سپهرغرب، گروه اقتصادی: قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) در سخت‌ترین شرایط تحریمی، مسئولیت ساخت پالایشگاه نفت آناهیتا که 14 سال از کلنگ‌زنی آن می‌گذرد و همچنان زمینی فنس‌کشی شده است را برعهده گرفت.

با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و سکان‌داری بیژن زنگنه در وزارت نفت، بازهم نان خام‌فروشی نفت در روغن افتاد. شیخ‌الوزرا که در سابقه فعالیتی خود علاقه‌ای به صنعت پالایشی نشان نداده است، بار دیگر و در آخرین دوره قدرت گرفتنش، هزینه بالای سرمایه‌گذاری در ساخت پالایشگاه‌ها را بهانه کرد تا طی هفت سال زمام داری‌اش در ساختمان حافظ، کلنگ هیچ طرح تازه پالایشی زمین نخورد.

در پی گرانی بنزین طی آبان‌ماه 1398، تولید بنزین و لزوم افزایش ظرفیت پالایشی کشور بار دیگر سرخط اخبار قرار گرفت و زیر ذره‌بین کارشناسان رفت و سیل سؤالات به سوی وزیر نفت روانه شد. در همین راستا وزیر نفت 24 آذرماه سال 98 در اظهارات خود مطرح کرد که ساخت پالایشگاه بسیار گران است و برای هر بشکه تصفیه نفت خام، حداقل 20 هزار دلار در یک پالایشگاه متعارف باید سرمایه‌گذاری شود، یعنی برای یک پالایشگاه 300 هزار بشکه‌ای 6 میلیارد دلار باید هزینه کنیم که چهار تا پنج سال نیز زمان می‌برد و تنها 25 درصد آن بنزین خواهد بود.

      ساخت یا توسعه پالایشگاه، مسئله این است!

با این سبک استدلال شیخ‌الوزرا، سیاست پالایشگاه‌سازی، توسعه و بهبود آن در تمام دنیا زیر سؤال رفت! به عبارتی آمریکا، چین، هند، روسیه، عربستان و بسیاری دیگر از غول‌های پالایشی دنیا باید این صنعت را رها کرده و به خام‌فروشی صرف روی آورند.

زنگنه در بخش دیگری از اظهارات خود با تأکید بر اینکه اقدام‌های وزارت نفت در پالایشگاه‌سازی بسیار مهم و بزرگ است، افزود: نمونه آن توسعه پالایشگاه تبریز، اصفهان و بندرعباس، آبادان و ستاره خلیج‌فارس بوده که به نظر می‌رسد وزیر نفت سیاست‌های حمایتی از «ساخت پالایشگاه» را با «توسعه ظرفیت تولید و ارتقای کیفی محصولات پالایشگاه» خلط کرده است.

این اظهار نظر وزیر نفت درحالی مطرح شد که بهره‌برداری و ثمردهی پروژه‌های عمرانی زمان‌بر بوده و هر دولتی درحقیقت بهره‌بردار اقدامات دولت پیشین خود است و پالایشگاه ستاره خلیج فارس که ساخت آن به همت دولت دهم کلید خورد، شیرین‌کامی بهره‌برداری از آن نصیب دولت یازدهم شد؛ اما دولت یازدهم و دوازدهم تاکنون برای ساخت هیچ پالایشگاهی آستین همت بالا نزده است.

      تفاوت ساخت پالایشگاه با بهبود کیفی فرآورده‌های پالایشی

سیاست‌گذاری در زمینه «ساخت پالایشگاه» دامنه صدور مجوز، بسترسازی برای حمایت مالی، ضمانتی و غیره برای متقاضیان را در برمی‌گیرد. درحقیقت هرچند وزارت نفت رأساً به‌عنوان نهادی دولتی در بحث صنعت پالایشی ورود نمی‌کند، اما می‌تواند ریل‌گذاری در این صنعت را عهده‌دار شود. مقوله‌ای که به‌دلیل بی‌میلی وزیر نفت به آن، حاشیه‌نشین شده است؛ این درحالی بوده که زنگنه برنامه‌های توسعه‌ای پالایشگاه‌ها را به‌عنوان دستاورد حمایت از سیاست «ساخت پالایشگاه» اعلام می‌کند. اما افزایش ظرفیت و بهبود کیفیت تولید ازجمله برنامه‌های معمول پالایشگاه‌های کشور است و ارتباطی به سیاست‌گذاری وزارت نفت در دولت یازدهم و دوازدهم ندارد.

