تبدیل ایدهها به محصولات فناورانه و حضور قدرتمند در بازارهای جهانی
سپهرغرب؛ گروه کار و دانش- مریم کریمیآرمان؛ هوش مصنوعی بهعنوان یکی از تحولآفرینترین فناوریهای قرن بیستویکم، نقشی اساسی در شکلدهی آینده جوامع بشری ایفا میکند. در عصر حاضر، شتاب پیشرفت فناوری و حجم بالای دادههای تولیدشده، نیاز به ابزارهایی برای پردازش، تحلیل و تصمیمگیری هوشمند را بیش از پیش برجسته کرده است. کارشناسان معتقدند که استفاده از هوش مصنوعی دیگر یک انتخاب لوکس یا محدود به صنایع خاص نیست، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر برای رقابتپذیری کشورها، سازمانها و حتی افراد در بازار جهانی بهشمار میرود.
هوش مصنوعی در بخشهای گستردهای همچون بهداشت و درمان، آموزش، حملونقل، کشاورزی و حتی مدیریت بحران وارد شده و به ارتقای کیفیت زندگی بشر کمک کرده است. بهعنوان نمونه، سامانههای مبتنی بر فناوری میتوانند بیماریها را در مراحل اولیه تشخیص دهند، حملونقل شهری را بهینه کنند و حتی در مدیریت منابع طبیعی و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی مؤثر باشند.
در همین حال، رقابت میان کشورها برای توسعه و بومیسازی فناوریهای مرتبط با هوش مصنوعی، به عاملی تعیینکننده در جایگاه اقتصادی و سیاسی آنها در دهههای آینده تبدیل شده است. رسانههای بینالمللی بهطور مکرر گزارش میدهند که کشورهایی که در زمینه تحقیق، سرمایهگذاری و تدوین قوانین برای هوش مصنوعی پیشرو باشند، قدرت نفوذ بیشتری در اقتصاد و سیاست جهانی خواهند داشت.
این تحولات نشان میدهد که هوش مصنوعی تنها یک فناوری نوظهور نیست، بلکه ابزاری راهبردی برای ساخت آیندهای پایدار، کارآمد و پیشرفته است؛ آیندهای که در آن تصمیمگیریهای مبتنی بر داده، جایگزین حدس و گمانهای پرهزینه خواهد شد.
با توجه به ضرورت و اهمیت بسزا و تأثیرات غیر قابل انکار هوش مصنوعی در دنیای امروز با مدیرعامل شرکت دانشبنیان «آترین آذین فناور» گفتوگو کردهایم. در ادامه میخوانید؛
دکتر مجتبی اسماعیلی در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب با بیان اینکه علاقه به حوزه هوش مصنوعی را از دوران دبیرستان داشته است، اظهار کرد: حدود 25 سال پیش که رشته کامپیوتر چندان شناختهشده نبود، به این حوزه علاقهمند شدم و همین علاقه مسیر تحصیلی مرا مشخص کرد. مقاطع کارشناسی و کارشناسیارشد در رشته مهندسی کامپیوتر را در دانشگاه بوعلی همدان به پایان رساندم و اکنون در مقطع دکتری در دانشگاه صنعتی شریف تهران در حال تحصیل هستم.
وی با اشاره به آغاز فعالیتهای حرفهای خود گفت: پیش از تأسیس شرکت، بهصورت رسمی در سازمانی مشغول به کار نبودم. در سال 1396 شرکت فناور را با هدف توسعه و طراحی نرمافزار و طراحی سایت راهاندازی کردیم. از سال 1400 نیز فعالیت در حوزه رباتیک و ساخت ماشینآلات صنعتی و پیشرفته را آغاز کردیم و اکنون هر دو شاخه نرمافزار و سختافزار بهصورت همزمان در شرکت فعال هستند.
