سپهرغرب، گروه کافه کتاب - فاطمه صنیعی وحید : همه ما تصویر درخشانی از مطالعه کودکان و یا لحظاتی که والدین برای فرزندانشان کتاب می‌خوانند در ذهن داریم در واقع والدین با توجه به کتاب و مطالعه به فرزندانشان می‌آموزند که این زیبای کاغذی را به عنوان بخشی از زندگی خود پذیرفته و بسیاری از نیازهای معرفتی و دانش‌محور خود را از این دوست قدیمی انسان‌ها بخواهند به عبارت دیگر کودکان بزرگسالان خود نگاه کرده و از آن‌ها سرمشق زندگی می‌گیرند. هنگامی که مادر یک کودک بهترین لحظات خود را با کتاب خواندن و حضور در کتاب‌فروشی‌ها پیوند بزند کودک هم بر همین سبک و مسیر قدم خواهد برداشت، کارشناسان آموزشی می‌گویند بچه‌هایی که در سال‌های قبل از مدرسه با کتاب پیوندی عمیق دارند، در دوران تحصیل‌شان موفق‌تر می‌شوند و در بزرگسالی هم کاغذ و کتاب را از خود جدا نمی‌کنند. انس فرزندان با کتاب نه‌تنها آن‌ها علاقمند به دانش و آموختن بار می‌آورد بلکه به طور مستقیم بر هویت‌یابی و شخصیت کودک در مراحل بعدی زندگی اثرگذار استداستان‌ها، قهرمان‌ها و صدقهرمان‌ها، تصویرگری کتاب‌ها، نمادسازی آن‌ها همه و همه بر چارچوب‌های ذهنی کودک و حتی بر تمایلات ناخودآگاه او تاثیر غیرقابل انکاری می‌گذارد والدین و مسئولان باید به سبد مطالعه کودکان و نوجوانان توجه ویژه‌ای داشته باشند با توجه به اهمیت نقش مطالعه و کتاب در هویت‌یابی فرزندان با دکتر حسین روزبهانی روانشناس گفت‌گویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نیازمند نگاه ویژه متولیان فرهنگ در حوزه کتاب هستیم، گفت: هویت قبل از 14 الی 15 سالگی شکل می‌گیرد که هر اقدامی برای شکل‌گیری مطلوب آن، باید در این سنین انجام شود؛ زیرا بعد از شکل‌گیری هویت تغییر آن به‌سختی محقق خواهد شد.

حسین روزبهانی با بیان اینکه وقتی کودک از سن کم با کتاب‌ خواندن آشنا می‌شود نخستین چیزی که در او ارتقا پیدا می‌کند رشد هوشی است، ابراز کرد: اگر کتاب توسط والدین قرائت شود، تأثیر درمانی نیز بر کودکان دارد؛ یعنی احساسات، بیان و سلامت روان کودک تقویت می‌شود.

وی با اشاره به اینکه رشد هوشی کودک هوش‌های میان‌فردی، درون‌فردی، موسیقایی، طبیعت، کلامی، فضایی و ریاضی کودک را نیز ارتقا می‌دهد، افزود: وقتی کودک با کتاب سروکار دارد، هوش کلامی آن بالا می‌رود و فرقی ندارد خود کودک یا والدینش برای او کتاب بخوانند. همچنین روی رشد شناختی نیز تأثیر می‌گذارد و کودک با تصمیم‌گیری، تمرکز و توجه آشنا می‌شود.

این مدرس دانشگاه با اشاره به انواع هویت دیررس، زودرس، آشفته و کسب‌شده، گفت: هویت در دوران نوجوانی شکل می‌گیرد، به این صورت که فرد باید بحران هویت را تجربه و آن را حل کند تا هویتش شکل‌گرفته و ثبت‌شده باشد که در این صورت می‌تواند در آینده خودش تصمیم‌گیر باشد و احساس شایستگی و کفایت کند.

روزبهانی افزود: درصورتی‌ که بحران هویت تجربه نشود، اما فرد درصدد حل آن باشد، هویت زودرس شکل‌ گرفته که برای این افراد دیگران تصمیم‌گیری می‌کنند.

