انتقال میدان میوه و تره‌بار شهر همدان که سال‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیریت شهری، فعالان اقتصادی و شهروندان این شهر مطرح بود، سرانجام وارد مرحله اجرا شد؛ پروژه‌ای که در طول بیش از دو دهه، بارها در جلسات مختلف مطرح شد اما به‌دلایل متعدد ازجمله پیچیدگی‌های اجرایی، اختلافات نهادی و محدودیت‌های مکانی، تحقق نیافت. ازدحام، ترافیک، مشکلات بهداشتی و بصری و قرار گرفتن میدان فعلی در محدوده مرکزی شهر از یک‌سو و رشد روزافزون نیازهای صنفی و خدماتی از سوی دیگر، ضرورت سامان‌دهی و جابه‌جایی این مرکز توزیع عمده‌فروشی را به امری غیر قابل چشم‌پوشی بدل کرده بود.

درنهایت با شکل‌گیری اجماع میان نهادهای مؤثر در استان و تعیین شهرک صنعتی بوعلی به‌عنوان محل جدید احداث میدان میوه و تره‌بار، احداث این پروژه در آذرماه 1403 به‌صورت رسمی آغاز شد. انتخاب این شهرک نه‌تنها به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب آن در حاشیه شهر، بلکه به‌واسطه فراهم بودن بسترهای زیرساختی برای استقرار صنوف و ایجاد یک میدان مدرن و منسجم، نقطه عطفی در فرآیند برنامه‌ریزی شهری همدان به‌شمار می‌رود.

در این میان، شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان به‌عنوان نهاد مجری و هماهنگ‌کننده، نقشی محوری در پیشبرد پروژه داشته است.

برای بررسی ابعاد مختلف این طرح از روند اجرایی و مسائل زیرساختی تا همکاری نهادها، وضعیت غرفه‌داران و چالش‌های پیش رو، گفت‌وگویی با مصطفی حقیقی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان داشته‌ایم؛ فردی که با نگاه منطقه‌محور، مسئولیت پیشبرد این طرح بزرگ را برعهده گرفته است.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان درباره آخرین وضعیت پروژه انتقال میدان میوه و تره‌بار همدان به شهرک صنعتی بوعلی با اشاره به سابقه طولانی وعده‌ها درخصوص جابه‌جایی میدان بار، گفت: بعد از دو دهه که وعده‌های مختلف درباره انتقال میدان بار همدان عملیاتی نشد، مجموعه استان تکلیفی را درخصوص جانمایی و ایجاد میدان باری جدید در دستور کار قرار داد؛ این اقدام با نگاهی استانی و منطقه‌ای همراه بود و از سال 1402 مطالعات امکان‌سنجی و مکان‌یابی آغاز شد.

مصطفی حقیقی ادامه داد: یکی از چالش‌های اصلی، تأمین زمین به‌دلیل محدودیت‌های توپوگرافی همدان بود که با دشواری طی شد.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان افزود: از سال 1403، دستور واگذاری اراضی مطرح شد و طراحی‌ها انجام گرفت؛ همچنین بازدیدهایی از چند شهرستان و استان با طرح‌های مشابه انجام شد. پس از بررسی‌ها، طرح نهایی تهیه و فرآیند واگذاری آغاز شد. در این میان تلاش شد شهرداری نیز به‌عنوان ضلع سوم در پروژه نقش ایفا کند، اما به‌دلیل عدم تحقق برخی تعهدات مالی، عملاً از روند پروژه کنار رفت.

حقیقی با اشاره به کلنگ‌زنی پروژه در آذرماه 1403، توضیح داد: پروژه طبق برنامه زمان‌بندی پیش می‌رود. طراحی کامل شده و مناقصات مربوط به زون میدان بار در شهرک صنفی نیز انجام شده‌اند؛ همچنین پیمان‌ها برقرار هستند و عملیات عمرانی جریان دارد. زیرساخت‌های آب، برق و گاز نیز تأمین شده است و طبق پیش‌بینی‌ها، تا پایان شهریورماه امسال واگذاری قطعات نیز انجام می‌شود. ثبت‌نام‌ها هم صورت گرفته و افراد درحال طی مراحل صلاحیت‌سنجی هستند.

وی سپس اعلام کرد: درنظر داریم فاز ساخت توسط غرفه‌داران در سال‌های 1403، 1404 و 1405 انجام شود تا در نیمه دوم سال 1405، بالای 80 درصد پیشرفت فیزیکی داشته باشیم و این معضل دیرینه حل شود.

توافق با غرفه‌داران و پیوست‌های اجتماعی

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان درخصوص تعامل با غرفه‌داران میدان فعلی بیان کرد: در این حوزه هیچ مشکلی نداریم. افرادی که ذی‌نفع اصلی بودند، اعم از مالکان، دارندگان پروانه کسب یا افراد تأییدشده توسط اتحادیه و هیئت امنای میدان بار، شناسایی و معرفی شدند؛ اتاق اصناف و سازمان صمت نیز اسامی را پایش می‌کنند. شرکت شهرک‌ها زیرساخت‌ها را فراهم کرده و در مرحله نهایی پایش هستیم و به‌زودی قرعه‌کشی و واگذاری آغاز می‌شود.

حقیقی همچنین موقعیت جغرافیایی میدان جدید را ممتاز توصیف کرد و گفت: در بررسی‌های ما چنین موقعیتی با این سطح امکانات در میادین کشور کم‌نظیر بوده و هدف ما ایجاد فضایی در شأن شهر و استان همدان است.