وی درباره مراحل اولیه شکلگیری شرکت توضیح داد: فعالیت را در مرکز رشد با سرمایه اولیه بسیار محدود آغاز کردیم، چراکه شرکت نرمافزاری در ابتدا نیاز چندانی به تجهیزات و سرمایهگذاری سنگین ندارد. سفارشهای اولیه بهتدریج باعث رشد شرکت شد و توانستیم دامنه فعالیت خود را گسترش دهیم.
این کارآفرین افزود: کار را ابتدا بهصورت شخصی آغاز کردم اما دوستان و همکارانی نیز در کنارم بودند که کمک میکردند. در شروع فعالیت، تنها دو نفر بودیم اما بهمرور گروه توسعه پیدا کرد. برخی از اعضای اولیه به خارج از کشور و تهران مهاجرت کردند، اما تعدادی همچنان در شرکت حضور دارند و همکاری میکنند.
اسماعیلی درباره محصولات شرکت بیان کرد: در حوزه ماشینآلات صنعتی، محصولات پیشرفتهای طراحی و تولید میکنیم. همچنین در بخش نرمافزار، سامانههای مختلفی را توسعه دادهایم که برخی از آنها توسط شرکتهای بزرگ استفاده میشوند. برای مثال سامانه آموزشی دیجیکالا توسط تیم ما طراحی و اجرا شده است. علاوه بر این، در زمینه صادرات نرمافزار نیز فعال بودهایم.
او توضیح داد: ما نرمافزار مرتبط با حوزه غذا را توسعه داده و در بخش سیستمهای توزیع نیز عملکرد خوبی داشتهایم. همچنین سیستمهای هوشمندی برای گروه صنعتی زرماکارون پیادهسازی کردیم که تاکنون 13 کارخانه این رباتها را خریداری کردهاند.
وی افزود: کار دیگری که در حوزه رباتیک انجام دادیم، پردازش و شناسایی رخدادهای خطرناک در کارخانههاست؛ حوادثی همچون سرقت، آتشسوزی یا دیگر اتفاقات غیرمنتظره. همچنین روی خودکارسازی و ایجنتنویسی برای مجموعهای از فرآیندهای اداری کار کردهایم. بسیاری از سازمانهای خصوصی فرآیندهای تکراری و زمانبر دارند که نهتنها وقتگیر و پرهزینه است، بلکه بهرهوری بالایی هم ندارد. ایجنتهایی که ما توسعه میدهیم بهصورت خودکار این فرآیندها را انجام میدهند. این پروژه را اکنون برای شرکت میهن در حال اجرا داریم و برای نخستینبار سیستم ایجنتنویسی را در ایران عملیاتی کردهایم.
این فناور همدانی درباره چرایی ورود به این حوزه توضیح داد: این نیاز از سمت مشتری ایجاد شد. مشتریانی داشتیم که در زمینههایی مانند کنترل کیفیت و کشف آلودگی داخل بطری، محصول یا فناوری مشابهی در ایران در دسترس نداشتند. همین باعث شد به فکر تولید محصولی با فناوری نرمافزاری و مکانیکی بومی بیفتیم، چراکه نیاز به راهحل نرمافزاری، جزو تخصصهای ما بود.
اسماعیلی در ادامه به موفقیتها و افتخارات شرکت اشاره کرد: سه سال متوالی بهعنوان فناور برتر انتخاب شدیم. یک سال پس از تأسیس، شرکت دانشبنیان شدیم. سامانه پردازش تصویر ما در مسابقه «میدون» شبکه سه رتبه نخست را کسب کرد و در نمایشگاه بینالمللی فناوری نیز توسط وزیر محترم از آن رونمایی شد. علاوه بر این، در سازمانهای مختلف و حتی در کشورهای دیگر، فناوری ما مورد تأیید و انتخاب قرار گرفت.
وی درخصوص چالشها و شکستهای مسیر عنوان کرد: شکست و چالش همیشه بوده؛ از فشار مالی گرفته تا نبود حمایت سازمانها و انسجام در برنامهریزی برخی نهادها. مسائل مالی، خلف وعدهها و مشکلات متعدد در این حوزه، مخصوصاً در کشور ما، وجود داشته و دارد.