وی با بیان اینکه اگر فرد بحران را تجربه کند اما آن را حل نکند هویت دیررس شکل می‌گیرد، اضافه کرد: درصورتی‌ که فرد نه بحران را حس و نه تجربه کند و حتی آن را حل هم نکند، «آشفته است» و نمی‌داند چه چیزی درست و چه چیزی اشتباه است و خوب و بد را تشخیص نمی‌دهد.

این روان‌شناس بالینی تصریح کرد: هویت در نوجوانی شکل می‌گیرد؛ اما زمانی که کودک ما کتاب‌هایی را بخواند که مناسب سن او باشد، در شکل‌گیری صحیح هویتش تأثیرگذار است. البته نباید خیلی به کودک خود سخت‌گیری کنیم که قبل از اینکه کودکی کند، مانند بزرگ‌سالان شود.

روزبهانی با بیان اینکه کودک باید دوران کودکی خود را سپری و کتاب‌های مناسب سنش که همراه عکس‌های رنگی و نقاشی است را مطالعه کند، گفت: نباید از کودک انتظار داشته باشیم که کتاب‌های دارای مطالب علمی را مطالعه کند؛ زیرا روی ذهن او تأثیرات منفی می‌گذارد و در آینده کمال‌گرا می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: اگر والدین سعی کنند چیزهایی که خودشان دوست داشته‌اند را به کودکشان دیکته و از انجام بازی‌های آن‌ها جلوگیری کنند و اجازه ندهند کودک براساس علایق خود عمل کند، به شخصیت کمال‌گرا و عیب‌جو از دیگران، منفی‌گرا، فردی که در بیان احساسات ناتوان است و به‌مرورزمان به یک آدم سرد و بدون احساس تبدیل می‌شود.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: حواسمان باشد که تأثیرات مثبت کتاب به‌اندازه باشد؛ زیرا افراط در این کار نیز بدون درنظرگرفتن اینکه آیا کودک آگاهی و درک مسائل مربوط به مباحث کتاب را دارد، باعث بلوغ زودرس او می‌شود.

روزبهانی گفت: همیشه از کودک خود باید متناسب با توانایی‌ها، علایق و استعدادهایش مسئولیت بخواهیم؛ یعنی براساس علاقه وی کتاب مهیا و مطالعه شود. اگر فرزند ما کودکی نکند، هویتش زود شکل می‌گیرد و آسیب می‌بیند؛ بنابراین ابتدا باید علاقه کودک مشخص شود و نه علاقه، ناکامی‌ها و آرزوهای والدین تحمیل شود! وقتی علاقه کودک مشخص شد، اقدام به تهیه کتاب و آموزش طبق خواسته او شود.

وی در پاسخ به این سؤال که تأثیر کتاب‌های غربی روی کودکان چگونه است؟ بیان کرد: هر کتابی که منتشر و توزیع می‌شود، براساس فرهنگ، آداب و ارزش‌های کشوری نگارش شده است و نمی‌توانیم بگوییم آیا آن فرهنگ خوب و یا بد است؛ ما یک‌سری نقاط ضعف داریم و یک‌سری نقاط ضعف نیز آن‌ها دارند. کتابی که برای فرهنگ‌های دیگر تهیه شده است، وقتی در سایر کشورها منتشر می‌شود، مسلماً اثر متفاوت خواهد گذاشت.

این روان‌شناس بالینی تأکید کرد: نیاز است کتاب‌هایی که مطالعه می‌کنیم براساس فرهنگ، مدل، تیپ شخصیتی، علایق و مدل‌های تربیتی کشور خودمان باشد؛ در غیر این صورت فرد دچار تناقض می‌شود و توانایی تشخیص درست از غلط را نخواهد داشت.

روزبهانی گفت: کتاب‌هایی که نگارش می‌شود باید با فرهنگ روز همسو باشد؛ برخی از کتاب‌ها واقع‌گرایی ندارند و همچنان در جامعه 20 سال قبل مانده‌اند، درصورتی‌ که باید کتاب‌های نوشته‌شد به‌روز باشند، در غیر این صورت کتاب مخاطبی نخواهد داشت.

