شورای فرهنگ عمومی یکی از شوراهای اقماری ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی در سطح کشور، استان‌ها و شهرستان‌های مختلف است که آغاز فعالیت آن به سال 1365 و شروع کار شورا‌های استانی آن به سال 1372 بر‌می‌گردد که برای عمل‌یاتی کردن اولویت‌های فرهنگی کشور گام بردارند.
این شورا 30 عضو حقیقی را در خود جای داده که در سطح کشوری وزیر ارشاد ریاست آن را برعهده دارد و دبیر آن نیز با انتصاب وزیر تعیین می‌شود اما در سطح استانی امام جمعه رئیس آن، استاندار نائب رئیس و مدیرکل ارشاد استان دبیری آن را برعهده دارند تا فرهنگ عمومی یعنی شیوه زندگی مردم را بهبود ببخشند. اگر بخواهیم خیلی خلاصه رسالت این شورا را بررسی کنیم باید بگوییم شورای فرهنگ عمومی برای این ایجاد شده که گفتمان‌سازی کند و خرده فرهنگ‌های خوب را توسعه و فرهنگ بد موجود در جامعه را نیز از بین برد.
این در حالی است که متأسفانه با گذشت چندین سال از فعالیت‌ شورای فرهنگ عمومی، این شورا آن‌چنان که باید، نتوانسته به وظایف خود عمل کند، گواه این گزاره نیز وضعیت نامناسب فرهنگی موجود و بی‌ربطی مصوبات این شورا به این معضلات فرهنگی است. سوالی که وجود دارد این است که آیا اعضای حاضر در شورا نمایندگی گفتمان سازمان متبوع خود را دارند یا ایکه آن مسؤول، خودش صاحب گفتمان فرهنگی شخصی بوده و براساس آن تصمیم‌گیری می‌کند؟ این شورا اساساً به چه نهادی پاسخگو است و سازوکار نظارت بر آن چگونه است؟ جایگاه مردم در این شورا کجاست و آیا اصولا نگاه مردم و مسئولان به مسائل فرهنگی یکسان است؟
آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی خبرنگار سپهرغرب با حجت الاسلام علی شفیعی‌نژاد امام جماعت مسجد مهدویه کمال آباد همدان درخصوص رسالت اصلی شورای فرهنگ عمومی و آسیب‌شناسی آن در ساحت اندیشه و عمل و پاسخ به پرسش‌هایی است که مطرح شد.
   امام جمعه از روند کار شورا رضایت چندانی ندارد
حجت‌الاسلام علی شفیعی‌نژاد در ابتدای سخنان خود با اشاره به چرایی شکل‌گیری شورای فرهنگ عمومی بیان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور برای اینکه بتواند مجموع اهداف و راهبردهای تعیین شده در این شورا در استان‌ها را جاری کرده و برنامه عملی برای آن‌ها مدون کند در سال 1385 آیین‌نامه شورای فرهنگ عمومی را به همه استان‌ها ابلاغ کرد تا ناظر به اقتضائات هر استان برنامه‌ها امتدادیافته و اجرا شود.
وی در ادامه افزود: این آیین‌نامه از شناسایی استعدادها و فرصت‌های فرهنگی هر استان تا مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی موجود و برنامه‌های عملی برای رفع آن‌ها را در برمی‌‌‌گیرد تا به نقطه‌ای برسد که مبتنی بر شناسایی‌های صورت‌گرفته تصمیمات کلان در جهت بهبود آن‌ها اتخاذ شود.
امام جماعت مسجد مهدویه کمال‌آباد همدان با اشاره به اینکه امام جمعه مرکز استان، رئیس و استاندار، نایب رئیس شورا هستند، تصریح کرد: خود آیت الله شعبانی از روند کار شورا رضایت چندانی ندارد و آخرین مطلبی که مورد تأکید او شکل‌گیری یک تیم رصد و ارزیابی نظارت و پیگیری مصوبات بود.