وی در پاسخ به اینکه از چه حمایتهای مالی و معنوی برخوردار شدید؟ گفت: حمایت مالی خاصی نداشتیم؛ هر تسهیلاتی گرفتیم، خودمان پرداخت کردیم؛ اما حمایتهای معنوی وجود داشته؛ ازجمله اشاره مسئولان استانی به فعالیتهای شرکت و حتی اقداماتی نظیر نصب بنر موفقیت ما توسط شهرداری پس از کسب رتبه نخست در مسابقه میدون.
این مدیرعامل شرکت دانشبنیان، با قدردانی از همراهی مشتریان و نهادهای حامی، از برنامهریزی این شرکت برای حضور پررنگتر در نمایشگاههای خارجی و صادرات محصولات رباتیک خبر داد و گفت: امیدواریم با وجود تمام چالشها، مسیر پیشرفت و نوآوری را ادامه دهیم و شاهد توسعه هرچه بیشتر فناوریهای بومی در کشور باشیم.
اسماعیلی اظهار کرد: شرکت ما تاکنون در چندین نمایشگاه داخلی که عمدتاً توسط معاونت علمی ریاستجمهوری برگزار شده، شرکت داشته است. برای حضور در نمایشگاههای خارجی نیز برنامهریزی کردهایم و امیدواریم با آماده شدن محصولات، آنها را بهعنوان محصولات بینالمللی معرفی کنیم. کشورهایی مانند امارات هدف نخست ما برای عرضه این محصولات هستند، اما هنوز این موضوع به مرحله اجرا نرسیده است.
وی در خصوص وضعیت صادرات شرکت افزود: تا به امروز صادرات مستقیم محصول نداشتهایم، اما پروژههای نرمافزاری متعددی برای شرکتهای کانادایی، اماراتی و حتی سوئدی انجام دادهایم. این سفارشها بهصورت دورکاری انجام شده و نیاز به حضور فیزیکی در خارج از کشور نبوده. اکنون هدفگذاری ما صادرات ماشینهای رباتیک و دستگاههای ساختهشده در شرکت است.
این فناور همدانی درباره وضعیت رقابتی بازار جهانی گفت: در حوزه بالابر، بزرگترین تولیدکنندگان در آلمان فعالیت میکنند و در حوزه پردازش، شرکتهای متنوعی در آمریکا و فرانسه فعال هستند. سوئد نیز از کشورهای پیشرو در این عرصه است.
اسماعیلی در تشریح چالشهای توسعه شرکت تصریح کرد: یکی از اصلیترین نیازهای ما فضای کاری مناسب است. حدود 20 سال پیش قراردادی برای واگذاری زمین از شرکت شهرکهای صنعتی امضا کردیم، اما هر بار قیمت زمین افزایش یافت و تاکنون موفق به دریافت آن نشدهایم. اگر این مشکل حل نشود، ناچار به مهاجرت به استان یا حتی کشور دیگری خواهیم شد.
وی با ابراز تأسف از واگذار نشدن اراضی پارک علم و فناوری به شرکتها ادامه داد: این موضوع بزرگترین مانع رشد ماست. تا زمانی که در فضای استیجاری فعالیت میکنیم، امکان گسترش فعالیتهای شرکت وجود ندارد.
وی در ادامه تأکید کرد: هدف ما تبدیل ایدهها به محصولات فناورانه و حضور قدرتمند در بازارهای جهانی است، به شرط آنکه موانع زیرساختی مانند تأمین زمین و حمایتهای موردنیاز شرکتهای دانشبنیان برطرف شود.
مدیرعامل شرکت دانشبنیان «آترین آذین فناور» در پایان با اشاره به اشتغالزایی شرکت گفت: در حال حاضر 12 نفر بهصورت مستقیم و حدوداً 6 نفر بهصورت غیرمستقیم با شرکت همکاری دارند. با توسعه فعالیتها پیشبینی میکنیم این تعداد تا 60 نفر افزایش یابد.