وی اشاره کرد: به یاد دارم کتاب دبستان ما در مورد داس، گندم و غیره بود و من که در فضای شهری بزرگ شده بودم، نمی‌توانستم درس را درک کنم و برایم جذاب نبود؛ بنابراین باید سعی کنیم کتاب‌ها بافرهنگ روز همسو باشند.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه باید کتاب‌هایی نگارش شوند که از آن‌ها برنامه‌های تلویزیونی ساخته شود تا الگوهای مناسبی در دسترس کودکان باشد، ادامه داد: باید سعی در قهرمان‌سازی کنیم، نه اینکه قهرمانان کشورهای دیگر مطرح باشند؛ زیرا در این صورت الگوی کودکان شخصیت داستان‌های بیگانه می‌شود.

روزبهانی گفت: ما اکنون در حالت سکون هستیم، وقتی فرد ملاحظه می‌کند کتابی که نگارش شده است با موضوعات اطراف او تفاوت دارد، قاعدتاً به کتاب‌های غربی گرایش پیدا می‌کند؛ بنابراین نویسندگان باید کتاب‌هایی را نگارش کنند که به واقعیت‌های جامعه نزدیک است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا بازآفرینی سبک غربی روی نسل‌های بعدی تأثیرگذار است؟ بیان کرد: صددرصد تأثیرگذار است، ما وقتی از تولید کتاب‌های روز عقب بیفتیم و کتاب‌های جوامع دیگر القا، بیان یا دیده شوند، قاعدتاً روی کودک تأثیر می‌گذارد و با فرهنگ غیر بومی آشنا می‌شود.

این روان‌شناس بالینی اشاره کرد: شاید محصولاتی که از کشور‌های غربی عرضه می‌شوند، نکات منفی داشته باشند، اما دراین‌بین تولیدات مفید نیز وجود دارند که باید از آن‌ها استفاده کنیم و این وظیفه دولت‌مردان است که این محصولات مفید را برای کشور خریداری کنند و با اختصاص درصدی از بودجه، کتاب‌های مناسب را به کشور بیاورند و در اختیار کودکان قرار دهند؛ زیرا محصولاتی که به‌صورت رایگان عرضه می‌شوند، مفید نیستند.

روزبهانی با اشاره به اینکه با وجود کتاب‌های غنی چه داخلی و چه خارجی کودکانمان به سمت کتاب‌های آسیب‌رسان نخواهند رفت، گفت: درصورتی که بازار از کتاب‌های غنی خالی شود و در مقابل والدین فقط به دنبال افزایش هوش کلامی کودکان باشند، در دسترس‌ترین کتاب‌ها را خریداری می‌کنند.

به گفته وی، کتاب‌های در دسترس شاید دارای جذابیت‌های بصری به‌لحاظ رنگ و شکل باشند و بدون اینکه به محتوای آن‌ها توجه شود، خیلی زود موردپسند افراد قرار گیرند، اما این عدم توجه به غنای محتوایی بر تربیت و شخصیت کودک اثر بسیاری خواهد گذاشت

این استاد دانشگاه با بیان اینکه جهان‌بینی محدود به تولیدات داخلی نشود، افزود: در آزمون‌های روان‌شناسی بحثی به‌نام استاندارد شدن وجود دارد؛ به این معنا که آزمون ساخته‌شده توسط کشور دیگر را با توجه‌ به فرهنگ کشور خود، بومی‌سازی کنیم که بعد از تست و دریافت نتایج مثبت، قابل‌ استفاده خواهد بود که با این روش می‌توان از آثار غربی نیز بهره گرفت.

روزبهانی اعلام کرد: عقب‌افتادگی‌های فرهنگی به‌سختی جبران خواهد شد؛ وقتی در حیطه فرهنگی درجا بزنیم و کم‌کاری شود، فرهنگ و دیدگاه غرب بدون بومی‌سازی جایگزین می‌شود و برای جبران آن باید زمان و هزینه هنگفتی هزینه شود.