کلنگ طراحی و ساخت پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس که زنگنه از آن به‌عنوان دستاورد دولت تدبیر و امید یاد می‌کند، در دولت هشتم و نهم زمین خورد. در شرایطی که کشور ناچار به تولید میعانات گازی به‌دلیل تولید گاز طبیعی و افزایشی بودن روند تولید آن بود و از سویی دیگر به‌دلیل وجود تحریم‌ها سهولت صادرات آن وجود نداشت، با طراحی این پالایشگاه عظیم میعانات گازی دو هدف نشانه رفت؛ نخست با ایجاد ارزش‌افزوده کلان برای مصرف میعانات گازی کشور راه حل پایدار ایجاد کرد و از طرفی دیگر چالش واردات بنزین در شرایط تحریم حل شد. به‌نحوی ‌که با تکمیل و بهره‌برداری از فازهای این پالایشگاه، ایران برای نخستین‌بار تبدیل به صادرکننده بنزین شد و این یعنی خداحافظی با تحریم بنزین؛ با بهره‌برداری از این پالایشگاه بود که گزینه «تحریم بنزین» پس از حدود 35 سال برای همیشه از روی میز تحریم‌کنندگان برداشته شد.

      دستگیری سپاه از دولت در ایام تحریم / بازهم قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا پای کار آمد

پس از تجربه موفقی که قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) در ساخت پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس برجای گذاشت، پس از مخالفت وزارت نفت برای احداث فاز چهار این پالایشگاه در قالب یک طرح جدید و سرشکن کردن ظرفیت فاز چهار روی سه فاز دیگر، این مجموعه پیشنهاد احداث فاز پنج پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس را مطرح کرده و درحال دریافت مجوزهای لازم و کلید زدن آن است.

از مزیت‌های احداث این فاز جدید می‌توان در وهله نخست به افزایش ظرفیت تولید بنزین و از سویی دیگر سرعت ثمردهی آن اشاره کرد. چراکه می‌توان برای طراحی آن از تجربه چهار فاز دیگر استفاده و طرح را طی دو سال به بهره‌برداری کامل رساند. از طرفی لازم به تأکید است که براساس اطلاعات به‌دست‌آمده خوراک‌رسانی، واحد یوتیلیتی، آبگیر، اسکله و سایر بخش‌های این طرح عظیم از ابتدا برای ظرفیتی بالغ‌بر 600 هزار بشکه طراحی شده، ایجاد تمرکز در تولید بنزین کشور نیز می‌تواند موجب شود تا پدافند دفاعی کشور با تمرکز و قدرت بیشتری برای یک نقطه حفاظتی عمل کند. از طرفی به‌دلیل افزایش ظرفیت تولید گاز پارس جنوبی و در پی آن رشد تولید میعانات گازی، باید طرح‌هایی برای استفاده از این خوراک ارزشمند به‌ویژه در شرایط تحریمی تعریف شود.

      «آناهیتا» به ثمر می‌نشیند؟

یکی دیگر از طرح‌هایی که قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) انجام آن را برعهده گرفته، پالایشگاه آناهیتا است. آناهیتا قرار است یک پالایشگاه نفت با ظرفیت 150 هزار بشکه باشد و در استان کرمانشاه ساخته شود؛ طرح ساخت آن در سال 1385 تصویب و عملیات ساختش ظاهراً از سال 1391 آغاز شده، اما هنوز یک زمین فنس‌کشی‌شده و فاقد هرگونه سازه‌ای است. در ابتدا سهام‌دار اصلی این طرح شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی یا شستا با 55 درصد سهم بود و صندوق بازنشستگی کشوری با 25 درصد و شرکت پالایش نفت کرمانشاه با 20 درصد دیگر، سهام‌داران طرح بودند که پس از اینکه شرکت پالایش نفت کرمانشاه به بخش خصوصی واگذار شد، این 20 درصد به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به نمایندگی از دولت رسید.

در ابتدا قرار بود که شستا مسئولیت ساخت این پالایشگاه را برعهده گرفته و عملیات عمرانی آن را به پایان برساند، اما عملیات عمرانی این پالایشگاه به صندوق بازنشستگی واگذار و در ادامه به وزارت نفت سپرده شد و اینک 14 سال پس از کلنگ‌زنی، برای به سرانجام رسیدن به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا واگذار شده تا همان‌گونه که برای ساخت ستاره خلیج فارس کمر همت بست، این پالایشگاه را که 14 سال بر روی کاغذ مانده، به تأسیساتی قابل بهره‌برداری و در خدمت کشور تبدیل کند.