در سالهای اخیر، شرکتهای دانشبنیان بهعنوان موتور محرک اقتصاد نوآوریمحور در کشور شناخته شدهاند. این شرکتها که بر پایه علم، فناوری و ایدههای نو شکل میگیرند، نقشی کلیدی در توسعه پایدار، ایجاد اشتغال تخصصی و افزایش توان رقابتی کشور در عرصههای بینالمللی ایفا میکنند. با این حال، مسیر رشد و تثبیت آنها بدون حمایتهای هدفمند، بهویژه در حوزه مالی، با چالشهای جدی مواجه خواهد شد.
حمایت مالی دولت و نهادهای سرمایهگذار از شرکتهای دانشبنیان، فرآیند تبدیل ایده به محصول را تسهیل میکند. بسیاری از استارتاپها و شرکتهای نوپا در مراحل اولیه بهدلیل کمبود نقدینگی یا نبود سرمایه خطرپذیر، قادر به عبور از مرحله تحقیق و توسعه به مرحله تولید انبوه نیستند. تزریق منابع مالی میتواند چرخه نوآوری را تکمیل کرده و فناوریهای بومی را به بازارهای داخلی و خارجی برساند.
سرمایهگذاری در شرکتهای دانشبنیان به معنای سرمایهگذاری در آینده اقتصاد کشور است. این شرکتها توانایی تولید محصولات و خدماتی را دارند که پیشتر از خارج وارد میشد. حمایت مالی از آنها میتواند وابستگی به فناوریهای خارجی را کاهش داده و موجب شکلگیری زنجیرههای تأمین داخلی در صنایع راهبردی مانند داروسازی، انرژیهای نو و فناوری اطلاعات شود.
یکی از مهمترین پیامدهای مثبت حمایت مالی از شرکتهای دانشبنیان، ایجاد فرصتهای شغلی برای نیروهای متخصص و فارغالتحصیلان دانشگاهی است. تأمین بودجه کافی برای این شرکتها، امکان جذب و نگهداشت نیروی انسانی خلاق و متخصص را فراهم کرده و مانع مهاجرت نخبگان میشود.
بازار جهانی فناوری بهشدت رقابتی است و شرکتهای دانشبنیان بدون حمایت مالی در جذب سرمایهگذار خارجی یا توسعه صادرات محصولات خود با مشکل روبهرو خواهند شد. حمایت مالی هدفمند، نهتنها زمینه حضور فعالتر این شرکتها در بازارهای جهانی را فراهم میکند، بلکه ویژند ملی فناوری را نیز ارتقا میدهد.
کارشناسان اقتصادی تأکید میکنند که حمایت مالی نباید صرفاً بهصورت وام یا یارانه باشد، بلکه باید با سازوکارهای نوینی همچون سرمایهگذاری خطرپذیر، ضمانتنامههای اعتباری، معافیتهای مالیاتی و تسهیل دسترسی به بازار سرمایه ترکیب شود. چنین رویکردی میتواند خطر فعالیتهای نوآورانه را کاهش داده و منابع مالی را بهطور مؤثر به سمت پروژههای دارای ارزش افزوده هدایت کند.
حمایت مالی از شرکتهای دانشبنیان، ضرورتی راهبردی برای حرکت اقتصاد کشور به سمت اقتصاد دانشبنیان و نوآورانه است. این حمایتها، نهتنها به توسعه فناوریهای بومی و کاهش وابستگی کمک میکند، بلکه زمینهساز رشد اشتغال تخصصی، افزایش صادرات محصولات فناورانه و ارتقای جایگاه کشور در عرصه رقابت جهانی خواهد بود. بر این اساس، طراحی بستههای حمایتی هدفمند، شفاف و پایدار از سوی دولت و نهادهای مالی میتواند آیندهای روشن برای زیستبوم نوآوری کشور ترسیم کند.