جامعه‌شناس شهری مطرح کرد؛
روزبازارها، فرصتی برای انتقال سنت‌های فرهنگی
سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه الزهرا (س) روزبازارها را فرصتی برای انتقال بنیانهای فرهنگی یک شهر از طریق جذب گردشگر دانست و گفت: نمونه واقعی این مهم را می‌توان در شهر نیوکاسل انگلستان دید که با برنامه‌ریزی دقیق هدف از آن انتقال بنیانهای فرهنگی از طریق جذب گردشگر در کنار بستر داد و ستد است.
روزبازارها در همدان از زمان‌های قدیم تاکنون از اهمیت خاصی از دیدگاه مردم برخوردار بوده‌اند به طوری که اگر از یک بانوی همدانی سؤال کنید حتماً از جمعه‌بازار جانبازان، سه‌شنبه‌بازار رسالت، پنج‌شنبه‌بازار شهرک فرهنگیان و یک‌شنبه‌بازار شهرک مدنی برایتان تعریف بسیار دارد. در گذشته این روزبازارها به‌دلیل مشکلات گوناگون، ازجمله، عبور و مرور روستاییان که امروزه به کمک توسعه راه‌ها و تراکم وسایل نقلیه کمتر شده و برای پاسخگویی به نیاز سکونتگاه‌های شهری و روستایی با هدف مبادله کالا اعم از تولیدات مازاد بر مصرف و تأمین کالاها و خدمات مورد نیازشان صورت می‌گرفت اما امروز در بعد اجتماعی نیز این بازارها حرف برای گفتن بسیار دارند که حتی می‌توان برای این بعد برنامه‌ریزی خاصی داشت تا از این طریق به اهداف خاص نائل آمد.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با دانشیار جامعه‌شناسی شهری دانشگاه الزهرا (س) ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
سید یعقوب موسوی با بیان اینکه یکی از ضرورت امروز شهرها، سیاست‌گذاری و تقویت بنیانهای اجتماعی شهری است، گفت: آخرین نظریه‌های مرتبط با توسعه شهر دال بر این دارد که می‌بایست نقش اجرایی دولت با حفظ جایگاه مدیریت، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی آن در اداره حوزه عمومی کمرنگ شده و به‌ازای آن نقش مردم در این حوزه پررنگ‌تر دیده شود.
وی با تأکید بر اینکه ازجمله این فضاهای عمومی توسعه روزبازارهاست تصریح کرد: بدان معنا که در کنار نهادهای مختلفی که در حوزه عمومی شهری مورد توجه هستند روزبازارها اهمیت ویژه‌ای دارند.
وی با تأکید بر اینکه این روزبازارها به‌عنوان نماد و نشانه‌ای از آزادی مبادلات تجاری، خدماتی، رفاهی و درعین حال فرهنگی شهرها به‌حساب می‌آیند، تشریح کرد: وقتی این موضوع در متن فضای عمومی شهر اتفاق می‌افتد به دلیل اینکه دارای یک سابقه تاریخی بوده و پدیده‌های نویی در ساختار شهری محسوب نمی‌شوند و تنها طی زمان، ساختار و کارکرد آن‌ها در دوره‌های مختللف تغییرکرده و مجهز به خدمات و امکانات متناسب با بازار اقتصاد شهرها و کشور شده از آن‌ها می‌توان به‌عنوان نماد هر شهر یاد کرد.
این استاد جامعه‌شناسی شهری با اشاره به اینکه اگر نگاهی به گذشته بیندازیم روزبازارها در سابقه تاریخی خود در بسیاری روستا‌ها، دهستان و شهرستان‌ها به شکل مختلف وجود داشته و تنها محل داد و ستد اقتصادی نبوده بلکه محل بهره‌وری و اشباع رشد فرهنگی و نیز محلی برای نقل و انتقال نماد و نشانه‌های نوین فرهنگی، معنوی، دینی و اجتماعی در هر شهر محسوب می‌شدند، ابراز کرد: ساختار روزبازاها تا حد بسیاری تابع فرهنگ عمومی است.
