رسانه‌ها به‌عنوان جزئی از فرهنگ غیرمادی جوامع انسانی که نقش تعیین‌کننده‌ای در ساختن و پرداختن افکار عمومی بر عهده دارند، تنها آنگاه که زمینه پذیرش ذهنی در مخاطبان داشته باشند، قادر به تأثیرگذاری هستند وگرنه اثر آن‌ها موقتی و گذراست حال آنکه توجه و عنایت خاص به مسئله زن در کشور ما نشأت‌گرفته از دریافت‌های عمیق دینی و تحول عظیم فرهنگی که محصول عینی انقلاب اسلامی در ایران بود، نوع و نحوه نگرش به شأن زنان را در میان مردم دگرگون ساخت.
در جمهوری اسلامی ایران توجه به زنان در یک ربع قرن گذشته از نظر انجام مطالعات وسیع و اجرای طرح‌های راهبردی، کاربردی و کارآمد با هیچ دوره‌ای از تاریخ این سرزمین قابل قیاس نیست.
در این بین رسانه‌ها پیچیده‌ترین ابزار برای القای اندیشه‌ها و کارآمد‌ترین تسلیحات برای تسخیر آرام جامعه هستند اما همواره یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های این موضوع یعنی تأثیر زنان و رسانه‌ها کمتر در ساختن جوامع انسانی پویا مورد توجه بوده زیرا در بسیاری از موارد جایگاه شایسته و هویت مستقل برای زنان احساس نشده است.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌وگویی با استاد دانشگاه و کارشناس حوزه ارتباطات، مدیریت و رسانه و پژوهشگر حوزه جنگ رسانه‌ای ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمد امامی‌کورنده با بیان اینکه اگر بخواهیم رسانه را برای زنان تعریف کنیم به‌نوعی دچار اثرات سوء‌تفکیک جنسیتی می‌شویم، گفت: بر این اساس نباید رسانه را صرف زنان و یا مردان تعریف کرد.
وی با اشاره به اینکه رسانه برای مردم است و خاصیت اصل هر رسانه بازخوردی یکسان اما متفاوت برای هر مخاطب دارد، تصریح کرد: ما در بهترین حالت ممکن فقط می‌توانیم مخاطب را به دو دسته مردان و زنان تقسیم کنیم و بر این اساس مخاطبان رسانه را تنها به این صورت باید دسته‌بندی کنیم.
وی با تأکید بر اینکه پس از دسته‌بندی مخاطبان است که نیاز آن‌ها ارجحیت پیدا کرده و مطرح می‌شود، افزود: در این بستر است که اگر به‌دنبال آن هستیم از طریق رسانه خوراکی را تهیه کرده و تقدیم مخاطب کنیم باید بدانیم که در این دسته‌بندی‌ها چه تعداد از مخاطبان ما زنان، چه تعداد مردان و یا دیگر اقشار جامعه هستند تا متناسب با آن نسبت به تولید محتوای مخصوص به هر دسته اقدام کنیم.
کارشناس حوزه ارتباطات، مدیریت و رسانه با اشاره به اینکه از طرفی ما با زنانی در جامعه مواجهیم که می‌توانند خود تولیدکننده محتوا و یا ارائه‌کننده خوراک رسانه به مخاطبان باشند، ابراز کرد: در این بخش نیز نمی‌توانیم به‌صورت مطلق بگوییم بین فعالان رسانه‌ای زن با مرد تفاوتی وجود دارد زیرا هر فردی مشغول به کار در رسانه، به‌عنوان یک نیروی انسانی متخصص در حال فعالیت است و در این بین نمی‌توان تمایزی بین زن و مردم قائل شد چراکه اصل بر داشتن دانش، تخصص و تجربه فعالیت رسانه‌ای است نه تعیین جنسیت در حوزه رسانه.!
امامی‌کورونده با تأکید بر اینکه هر یک از فعالان رسانه‌ای زن و مرد در محیط عملیاتی و تعریف‌شده رسانه خود در حقیقت رسالت، نقش، جایگاه و مسئولیتی را بر عهده دارند، و نمی‌توان گفت بر اساس اینکه نیروی یک رسانه زن است و یا مرد در نتیجه خروجی آن متفاوت خواهد بود! تشریح کرد: در واقع تفکیک جنسیتی در حوزه فعالیت رسانه‌ای نگاه اشتباهی است و این اشتباه همچنان ادامه دارد حال آنکه وقتی فردی مدت‌هاست به‌صورت حرفه‌ای در یک رسانه کار می‌کند، شرح وظایف حرفه‌ای در آن رسانه مشخص است و بر طبق این وظیفه تعریف‌شده، زن و مرد برای اهداف و مسیر معین‌شده آن رسانه کار می‌کنند، نه موضوع و حوزه جنسیت و جریان دیگری.
وی با بیان اینکه یک تفاوت وجود دارد و اینکه ممکن است یک رسانه با اهداف و نگاه خاص به امور زنان بپردازد و در پی آن افرادی که دعوت به‌کار می‌شوند باید حتماً دغدغه حوزه زنان را داشته باشند و یقیناً در چنین مواردی ترجیحاً باید نیروی به کار گرفته‌شده نیز زن باشد، گفت: آنچه مسلم است به لحاظ محتوایی زمینه خوراک رسانه‌ای برای مخاطبان زن به موضوع نیازسنجی و به عبارت بهتر به بررسی زمینه احساس نیاز این قشر بازمی‌گردد.
وی ادامه داد: بر این اساس تا زمانی که مخاطب احساس نیاز و اعلام کششی نسبت به موضوعی خاص نکند رسانه نخواهد فهمید که این قشر به‌دنبال برآوردن کدام نیاز است.
