سپهرغرب، گروه زیست‌بوم - طاهره ترابی‌مهوش: کارشناس محیط زیست طبیعی با بیان اینکه رعایت رژیم رودخانه‌های همدان نیازمند برنامه‌ریزی از منشأ حوزه آبخیز است گفت: می‌بایست علاوه بر شناسایی منابع آلاینده نسبت به تعیین سهم بهره‌برداران در بخش‌های مختلف اقدام شود.
طی سال‌های اخیر بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی به‌ویژه رودخانه‌ها برای کاربری‌های خاص از قبیل شرب، صنعت، کشاورزی، اکوتوریسم، دامداری، آبزی‌پروری و غیره باعث شده تا انواع آلودگی‌ها از قبیل فاضلاب‌های صنعتی، کشاورزی و بهداشتی، انواع پسماندها و زباله‌های تولیدی، آلودگی‌های شیمیایی به‌طور مستقیم به رودخانه‌ها تخلیه شده و کیفیت آب رودخانه را با تهدید جدی روبرو کند.
حفظ کیفیت آب رودخانه‌ها به‌منظور حفظ بهداشت و سلامت حاشیه‌نشینان آن و نیز امکان تداوم برای استفاده در کاربری‌های مدنظر مستلزم اجرای یک برنامه جامع مدیریت پایش منابع آب بوده تا ضمن شناسایی منابع ایجاد و انتقال آلودگی به رودخانه، میزان آلودگی و افت کیفیت آب شناسایی شده و روش‌های علمی و عملی برای جلوگیری از افت دبی و کیفیت آب این رودخانه‌ها طراحی و اجرا شود.
بر این اساس برای ارائه تعریفی از محیط زیست رودخانه، تأثیر آن بر زندگی انسان‌ها، تأثیر ورود فاضلاب به آن و در نهایت چگونگی رعایت رژیم رودخانه بر آن شدیم تا با کارشناس محیط زیست طبیعی گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
بهنام بلمکی با بیان اینکه به طور کلی بر طبق علم محیط زیست، رودخانه یک اکوسیستم زنده قلمداد می‌شود که عهده‌دار مدیریت یک مجموعه پویا است گفت: این اکوسیستم با جوامع انسانی در دوره تکاملی تمدنی، ارتباطی به‌مراتب بیشتر نسبت به مابقی اکویسیتم‌ها دارد.
وی با تأکید بر اینکه در واقع نخستین مراکز تمدنی این کره خاکی در جوار این منابع آبی شکل گرفته‌اند، اظهار کرد: دراین‌بین رودخانه‌ها ازجمله مهم‌ترین منابع آبی عنوان‌شده هستند.
وی با بیان اینکه این اکوسیستم سالیان سال است که تحت تأثیر روابط انسانی در ابعاد مختلف قرار دارد تشریح کرد: این اکوسیستم اغلب به دلیل دارا بودن آب شیرین به پناهگاه‌های زیست انسانی در قرون متمادی بدل شده‌اند.
این دانش‌آموخته رشته محیط زیست با تأکید بر اینکه اکوسیستم‌های تأثیرگذار بر روابط انسانی، نسبت به سایر اکوسیستم‌ها شکننده‌تر هستند، تشریح کرد: درواقع طبق علم محیط زیست اکوسیستم رودخانه بیشتر تحت تأثیر مدیریت محیط‌های انسانی است.
بلمکی با اشاره به اینکه اکوسیستم رودخانه یک حوزه آبخیز از ارتفاعات تا فرودست را به لحاظ منابع آبی، حیات جانوری و پوشش گیاهی شامل می‌شود گفت: به طور کلی رودخانه از محل تجمع برف در ارتفاعات و از چشمه‌های منشأ‌گرفته در مسیر خود با شیب هموار زمین و شرایط توپوگرافیکی از یک جویبار کوچک و چندین شاخه کوچک‌تر یک آبراهه ایجاد کرده و با به هم پیوستن این آبراهه‌ها رودخانه‌های کوچک شکل گرفته و در ادامه یک رودخانه بزرگ را به‌وجود می‌آورد در نهایت به مجموعه بزرگ‌تر همچون دریا و یا مناطق پست همچون دشت‌ها منتهی می‌شوند.
وی با بیان اینکه در حال این حوزه آبخیز (رودخانه) از توپوگرافی زمین در منطقه تبعیت می‌کند افزود: حال‌آنکه این رودخانه از منشأ که شروع می‌شود دارای آب زالا و شفافی است که یک مجموعه زیستی خاص را شامل می‌شود که حتی در آن ماهی حساسی همچون قزل‌آلا می‌توان یافت اما در منتهی علیه خود با ا فزوده شدن املاح و در پی آن کدر شدن این منبع آبی در مسیر بر اثر عوامل صنعتی، انسانی و کشاورزی به‌تدریج این اکوسیستم و محیط زیست آن دچار تغییر می‌شود.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه بیشتر آلایندگی رودخانه‌ها در پایین‌دست بر اثر استقرار جوامع انسانی در جوار آن طی سنوات گذشته با منشأ شیمیایی بوده که بر اثر فعالیت کشاورزی و استفاده سموم فسفاته ازوته اتفاق می‌افتد، گفت: این سموم منابع غذایی رودخانه را افزایش داده پس در مسیر جلبک‌ها رشد کرده و رنگ آب رودخانه تغییر می‌دهند.