وی درخصوص دسترسی شهروندان به میدان جدید نیز اظهار کرد: در مطالعات پیوست طرح، حمل‌ونقل عمومی و دسترسی شهروندان دیده شده است؛ یکی از دلایل اصرار ما برای مشارکت شهرداری نیز همین موضوع بود. همدان به‌عنوان گذرگاه غرب کشور همواره نقش تجاری مهمی داشته و بازار منطقه‌ای قوی‌ای دارد؛ بنابراین میدان بار جدید باید از زیرساخت‌های خدماتی شهری نیز بهره‌مند باشد. البته ما تلاش داریم شهرداری را دوباره در فرآیند مشارکت فعال کنیم تا از تعارضات آینده جلوگیری شود.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان در پاسخ به پرسشی درباره مهم‌ترین چالش‌های پروژه ابراز کرد: عمده چالش‌ها مربوط به توسعه بازارهای این‌چنینی است؛ چراکه این میدان‌ها حلقه پایانی زنجیره تولید هستند و سامان‌دهی آن‌ها از وظایف قانونی وزارت صمت است. البته در سطح ملی، امروز اولویت ما ناترازی انرژی بوده که واحدهای تولیدی و خدماتی را دچار آسیب کرده است. خوشبختانه در شهرک بوعلی برق مورد نیاز تأمین شده، اما برای توسعه بیشتر، نیاز به ایجاد پست‌های برق و استفاده از نیروگاه‌های خورشیدی داریم.

حقیقی خاطرنشان کرد: با سرعت فعلی پروژه و همراهی ذی‌نفعان، پیش‌بینی ما این است که در فاز نخست (زون میدان بار)، بهره‌برداری در پایان سال 1405 یا ابتدای 1406 آغاز شود.

وی در پایان سخنانش تأکید کرد: خوشبحانه درحال حاضر هیچ معضل یا مانع خاصی در روند فعلی پروژه وجود ندارد و با برنامه‌ریزی دقیق، امید داریم این طرح به الگویی برای سایر شهرها تبدیل شود.

انتقال فیزیکی کافی نیست، انسجام نهادی و مدیریت مشارکتی نیز لازم است

گفتنی است؛ با نگاهی دقیق می‌توان دریافت که پروژه انتقال میدان میوه و تره‌بار همدان از مرحله ایده و وعده، وارد مسیر اجرایی شده و برخلاف پروژه‌هایی که سال‌ها درگیر کاغذبازی بین زمین‌ و آسمان می‌مانند، این طرح اکنون روی زمین درحال ساخت است، اما در دل این پیشرفت‌های ملموس، نکاتی نهفته بوده که توجه به آن‌ها برای موفقیت نهایی پروژه، حیاتی خواهد بود.

نخست، عدم همراهی شهرداری در بخشی از مسیر، هشداری است درباره لزوم انسجام نهادی. میدان میوه و تره‌بار صرفاً یک محل تجاری نیست؛ گره‌گاه ترافیکی، نقطه تماس خدمات شهری و عنصری مؤثر در سیما و کارکرد اقتصادی شهر است. حذف یا کم‌رنگ شدن نقش شهرداری، به معنای واگرایی در مدیریت پروژه است؛ واگرایی‌ای که اگر در ادامه برطرف نشود، می‌تواند خود را در مرحله بهره‌برداری به‌ شکل ضعف در خدمات‌رسانی، حمل‌ونقل عمومی و نظارت، نشان دهد.

دوم، هرچند وعده واگذاری قطعات تا پایان شهریورماه و بهره‌برداری فاز نخست تا پایان 1405 خبر خوبی‌ است، اما تجربه نشان داده که بسیاری از پروژه‌های عمرانی در مرحله‌ «تکمیل تعاملات انسانی» کُند می‌شوند. اینجا نیز مرحله قرعه‌کشی، تحویل زمین، ساخت توسط غرفه‌داران و سپس بهره‌برداری، مستلزم هم‌افزایی واقعی میان دولت، صنوف و نهادهای خدماتی است.

واگذاری زمین پایان کار نیست، تازه نقطه شروع تعامل با ذی‌نفعانی است که الزامات خود را دارند و ممکن است مقاومت‌هایی نیز در جریان کار رخ دهد.

و نهایتاً، نباید فراموش کرد که حل معضل بازارهای سنتی در شهرهایی مانند همدان، تنها با جابه‌جایی فیزیکی ممکن نیست؛ آنچه اهمیت دارد، ایجاد ساختارهای پایدار برای مدیریت نوین بازار است. از تأمین انرژی تا حمل‌ونقل عمومی، از نظارت صنفی تا بهره‌گیری از فناوری در مدیریت توزیع، همگی مؤلفه‌هایی هستند که اگر از هم‌اکنون برایشان سازوکار تعریف نشود، میدان جدید درگیر همان مسائلی خواهد شد که میدان فعلی با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد.

پروژه انتقال میدان تره‌بار به شهرک صنعتی بوعلی، اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد، نه در آغاز خام و نه در پایان موفق. این نقطه، نقطه‌ تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه و همراه‌سازی واقعی بازیگران کلیدی‌ است. اگر این مرحله با دقت، شفافیت و مشارکت مدیریت شود، همدان نه‌فقط به میدان باری جدید، بلکه به الگویی تازه در توسعه‌ بازارهای شهری دست خواهد یافت.

سمیرا گمار