خانواده همیشه و همه‌جا و در بین تمامی جوامع بشری به‌عنوان اساسی‌ترین نهاد اجتماعی زیربنای جوامع و منشأ فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و تاریخ بشر بوده است. انسان‌ها در زندگی خود از دیگران تأثیر می‌پذیرند و بر آن‌ها تأثیر می‌گذارند. در یک خانواده، از والدین گرفته تا فرزندان، در شکل‌گیری شخصیت و خلق‌وخوی یکدیگر مؤثر واقع می‌شوند. محیط اجتماعی، رسانه‌ها، مطبوعات و همه اعضا و عناصر حاضر در صحنه اجتماع که در ارتباط با فرد هستند، در پرورش روحیه و شخصیت وی تأثیر دارند.
یکی از موضوعات بسیار مهمی که در قرآن و احادیث هم به آن اشاره شده است، موضوع قوام و تداوم خانواده‌ها است؛ درواقع همان‌طور که می‌دانید یکی از عواملی که سبب صمیمت و تربیت فرزندان متعالی می‌شود، بقای خانواده است و از طرفی همان‌طور که می‌دانید بقای خانواده بر تداوم و استمرار جامعه هم تأثیر می‌گذارد.
از طرفی دیگر با توجه‌ به آمار وحشتناک طلاق در جامعه، این سؤال به‌وجود می‌آید که چرا با این‌همه تأکید، خانواده‌ها این مقدار زود از هم می‌پاشند؟ در همین راستا با یک‌ روان‌شناس کودک و نوجوان درخصوص قوام خانواده و عوامل تأثیرگذار بر آن به گفت‌وگو نشسته‌ایم که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
فاطمه قاسم‌زاده با بیان اینکه خانواده کوچک‌ترین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی به‌ حساب می‌آید، عنوان کرد: خانواده نقش بسزایی بر دوام و تداوم جامعه دارد، درواقع بقای جامعه به خانواده بستگی دارد.
وی با بیان اینکه خانواده یک واحد ایزوله نیست که بتوانیم آن را از جامعه جدا بدانیم، افزود: بنابراین هر مقدار جامعه ما پیشرفته باشد و به مسائل خانواده و نیازهای آن‌ها توجه کند، خانواده و جامعه‌ای پویاتر، سالم‌تر و مؤثرتر خواهیم داشت.
روان‌شناس کودک و خانواده با بیان اینکه کودکان در خانواده‌ای که اعضای آن ارتباط و صمیمت بهتری با یکدیگر داشته باشند بهتر می‌توانند رشد کنند، اذعان کرد: متأسفانه درحال حاضر شاهد آن هستیم که خانواده‌های زیادی درگیر مسائل و مشکلات اقتصادی هستند که این امر بر کیفیت رفتاری، عملکرد خانواده‌ها و تربیت فرزندان تأثیر می‌گذارد.
قاسم‌زاده با بیان اینکه پدر و مادر تأثیر بسزایی بر قوام و تحکیم خانواده‌ها می‌گذارند، ابراز کرد: تحکیم و تداوم خانواده، توسعه نگرش مطلوب به زندگی و زن و شوهر به یکدیگر را می‌طلبد؛ اگر دو همسر یکدیگر را پذیرا باشند و به همدیگر عشق بورزند، بهتر می‌توانند دیگری را درک کنند و این امر تأثیر بسزایی بر تداوم و قوام خانواده دارد.
وی با بیان اینکه علاوه‌بر زن و شوهر عوامل متعددی بر بقا و قوام خانواده تأثیر دارند، اذعان کرد: در این راستا می‌توان به شرایط اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و تربیتی اشاره کرد.
این روان‌شناس با بیان اینکه پدر و مادر باید برای زیست خود و فرزندان شرایط و بسترهای زیستی و اقتصادی مناسب را درنظر بگیرند، تصریح کرد: با وجود اهمیت عوامل اقتصادی و اینکه لازمه زندگی به‌ حساب می‌آید، اما به‌تنهایی کافی نیست و نمی‌تواند تضمین‌کننده بقا و قوام خانواده باشد. بنابراین در کنار توجه به مسائل اقتصادی، باید به رشد کودکان و مسائل فرهنگی و تربیتی هم توجه کنیم.
قاسم‌زاده با بیان اینکه انتخاب آگاهانه پدر و مادر قبل از ازدواج تأثیر بسزایی بر رشد کودکان و تداوم و بقای خانواده دارد، ابراز کرد: لازم است پدر و مادر آگاهی کاملی نسبت به فرزندپروری و تربیت کودک خود داشته باشند و این آگاهی با آموزش و مطالعه به‌دست می‌آید.