این کارشناس محیط زیست طبیعی با اشاره به اینکه این رودخانه‌ها در ادامه حرکت خود با نزدیک شدن به مکان تجمع انسانی متأسفانه با پساب‌های شهری و صنعتی مواجه شده که با وارد شدن آن‌ها به بستر رودخانه منجر به دگرگون شدن این اکوسیستم می‌شوند، تشریح کرد: درواقع مهم‌ترین عامل مرگ رودخانه‌ها سموم کشاورزی، پساب‌های صنعتی و شهری است که در آن سرازیر می‌شوند.
بلمکی با بیان اینکه در خصوص اکوسیستم رودخانه ما با واژه خودپالایی در محیط زیست مواجهیم بدان معنا که یک اکوسیستم زنده قادر است استرس‌ها، تنش‌ها و آلودگی‌هایی که به آن وارد می‌شود را به‌تدریج حذف کرده و به شرایط پایدار قبلی خود بازگردد، افزود: حال آنکه این قدرت در هر منبع آبی متفاوت است پس با کوچک شدن رودخانه و کم شدن حجم آب این قدرت نیز دچار خلل خواهد شد.
وی افزود: بنابراین با بروز خشک‌سالی که به لحاظ اقلیم در تمام کره زمین حکم‌فرماست یقیناً این قدرت خودپالایی با کاهش دبی رودخانه کاهش یافته و آسیب‌پذیری آن‌ها نسبت به قبل بیشتر می‌شود.
وی با اشاره به اینکه معمولاً در همه جای دنیا برای آب‌های سطحی و رودخانه‌ها یک متولی خاص وجود دارد تشریح کرد: متأسفانه در کشور ما شرایط این‌گونه نیست و چنددستگی در این بخش وجود دارد، البته این مهم تا زمانی که رودخانه از شرایط عادی برخوردار بوده و پایداری اکوسیستم را در آن شاهد هستیم مشکل‌ساز نخواهد بود اما به‌محض بروز یک استرس که منجر به برهم زدن این پایداری می‌شود اغلب متولی درستی برای مدیریت بحران از بین وزارت نیرو به‌عنوان متولی بهای سطحی شهرداری، سازمان محیط زیست، در برخی موارد سازمان منابع طبیعی و غیره نمی‌توان یافت.
این کارشناس محیط زیست طبیعی با تأکید بر اینکه رودخانه‌ها در دوره خشک‌سالی آسیب‌پذیرتر هستند تشریح کرد: این مهم تأثیر بسزایی در زیست جامعه انسانی دارد.
بلمکی در خصوص وضعیت رودخانه‌های شهر همدان گفت:همدان یک استان مرتفع است و کوهستان الوند تغذیه‌کننده رودخانه‌هایی است که به دیگر استان‌ها همچون کردستان، کرمانشاه و لرستان سرازیر می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه سرآغاز بسیاری از رودخانه‌های غرب کشور از این کوهستان است تشریح کرد: همدان کانون تشکیل رودخانه و جویبارهای کوچک بوده اما معمولاً این رودخانه‌ها در ادامه وقتی می‌خواستند به انتهای حوزه آبخیز خود برسند به یک رودخانه خروشان بدل می‌شدند.
این کارشناس محیط زیست طبیعی با اشاره به اینکه متأسفانه همدان خود کمترین بهره را از این رودخانه داشته ابراز کرد: در حال حاضر معمولاً چیزی حدود 95 درصد رودخانه‌های همدان فصلی هستند درحالی‌که در اقلیم همدان پیشتر رودخانه‌ها کوچک اما پرآب بوده‌اند.
بلمکی با بیان اینکه طی 30 سال گذشته با گسترش باغداری، کشاورزی و افزایش نیاز آبی، در دسترس‌ترین منبع آبی همین آب‌های سطحی رودخانه‌ها بود که در ابتدا توسط باغداران و در ادامه توسط کشاورزان مورد بهره‌برداری قرار گرفتند تشریح کرد: درواقع با گسترش باغات، منابع آبی رودخانه کم شد و همین امر فصلی شدن رودخانه را در پی داشت بنابراین در حال حاضر نمی‌توان بر روی آن به‌عنوان منابع آبی پایدار حساب کرد چراکه از توانیی بالایی برخوردار نیستند.
وی در پاسخ به این سؤال که چگونه باید نسبت به رعایت رژیم رودخانه در فضای محیط زیستی اقدام کرد: گفت: این مهم می‌بایست از سرمنشأ این رودخانه یعنی در ارتفاعات الوند مورد توجه قرار گیرد بدین مفهوم که هم موارد آلاینده شناسایی شده و هم سهم بهره‌برداران از منابع آبی طبق رعایت اصول محیط زیست به‌عنوان حقابه مورد توجه قرار گیرد.
مع‌الوصف علاوه بر آنچه در متن عنوان شد متأسفانه در سال‌های اخیر تجاوز به حریم رودخانه‌های همدان به‌شدت گسترش یافته است. ویلاسازی در گنج‌نامه، رستوران‌سازی در عباس‌آباد، جاده‌سازی و انواع دخالت‌های دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها، دبی رودخانه همدان را کاهش داده و باعث می‌شود که جریان آب رودخانه دچار مشکل شده و درنهایت به آبراه‌های فاضلابی بدل شود حال آنکه می‌توان با تعیین متولی به‌صورت واقعی این مشکل را تا حدودی مدیریت کرد.
از طرفی عنوان می‌شود که آب اغلب رودخانه‌های همدان از شهر خارج می‌شود ژس با توجه به تنش آبی که اکنون درگیر آن هستیم انتظار می‌رود با عملیات آبخیزداری سازه‌ای به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات در مسیر رودخانه‌ها و آبراهه‌ها بتوان از این منابع آبی به نفع همدان نیز استفاده کرد تا بیش از این دستمان را جلوی دیگر شهرها برای تأمین آب دراز نکنیم.
شناسه خبر 59621