موسوی ادامه داد: بر این اساس می‌بایست برای رسیدن به هدف مطلوب تا حدودی مبانی و بنیانهای فرهنگی و اجتماعی عمومی در شهر و کشور را نسبت به سواد و اخلاق عمومی و پایبندی به تعهدات را در هدایت و بنیان‌سازی این روزبازارها تقویت کرد.
وی با بیان اینکه در این بین نمی‌توان منکر نقش دولت‌ها و به‌تبع آن شهرداری‌ها شد، ابراز کرد: این بدان معنا نیست که همه مسئولیت‌ها را بر عهده حاکمیت و دولت و به‌تبع آن شهرداری‌ها گذاشت زیرا آن‌ها نیز با محدودیت‌های بی‌شماری مواجه‌اند. وظیفه نخست آن‌ها بنیان‌گذاری سیاست‌های کلان صحیح برای مراکز شهری است یعنی فرصت و امکاناتی را برای افزایش ظرفیت‌های مدنی، عمومی و اجتماعی در موضوعاتی همچون روزبازارها در شهرها ایجاد و فراهم کنند.
این دانشیار دانشگاه الزهرا (س) افزود: البته همانطور که پیشتر عنوان شد نقش مؤثر را توده‌های مردم به‌عنوان مصرف‌کننده و خریدار و نیز مبادله‌کننده کالاهای مادی و معنوی بر عهده دارند زیرا آنچه مبادله می‌شود لزوماً کالای مصرفی نیست بلکه بخشی از آن مختص مبادله اخلاق، رفتار، نماد و اعتماد اجتماعی و نیز مساعدت‌های متقابل اجتماعی است.
موسوی مطرح کرد: در گذشته بعد اجتماعی این بازار روزها از ارجیحت و جایگاه بالایی برخوردار بود، درواقع یک تعهد مدنی وجود داشت به طوری که محل اعتماد عمومی بودند.
وی با بیان اینکه متأسفانه امروز این اعتماد کمرنگ‌تر و حتی در برخی مناطق به طور کامل از بین رفته است، تصریح کرد: این مهم خود نشان از کاهش اخلاق مدنی شهری دارد.
این استاد جامعه‌شناسی شهری با اشاره به اینکه در حال حاضر اخلاق مدنی شهروندی در شهرها دچار آسیب‌های جدی شده ابراز کرد: این موضوع به فرهنگ عمومی ما در شهر و کشور بازمی‌گردد حال آنکه این فرهنگ عمومی مجموعه‌ای از باید و نبایدهاست که در شکل‌گیری آن، دولت، مردم، نهادهای تربیتی و آموزشی، تب و تاب بازار و اقتصاد نقش دارند.
موسوی عنوان کرد: اگرچه با این تفاسیر نمی‌توان انتظار داشت که روزبازارهای شهری عالی داشته باشیم اما نمونه‌هایی در کشورهای حوزه اسکاندیناوی وجود دارد که در ساماندهی به گونه‌ای عمل کرده‌اند که در مسائل بهداشتی، اجتماعی، سلامت روابط، صداقت و مناسبات اقتصادی موفق هستند.
وی ادامه داد: در پاسخ به این سؤال که چه باید کرد تا روزبازارها در تعاملات اجتماعی شهر تأثیرگذار باشند باید بگویم مسئولیت اصلی بر عهده شهرداری‌هاست زیرا این بازارها زیر نظر این نهاد فعالیت دارند.
این استاد جامعه‌شناس شهری، افزود: موضوعاتی همچون کنترل قیمت، ساماندهی مکان و حتی اجرای کارهای فرهنگی بر عهده شهرداری است زیرا یکسری فنون کلان برای نوع فعالیت این روزها توسط شوراهای شهر تعیین و توسط شهرداری به اجرا درمی‌آید.
