

مع‌الوصف ‌با توجه به آنچه گفته شد یقیناً برگزاری جشنواره شهروند برتر تنها هدف تعیین شهروند برتر را در سر پرورش نداده بلکه از این طریق، مقامات محلی، شهروندان و سایر افراد ذی‌نفع شهری را به ایده‌پردازی برای افزایش کیفیت زندگی شهری سوق دادن نیز از دیگر اهداف تعریف‌شده برای این جشنواره است حال آنکه خبرهایی که از زمان آغاز این جشنواره در همدان به گوش می‌رسد حاکی از آن است که شهروندان در میزان مشارت اجتماعی خود در فضای شهر از یکدیگر پیشی گرفته‌اند که این امر به ارتقای خدمات و زیست‌پذیری مناطق شهری منجر شده اما آنچه مسلم است اینکه باید اثربخشی این جشنواره به‌عنوان یک رویکرد اساسی از سوی متولیان امر مورد توجه قرار گیرد.