وی با بیان اینکه بدون اطلاعات و آگاهی در مورد زندگی، تربیت فرزند و سبک زندگی نمی‌توان انتظار داشت که یک زندگی مستحکم و با قوام شکل بگیرد، اظهار کرد: ازدواج بدون شناخت و آگاهی در اغلب موارد منجر به طلاق، تربیت نادرست کودکان، اختلال در رشد فرزندان و غیره می‌شود.
این روان‌شناس کودک و نوجوان با بیان اینکه سن ازدواج مؤلفه تأثیرگذاری است که بر قوام خانواده‌ها هم تأثیر می‌گذارد، عنوان کرد: ازدواج در سن پایین و کودکی، هنگامی که فرد حتی نتوانسته به‌درستی خودش را بشناسد، به‌دلیل کم‌آگاهی می‌تواند چالش‌هایی را همچون طلاق و غیره فراهم کند.
قاسم‌زاده ضمن ابراز گلایه‌مندی از آموزش‌ ندادن مهارت زندگی و خانواده در مدارس، دانشگاه‌ها و سایر نهادهای تأثیرگذار، گفت: آمار طلاق حاکی از آن است که بسیاری از افراد به‌دلیل کم‌آگاهی و یا بلد نبودن مهارت‌های زندگی، تصمیم به طلاق می‌گیرند؛ این درحالی است که می‌توان با آموزش مناسب جلوی آن را گرفت.
وی با بیان اینکه هیچ خانواده‌‌ای دوست ندارد که فرزند خود را آزار دهد و اگر برخورد بدی صورت می‌گیرد به‌دلیل ناآگاهی و کم‌آگاهی در امور مختلف تربیتی است، عنوان کرد: بنابراین پیشنهاد می‌شود کلاس‌های مستمری برای افرادی که قصد ازدواج دارند، تشکیل دهیم؛ درواقع دو ساعت کارگاه ازدواج نمی‌تواند کارساز باشد.
این روان‌شناس کودک و خانواده با بیان اینکه فرزندان نخستین قربانیان کم‌آگاهی و رفتارهای بد زوجین به‌ حساب می‌آیند، عنوان کرد: درواقع کودکان از کوچک‌ترین رفتار والدین خود الگوبرداری می‌کنند؛ به‌طور مثال والدین خشن فرزندان عصبانی را تربیت می‌کنند.
خانواده با توجه‌ به ماهیت و موقعیت اجتماعی و نقشی که می‌تواند در قوام و دوام و سلامت جامعه بازی کند، از دیرباز و هم‌زاد تشکیل نخستین اجتماعات بشری، مورد توجه و اهمیت قرار گرفته و همواره در کانون توجه بوده؛ مأموریتی اساسی برای پاسداران واقعی تعالی جامعه و سلامت سرنوشت انسان‌ها، یعنی انبیای الهی که عمده‌ترین وظیفه آن‌ها انسان‌سازی است، قرار داشته است. در رأس این‌همه احکام و دستورات دین مبین اسلام است که ضمن قداست‌بخشی و ارزش‌گذاری معنوی ویژه برای نهاد خانواده و بنیان‌های تشکیل آن و تعریف و تعیین شامل‌ترین و ریزترین دستورات، مباحث گسترده کاربردی را در این راستا ترسیم کرده است.
تعابیر و سفارشاتی که در باب انتخاب همسر و امر ازدواج به‌عنوان نخستین سنگ بنای تشکیل عائله و شکل‌گیری خانواده آورده شده است، بیانگر آن بوده که این امر از نگاه اسلام امری مؤکد و مقدس و بسیار اساسی بوده و طبیعی است.
بقا و تداوم خانواده یکی از مباحثی بوده که قرآن و احادیث هم بر آن تأکید داشته‌اند؛ اما بقا و تداوم خانواده به عوامل مختلف اقتصادی، فرهنگی و تربیتی دارد. گاهی افراد تصور می‌کنند که اگر در پول غوطه‌ور شوند، به خوشبختی همیشگی دست پیدا کرده‌اند. درحالی‌ که تنها عوامل اقتصادی نمی‌تواند تضمین خوشبختی انسان‌ها باشد، آگاهی یکی از موضوعات اثرگذاری است که می‌تواند سبب خوشبختی و دوام خانواده‌ها را فراهم کند.

عطیه صفی‌زاده