از صدر اسلام، قرآن به‌عنوان مبنایی‌ترین متون دینی، از مهم‏ترین اهداف تعلیم و تربیت در میان مسلمانان بوده و در کشور ما نیز، به اقتضای جایگاه اسلام و قرآن در فرهنگ مردم ایران آموزش مصحف شریف اهمیت ویژه‌ای در نظام آموزشی کشور داشته؛ به‌طوری‌که بعد از انقلاب به‌عنوان یکی از دروس رسماً به‌عنوان ماده آموزشی وارد سیکل تعلیم و تربیت شده است.

 

اینکه آموزش قرآن که از یک‌سو معتقدیم درستی زندگی ما به حرکت بر مبنای آن بستگی دارد و از دیگر سو برای آن متون و کتاب تعریف کرده‌ایم تا با آموزش عجین شود، چقدر توانسته با اهداف لحاظ شده همخوانی داشته باشد، مسئله مهمی است.

 

بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از نقایصی که در آموزش و پرورش داریم عدم بازدهی مناسب در خصوص درس قرآن است و شاید نخستین نکته‌ای که به ذهن متبادر می‌شود شیوه اجرای آن است. در واقع تحقیقات نشان می‌دهد که ما معلمی که آموزش کافی دیده، حرفه‌ای شده و روی او سرمایه‌گذاری شده باشد تا بتواند این درس مهم را به دانش‌آموزان آموزش دهد کم داریم. اگرچه وضعیت یادگیری و توجه به درس قرآن نسبت به قبل از انقلاب بسیار بهتر شده اما دغدغه‌مندان متفق‌القول‌اند این درس لابلای انبوهی از دروس در مدارس گم شده و حتی روخوانی و روانخوانی آن نیز با غفلت مواجه است چه برسد به بهره بردن از عمق و معنای آیات الهی.

 

با ذکر این مقدمه و برای جلوگیری از اطاله کلام آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با مدیر سابق مدرسه شاهد و از پیشکسوتان و مربیان امور تربیتی در مدارس است. با او در خصوص وضعیت پرداختن به قرآن در آموزش و پرورش و مدارس صحبت کرده‌ایم که در ادامه ماحصل آن را می‌خوانید:

 

*** نیازمند بازنگری در منابع و متون درسی به‌ویژه در دین و زندگی هستیم

 

محمد نباتی در ابتدای سخنان خود با اشاره به وجود منابع و متون قرآنی در آموزش و پروش، عنوان کرد: کتاب قرآن در یک بازه زمانی مستقل بود، اما بعدها تحت عنوان «دین و زندگی» آیات قرآن با دروس تلفیق شده و به این شکل مورد استفاده قرار گرفت.

 

وی خاطرنشان کرد: درس قرآن در مقطع ابتدایی، متوسطه اول و دوم وجود دارد اما در پاسخ به این سؤال که آیا این دروس می‌تواند دانش‌آموزان ما را به‌عنوان فرد مسلمان برای آینده‌ای که می‌خواهد وارد جامعه شده و بتواند در عرصه‌ها و پیچ‌و‌خم‌های زندگی از آیات زندگی‌ساز قرآن و معارف دین استفاده کند، کارایی دارد یا خیر باید بگویم عمق بسیار کمی دارد.

 

وی در ادامه تصریح کرد: در دانشگاه‌ها نیز وضعیت به این شکل است؛ پس باید این طور عرض کنم که ما درس قرآن را در مدارس و دانشگاه‌ها داریم اما اینکه چقدر بر باورهای درونی افراد اثر می‌گذارد، نیازمند تأمل و بررسی‌های دقیق است که آیا به تمام معنا و عمیقاً می‌تواند در باورها و ارزش‌های درونی یک دانش‌آموز مسلمان در کشور ما مؤثر باشد؟

 

این پیشکسوت امور تربیتی در مدارس با تأکید بر اینکه نیازمند بازنگری در منابع و متون درسی به‌ویژه در دین و زندگی فعلی یا بینش اسلامی سابق هستیم، اظهار کرد: باید در این دروس از آیاتی که در زندگی فرد کاربرد دارد استفاده شود، آیاتی که قابل لمس است و می‌توان با فراگیری و سپس استناد به آن‌ها در زندگی بهتر و محکم‌تر گام برداشت.

 

*** متون آموزشی قرآنی فعلی کم‌اثر است

 

نباتی سپس با اشاره به مواد آموزشی و کتب دینی سال‌های قبل، تأکید کرد: در اوایل انقلاب یا حتی قبل از انقلاب شهیدان بهشتی و باهنر در زمینه تألیف کتب و تدوین متون کارهای بزرگی انجام دادند، به این صورت که آن کتب در زندگی انسان کارگشا بود اما در حال حاضر به‌نظر می‌رسد اگر منصفانه نگاه کنیم، متون آموزشی کم‌اثر است که می‌توان بازنگری، اثر این دروس و مباحث قرآنی را در جان افراد عمیق‌تر کرد.