موسوی با اشاره به اینکه شورای شهر باید به‌عنوان سیاست‌گذار مدیریت شهری، به صورت ایجابی در این بخش‌ها ورود کرده و شهرداری مکلف به این بحث باشد تشریح کرد: در شهر همدان که سابقه و ظرفیت تاریخی و توسعه بازارهای شهری بالایی به لحاظ گردشگرپذیری دارد، می‌بایست با سیاست‌گذاری‌های کلان، به این موضوع بیندیشد که چگونه می‌تواند از روزبازارهای شهری به‌عنوان یک ظرفیت به‌منظور پویایی شهری در این بخش استفاده کند.
وی با تأکید بر اینکه شهرهای دارای تاریخچه همچون همدان به‌عنوان پیشانی و نماد توسعه شهری در ابعادی همچون فضاهای عمومی در بعد ملی ما به‌حساب می‌آیند، بیان کرد: در پاسخ به چگونگی تحقق آن باید بگویم بخشی به حوزه کالبدی اختصاص دارد یعنی مکان و فضا که خود بسته به طرح‌هایی است که از سوی معاونت شهرسازی در شهرداری‌ها برای این موضوع در نظر گرفته می‌شود، باید دارای جذابیت بالایی باشند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه این بخش کالبدی باید فرهنگ سنتی، دینی و ملی و در عین حال مدرن ما را انعکاس دهد به طور مثال فضا به لحاظ نصب کتیبه‌ها و نورپردازی‌ها بیانگر تاریخچه یین شهر باشند، افزود: دومین نیاز، پیش‌بینی نهادهای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری خرد برای این فضاهای عمومی است تا بتوانند نسبت به آسیب‌شناسی این بازارها و شناسایی مشکلات اقدام کنند.
موسوی با تأکید بر اینکه می‌توان در کنار این روزبازارها بنا به جاذبه‌ای که دارند مراکز تفریحی و زیرساخت‌های رفاهی ایجاد کرد گفت: آنچه مسلم است اینکه این روزبازارها در همه جای دنیا تنها عملکرد اقتصادی ندارند بلکه نقش گردشگری نیز دارند، به عنوان مثال روزبازار شهر نیوکاسل انگلستان به‌عنوان یک مرکز گردشگری فعال است.
وی با اشاره به اینکه روزبازارها باید همچون نمونه عنوان‌شده، به محلی برای تبادل بنیانهای فرهنگی باشد ابراز کرد: در این نمونه اعلا سعی می‌شود در محلی که برای داد و ستد ایجاد شده، مبنای فرهنگی نیز به ظرافت کامل از طریق کارهای فرهنگی انتقال یابد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد تعاملات اجتماعی به‌عنوان عاملی مؤثر در ارتقای توسعه پایدار، به ابعاد اجتماعی و فرهنگی در بستر جامعه مربوط می‌شود بنابراین شناخت و مدیریت این ابعاد در هر جامعه می‌تواند وقوع آن را تسهیل و به فرایندی سازمان‌یافته منجر شود بنابراین همانطورکه عنوان شد نقش مؤثر روزبازارها به‌عنوان بستری قابل توجه در شکل‌گیری این مهم، حائز اهمیت است بنابراین توجه به این مقوله که باید از سوی مدیریت شهری به‌عنوان یک رکن اساسی در شهرهای امروز مورد توجه قرار گیرد اما متأسفانه در شهری همچون همدان این روزها روزبازارها در نبود برنامه‌ریزی به جای انتقال‌دهنده بنیانهای فرهنگی، به معضلی برای محله‌هایی که در آن برپا می‌شوند بدل شده به نحوی که در آن‌ها به بدهی‌ترین نیازها همچون تمیزی و آراستگی نیز توجه نمی‌شود چه برسد اینکه برای فضا و کالبد آن برنامه داشته باشند.
شناسه خبر 63849