  ساختار اداری شورا با داشتن آمار غیر دقیق چه نتیجه‌ای خواهد داشت؟
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد با اشاره به ساختار شورا نیز توضیح داد: وقتی ساختار، تماماً اداری باشد و همه اعضای حاضر در آن از یک سو جایگاه حقوقی داشته و از دیگر سو به واقعیت‌های میدان فرهنگی استان اتصالی نداشته باشند غیر از مجموعه آمار غیردقیق و ناقصی که به آن‌ها ارائه می‌شود، ما با چه نتیجه‌ای مواجه خواهیم بود؟
وی اضافه کرد: ناکارآمدی موجود حاصل همین وضعیت است؛ فهم ناقص یا بی‌اطلاعی از شرایط موجود منجر به این می‌شود که حکمرانی مردمی به معنی واقعی کلمه برقرار نباشد که راهکار این است: کسانی‌که در عرصه فرهنگی با همه ابعاد آن درگیر هستند حلقه واسط بین آحاد مردم و ساختار شورا باشند تا بتوان شناخت دقیق‌‌‌‌‌‌‌تری از شرایط و وضعیت موجود به دست آورد و تصمیمات مناسب‌تری در این راستا اتخاذ کرد.
  تعریف مسئولان از فرهنگ چیست؟ سبک زندگی، محصولات فرهنگی یا تولیدات رسانه‌ای؟
این فعال فرهنگی با تأکید بر اینکه منظور ما از فرهنگ کلیه ساحت‌های آن است، افزود: اخیراً رهبر معظم انقلاب اشاره کردند که تجملات، تشریفات، سبک زندگی جزو فرهنگ است. سوال این است شورای فرهنگ عمومی چه فهمی از مؤلفه‌های مطرح شده دارد و چه برنامه مشخصی برای ارتقا و اصلاح این فضا در نظر گرفته است؟
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد ادامه داد: اگر اینجا صرفاً بخواهیم به محصولات فرهنگی بسنده کنیم، معنای دقیقی نیست اگر بخواهیم بگوییم فقط اسناد و قوانین مدنظر است باز معنای دقیقی از فرهنگ نیست. بنابراین باید فرهنگ را به مجموعه‌ای از مسائل گوناگون جامعه اطلاق کنیم تا با ساختار موجود چه در سطح ملی و چه در سطح استانی این ناکارآمدی جبران شود.
  با نگاه تک‌بعدی و انتزاعی به فرهنگ نمی‌توان انتظار نتیجه مطلوب داشت
وی گفت: با پارادایم و مکانیزم موجود (نگاه تک‌بعدی و انتزاعی به فرهنگ) در حکمرانی فرهنگی کشور نمی‌توان انتظار نتیجه مطلوب داشت. با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب در آغاز به کار دولت سیزدهم نیز بر این نکته تأکید داشتند که علاوه بر توجه به مسائل اقتصادی نیاز به تغییر بنیادین و تحول در ساختارهای فرهنگی وجود دارد.
   ردیف بودجه‌ معاونت‌های فرهنگی در چه عناوین برنامه‌هایی استفاده می‌شود؟
امام جماعت مسجد مهدویه کمال‌آباد همدان متذکر شد: ما 13 وزارتخانه در سطح کشور داریم که همه معاونت فرهنگی دارند، اما اصلاً مشخص نیست ردیف بودجه‌ای که برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود در چه عناوین برنامه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد!
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد ابراز کرد: با این مدلی که الان در ساختار فرهنگی کشور وجود دارد حرکت‌های جوششی ما تبدیل به سکنات کوششی شده! به این معنی که افرادی که تحرکی ندارند دائماً دور هم جمع شده و ناظر به مسائلی که از عمق و ابعاد آن بی‌اطلاع هستند اظهار نظر کرده و تصمیمات ناکارآمد اخذ می‌کنند.
  جایگاه مردم در شورای فرهنگ عمومی کجاست؟
وی با طرح این سوال که واقعاً جایگاه مردم در مسیر اصلاح فرهنگ کجاست؟ اذعان کرد: اینکه فکر کنیم تصمیماتی گرفته و به صورت مکانیکی به مردم ابلاغ کنیم، مردم آن را می‌پذیرند نشدنی و غیر قابل قبول است. ما اصلاً در این ساختار جایی برای مردم تعریف نکرده‌ایم، اگر هم جایی تعریف کرده‌ایم با یک کارکرد حداقلی است؛ به این معنا که آنان را به صورت گزینشی در امور مشارکت می‌دهیم.