پژوهشگر حوزه جنگ رسانه‌ای با بیان اینکه هرگاه بر اساس نیازسنجی خواسته مخاطب مشخص شد پس از آن می‌توان بر اساس همان نیازها برنامه‌ریزی و اقدام به تولید محتوا کرد، افزود: مسئله این است که طی سالیان متمادی خواسته‌های مخاطبان ما متفاوت شده و با آنچه که مدیران و اصحاب رسانه ما درباره آن فکر می‌کنند کاملا ًمغایر و تنها در بعضی مواقع نزدیک است.
امامی‌کورونده ادامه داد: در حال حاضر دغدغه اصلی مخاطبان رسانه‌ها چه زن و چه مرد، معیشت و مسائل اقتصادی است اما انتظار داریم همچنان در رسانه برای مخاطبان زن محتوایی همچون دستور پخت خورشت قورمه سبزی و فلان شیرینی مورد استقبال قرار گیرد.
وی با بیان اینکه مطرح کردن چنین محتوایی خوب است اما برای ارائه خوراک رسانه‌ای لازم و کافی نیست، گفت: در شرایط فعلی با توجه به اصلی‌ترین مسئله روز یعنی معیشت و اقتصاد، به‌دنبال مطالب مرتبط با این موضوع در حوزه زنان باشید؛ همچون موضوع زنان سرپرست خانوار و دغدغه معیشت آن‌ها و یا موضوع دغدغه زنان درباره استقلال مالی و اجتماعی.
کارشناس حوزه ارتباطات، مدیریت و رسانه با اشاره به اینکه اگر نیازسنجی در خصوص مخاطبان به‌درستی انجام شود موفقیت یک رسانه حتمی خواهد بود وگرنه آنچه اتفاق می‌افتد صرفاً یک دور باطل است، خاطرنشان کرد: درخصوص محتوای مناسب متأسفانه سال‌هاست رسانه‌های غیررسمی همچون فضای مجازی متوجه شده‌اند که تنها راه درآمدزایی، جلب و جذب توجه مخاطب و رسیدن به موفقیت امور اصلی و کل فضای کاری صرفاً استفاده ابزاری از زن در جایگاه رسانه و فضای مجازی است.
امامی کورنده ادامه داد: این فرایند منجر به ایجاد فضاهایی همچون مد، مدلینگ، آرایش، آرایش‌گری و در مراتب بالاتر آن کانال‌های عجیب و غریب با عنوان به‌اصطلاح شرعی صیغه‌یابی اما در اصل استفاده ابزاری از زنان در قالب رسانه شده که خود فاجعه‌ای بزرگ در عرصه جلب مخاطب به‌شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه سال‌هاست که به این موقعیت فاجعه‌بار در فضای مجازی و رسانه‌های غیر رسمی رسیده‌ایم اما تأسف‌بارتر اینکه امروز شاهد تبلور واقعی این فاجعه در فضای رسانه‌های این‌چنینی هستیم، خاطرنشان کرد: فاجعه استفاده ابرازی از زنان برای رسانه‌ها همان فاجعه بزرگ است که از آن یاد کردیم.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد سخن گفتن از رابطه میان مقوله «رسانه» و مسئله «زنان» از ابعاد متفاوتی می‌تواند دارای ضرورت و اهمیت باشد زیرا یکی‌ از ساحت‌های مهم اجتماعی حیات بشری را امروز رسانه‌ها به خود اختصاص می‌دهند و از طرفی تنوع رسانه‌ها تا این اندازه گسترش یافته که افراد ناگزیرند برای ارتباط با رسانه‌های خاص، گزینش کنند در واقع این روزها بیشتر افراد به‌ویژه جامعه زنان، اکثر اوقات را با رسانه‌ها می‌گذارنند و از ارتباط با رسانه‌ها احساس اطمینان و آرامش می‌کنند چراکه گستره عمل رسانه‌ها شامل همه عرصه‌ها اعم از عرصه‌ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است.
حال آنکه در کشور ما جامعه زنان و مسائل مبتلا به این قشر یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه در سه سطح اقتصاد، سیاست و اجتماع محسوب می‌شود و تحولات در زندگی زنان و الگو‌های خانواده یکی از بارزترین مصادیق تغییر و تحول در جامعه ایرانی پس از انقلاب است و از طرفی در کشور ما وضعیت زنان و خانواده با گفتمان اسلامی حاکمیت، پیوند دارد حال آنکه ویژگی گفتمان اسلامی آن است که در موارد فراوانی تحقق آرمان‌های آن به غلط یا درست با مسئله زنان سنجیده می‌شود و اهمیت بسیاری از ارزش‌ها و یا ضد‌ارزش‌ها از منظر آموزه‌های اسلامی ممکن است به‌مراتب از ارزش‌ها و یا ضد‌ارزش‌ها در حوزه مسائل زنان و خانواده بیشتر باشد اما در این میان مسئله زنان و خانواده در رسانه و یا رسانه و جنسیت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخور‌دار است بنابراین بنا به گفته کارشناس رسانه این نیازسنجی است که می‌تواند موفقیت یک رسانه در حوزه زنان را رقم بزند و در عین حال آفتی که این روزها در این بخش شاهد آن هستیم استفاده ابزاری از زنان برای رسانه است که باید با تزریق محتوای غنی با توجه به شناخت از جامعه زنان رغبت به چنین رسانه‌هایی را تا حد امکان کاهش دهند.

طاهره ترابی مهوش