 

وی در ادامه سخنان خود به سند تحول آموزش و پرورش نیز گریزی زد و تصریح کرد: ساحت‌های مختلف تربیت در این سند آمده که نیاز است در متون درسی و توسط معلم‌ها و مربیانی که منتقل‌کننده این مفاهیم به جان و جهان دانش‌آموزان هستند، بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. متن درسی مهم است اما اینکه چه کسی آن را منتقل می‌کند مهم‌تر است.

 

*** آیا فردی که می‌خواهد مفاهیم و مبانی را به دانش‌آموزان منتقل کند خودش آن را باور دارد؟

 

وی با اشاره به شعر معروف «ذات نایافته از هستی‌بخش/ کی تواند که شود هستی‌بخش؟» ادامه داد: مسئله این است، آیا فردی که می‌خواهد مفاهیم و مبانی را به دانش‌آموزان منتقل کند خودش آن متون و مبانی را باور دارد؟

 

این فعال فرهنگی گفت: خود ما در یک دوره‌ای به‌صورت خلاقانه آشنایی معلمان با تفسیر قرآن را در برنامه داشتیم که همکاران ما تفسیر نمونه را می‌خواندند و از آن‌ها آزمون می‌گرفتیم. این کار با هدف آشنایی معلمان (نه صرفاً معلم‌های معارف، بلکه همه معلم‌ها) با معارف قرآن صورت می‌گرفت چراکه بنده معتقد بودم این کار می‌توانست در تعمیق باورها مؤثر باشد و البته در کلاس و لابه‌لای مباحث درسی به گوش دانش‌آموزان هم رسوخ کند.

 

*** قصص قرآنی صرفاً داستان نیست بلکه برای حال و آینده حکمت‌آمیز و عبرت‌آموز است

 

نباتی اضافه کرد: اعتقاد بنده این است که باید از روخوانی و روانخوانی قرآن که مقدمه کار بوده و در مدارس برای معلمان و دانش‌آموزان مورد توجه است، فراتر برویم و به درک و فهم عمیق قرآن و داستان‌های قرآن برسیم. قصص قرآنی صرفاً داستان نیست بلکه برای حال و آینده حکمت‌آمیز و عبرت‌آموز است.

 

وی با تأکید بر اینکه می‌توان علاوه بر به‌کاربردن قصص قرآنی در زندگی خود حکمت‌های آن‌ها را برای دانش‌آموزان نیز بیان کرد، افزود: فراخور حال، قابلیت‌ها و ظرفیت‌ها را می‌توان در نظر گرفت و با سطح‌بندی، افراد را با قرآن به‌عنوان بزرگترین راهنمای زندگی آشنا کرد چراکه این کتاب عظیم و نورانی برای همه ما فارغ از هر جنس و تیپ و مقام، حرف دارد.

 

وی افزود: خداوند تبارک و تعالی در قرآن فرموده: «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ» به این معنا که همه‌چیز برای زندگی دنیوی و اخروی در قرآن وجود دارد اما متأسفانه بشر، بشریت و ما مسلمان‌ها آن طور که شایسته است از این کتاب زندگی‌ساز، انسان‌ساز و تاریخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ساز بهره نمی‌بریم و کوتاهی کرده‌ایم.

 

این فعال فرهنگی توضیح داد: یکی دیگر از مسائل مورد توجه، پرداختن به نقش نهادهایی نظیر دارالقرآن‌ها است که کار قرآنی انجام می‌دهند، البته در مجموع اقدامات خوبی صورت گرفته اما چون جامعه دانش‌آموزی در شهرها و روستاها پراکنده هستند ما باید کار اصلی خود را در مدارس متمرکز کنیم تا مطابق با عدالت آموزشی و بهره‌‌گیری همگانی از قرآن در این زمینه بتوانیم گام برداریم.

 

نباتی تشریح کرد: در کنار این امر و کلاس‌های درس مدرسه می‌توان برای کسانی که می‌خواهند تخصصی‌تر کار قرآنی را پیگیری کرده و قله‌نشین روخوانی، حفظ و تفسیر باشند فراتر از مدرسه (از خوان دارالقرآن‌ها که غالباً در شهرها هستند) شرایط را فراهم کرد.

 

*** چاره‌ای نیست که کار قرآنی در آموزش و پرورش از حالت شعاری و کلیشه‌ای خارج شده و مجاهدانه انجام شود

 

وی تأکید کرد: مأموریت و مسئولیت آموزش و پرورش تربیت معلم‌هایی است که قرآن را از عمق جان باور داشته و به‌صورت مجاهدانه پای کار باشند تا از هر فرصتی استفاده کرده و مفاهیم قرآنی را به دانش‌آموزان عرضه کنند. اگر این اتفاق به‌درستی بیافتد تصور بنده این است که یقیناً در جان بچه‌ها اثر می‌گذارد.

 

این فعال فرهنگی در خاتمه سخنان خود گفت: چاره‌ای نیست که کار قرآنی در آموزش و پرورش از حالت شعاری و کلیشه‌ای خارج شده و مجاهدانه انجام شود. دشمن مدام در حال کار کردن روی ذهن‌هاست، ما هم باید کار کنیم. البته همان‌طور که عرض کردم مجاهدانه و خالصانه نه بخش‌نامه‌ای، شک نکنید در این صورت اثرات کم‌نظیری بر قلب‌ها خواهد داشت.