  نمی‌شود فرهنگ را از اقتصاد و سیاست جدا کرد
این فعال فرهنگی تصریح کرد: مساله مهم بعدی این است که اگر بخواهیم فرهنگ را جدای از اقتصاد و سیاست در نظر بگیریم قطعاً باخت می‌کنیم، مردمی که در اقتصاد به اندازه کافی مشارکت نکرده‌‌‌‌‌‌‌اند، مردمی که حضورشان در سیاست صرفاً محدود به انتخابات شده و نسبت آن‌ها با تصمیمات سیاسی مشخص نیست، چگونه می‌توانند در عرصه فرهنگی نقش‌آفرینی کنند؟ البته مقصود ما از مردم توده‌های مردم و قشر نخبگانی است.
  حلقه میانی فقط جمع محدود مسجدی و پایگاهی نیست!
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد ادامه داد: نکته‌ای که رهبر معظم انقلاب ناظر به حلقه‌های میانی فرموده‌‌‌اند فقط چند جمع محدود مسجدی و پایگاهی نیست، حلقه میانی یک راهبرد کلان برای اتصال مردم و کمک آنان به مجموعه دولت است، لذا وقتی این کارکرد و مشارکت حداقلی تعریف می‌شود نتیجه این است که اگر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را هم تعریف کنیم نمی‌‌‌‌توانیم به درستی آن را اجرا کنیم، چراکه حضور در سیاست و اقتصاد حداقلی بوده و در فرهنگ هم به همین میزان حضور مردم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
   یکی از ضعف‌های شورا این است که بودجه مستقیماً در دست ریاست شورای فرهنگی نیست
وی در ادامه سخنان خود، بودجه‌های فرهنگی را نیز مورد اشاره قرار داد و افزود: یکی از دغدغه‌های نماینده ولی‌‌‌فقیه در استان این مساله است که مشخص شود این بودجه‌های فرهنگی از کجا و با چه روشی می‌آید و کجا مصرف می‌شود. امام جمعه ناظر به مسالۀ اردو و اردوگاه‌های فرهنگی استان دغدغه داشت، اما در کف کار غیر از اصلاحات جزئی عملاً اقدام موثری رخ نداد. البته باید این نکته را متذکر شوم که چون نمی‌توان فضای استان را از کشور جدا کرده و در خلاء بحث کرد این مساله را باید ناظر به ساختار بودجه‌های فرهنگی کشور دید؛ برای مثال 54 سازمان متولی رسمی در حوزه فرهنگی بودجه رسمی دارند! که آقای رئیسی از این تعداد 9 نهاد را متولی اصلی پرداخت بودجه کرده که به امید ادغام کمی منسجم‌تر شوند.
امام جماعت مسجد مهدویه کمال‌آباد همدان ادامه داد: در سال 1401 مجموع بودجه‌ای که دولت به سازمان‌های رسمی متولی فرهنگ اختصاص داد، 23 هزار میلیارد تومان بود که از این مقدار بین 60 تا 80 درصد صرف حقوق و دستمزد افراد می‌شود، یک بخش از 20 تا 40 درصد باقی‌مانده در ستاد کشوری هزینه شده و در نهایت یک آب باریکه وارد استان می‌شود! حال سوال این است این مقدار که به استان می‌رسد در کجا هزینه می‌شود؟ برای مثال بودجه‌ای که شهرداری برای برنامه‌های فرهنگی خود از آن استفاده می‌کند ثمره‌اش کجا قابل مشاهده است؟
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد با تأکید بر اینکه یکی از ضعف‌های شورای فرهنگ عمومی این است که بودجه مستقیماً در دست ریاست شورای فرهنگی نبوده و در اختیار دستگاه‌هاست، ابراز کرد: به عنوان مثال بودجه معاونت فرهنگی وزارت بهداشت در سال 1399، حدود 70 میلیارد تومان، بودجه اپراتورهای اعتباری تلفن همراه قبل از سال 1400 دو هزار میلیارد تومان و صندوق ملی نخبگان 60 هزار میلیارد تومان بوده است. در بخش کلان و بخشی که وارد استان می‌شود مشخص نیست این هزینه در کجا، چرا و چگونه صرف می‌شود؟ وقتی دست شورای فرهنگی از یکی از ارکان کار که بودجه است خالی شود تمامی مصوبات تحت‌الشعاع قرار گرفته و روی کاغذ باقی می‌ماند! لذا یکی از مسائل مهم توزیع بودجه فرهنگی است.
   کلی‌گویی در مباحث فرهنگی به نتیجۀ مطلوب نخواهد رسید
وی در ادامۀ تصریح به آسیب‌های موجود بر این نکته نیز تأکید کرد که کلی‌گویی در مباحث فرهنگی قطعاً به نتیجۀ مطلوب نخواهد رسید؛ برای مثال در خصوص پوشاک که یکی از المان‌های فرهنگی است، هیچ نظارتی روی فروشنده و محصولی که به فروش می‌رسد وجود ندارد. یا مثلاً در تولیدات رسانه‌ای که در بخش‌هایی به صورت غیر رسمی فعالیت دارند هیچ نظارتی روی آنها وجود ندارد.
   استفادۀ بیش از حد از سازوکار شورایی/ تعارض و تشتتِ نهادی
این فعال فرهنگی با اشاره به جنبه تحول ساختار فرهنگی در دو بعد سخت و نرم، اظهار کرد: در ریشه‌یابی سه کلان‌مساله وجود دارد که باید دچار تحول شود و تا این مسائل نباشد در فضای حکمرانی فرهنگی اتفاق خاصی نخواهد افتاد؛ نخست استفادۀ بیش از حد از سازوکار شورایی است که این سازوکار با اعضای مشخص اتفاق خاصی را رقم نخواهد زد. نکته دوم تعارض و تشتتِ نهادی است به این معنی که نهادهای موازی با مأموریت یکسان در کنار هم وجود دارند و هیچ نهاد جامع‌تری وجود ندارد که این چند نهاد به آن پاسخگو باشند؛ مثل حجاب که اصلا معلوم نیست کدام دستگاه چه وظیفه‌ای دارد و باید به چه کسی پاسخگو باشد!
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد ادامه داد: نکته سوم این است که بیشترین مطالبات مجموعه‌های مطالبه‌گری در استان نظیر تشکل‌های دانشجویی نیز حول مسائل سیاسی یا به تعبیر دقیق‌تر سیاست‌زدگی است. اما در فضای فرهنگی مطالبه‌گری فرهنگی نداریم. یکی از پیشنهادهای ایجابی که می‌توان مطرح کرد همین است که تعریفی در شورای فرهنگ عمومی استان برای تیم‌های فرهنگی در نظر گرفته شود؛ هم تیم‌هایی که توان کار پژوهشی دارند و هم تیم‌هایی که می‌توانند در خصوص مطالبات جدی استان در این بخش اظهارنظر کنند و یکی از راهکارهای اتصال بدنه مردمی که پیش‌تر گفته شد، شاید همین مدل باشد.
  سه پیشنهاد مهم
وی در بخش پایانی از سخنان خود با ذکر سه نکته پیشنهادی و ایجابی برای شورا، عنوان کرد: تصمیم شواری فرهنگ عمومی ضمانت اجرایی ندارد جهت این ضمانت اجرایی لازم است تصمیمات به شورای برنامه ریزی استان انتقال داده و جهت تامین بودجه، تصمیم سازی شود.
این فعال فرهنگی ادامه داد: مساله بعدی این است که دبیری جلسات شواری فرهنگ استان با اداره کل ارشاد اسلامی است چون این دستگاه یک نهاد همسان با سایر نهادهاست قدرت پیگیری مصوبات را ندارد بنابراین باید جایگاه حقوقی دبیری شورا تقویت شود.
حجت‌الاسلام شفیعی‌نژاد در پایان تأکید کرد: برای مسئولان ارشد استانی و در رأس آنان شخص استاندار این نکته تفهیم شود که شواری فرهنگ عمومی قرارگاه اصلی فرهنگی استان است و تمامی تصمیمات فرهنگی و یا هر تصمیمی که پیوست فرهنگی دارد نیاز به مصوبه شواری فرهنگ دارد. حل این مساله در پیشبرد اهداف شورا اثرگذاری خواهد داشت.

سمیرا گمار