عید غدیر خم، در نگاه ناظران آگاه و متفکران دینی، صرفاً یک جشن مذهبی یا واقعه‌ای تاریخی نیست. این روز، حلقه اتصال نبوت و ولایت، و تجلی یک نظام سیاسی- الهی است که با معرفی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به‌عنوان جانشین پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، نقشه راه امت اسلامی در تمامی اعصار ترسیم شد. در روزگاری که بخشی از جامعه دینی، غدیر را به سطحی از هیجانات شعاری یا تعارفات اخلاقی فرو می‌کاهد، پرداختن عمیق به ابعاد معرفتی، سیاسی، اجتماعی و تمدنی این حادثه، ضرورتی انکارناپذیر است.
استاد حوزه و پژوهشگر اندیشه دینی، در گفت‌وگویی تفصیلی با نگاهی تحلیلی به غدیر پرداخته. آنچه در ادامه می‌خوانید، روایت مستدل و پرمحتوای سخنان وی درباره جایگاه غدیر در منظومه فکری اسلام ناب است؛
حجت‌الاسلام سید محمد موسوی‌فراز در پاسخ به این پرسش که آیا غدیر را باید صرفاً رویدادی تاریخی تلقی کرد یا آن را در محوریت اندیشه دینی امروز جست‌وجو نمود؟ گفت: مسئله غدیر، نه‌تنها تاریخی نیست، بلکه در ریشه توحید و نبوت تنیده شده. آن‌گونه که قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ...»، نشان‌دهنده این است که بدون ابلاغ ولایت، رسالت پیامبر ناتمام می‌ماند. این یعنی ولایت، ضامن بقای مکتب و تمدن اسلامی است.
وی ادامه داد: مکتب پیامبر، مکتبی تمدن‌ساز، انسان‌ساز و جامعه‌پرداز است. این مکتب بدون عنصر ولایت استوار نمی‌ماند. از این‌رو، غدیر فقط یادگار یک سخنرانی تاریخی نیست؛ بلکه تضمین بقای مسیر هدایت است.
این کارشناس علوم دینی در ادامه به نقد فضای شعاری موجود در مواجهه با غدیر اشاره کرد و توضیح داد: یکی از اشکالات موجود این است که با وجود خطبه مفصل و دقیق غدیر، این حادثه در فضای عمومی جامعه به مراسمات و جشن‌ها محدود شده. در حالی‌که غدیر همانند عاشورا، باید با دو بال شعور و شور پرواز کند. شور به‌جای خود لازم است، اما بدون شعور، کار ناتمام می‌ماند. اگر پیغمبری که 23 سال برای رسالتش زحمت کشیده، مأمور به ابلاغ ولایت می‌شود و خدا می‌فرماید اگر این را نگویی، رسالت انجام نشده، نشان می‌دهد که ولایت ادامه مسیر هدایت است. حال اگر امروز ما بُعد معرفتی و عقلی آن را رها کنیم، در واقع کوتاهی کرده‌ایم.
حجت‌الاسلام موسوی‌فراز با اشاره به نسبت غدیر با نظام ولایت در جمهوری اسلامی نیز توضیح داد: اگر منظور از ولایت، ولایت اهل‌بیت علیهم‌السلام است، باید بگویم که غدیر خودِ ولایت است. اما اگر مقصود امتداد ولایت در عصر غیبت، یعنی ولایت فقیه است، باز هم باید بگوییم این همان زنجیره اتصال است. حضرت امام خمینی (ره) فرمودند ولایت فقیه استمرار ولایت انبیاست. اگر ولایت پیامبر و امام را پذیرفتیم اما ولایت فقیه را نپذیرفتیم، کل زنجیره را مخدوش کرده‌ایم.
وی در ادامه تأکید کرد: ائمه اطهار علیهم‌السلام ما را به مراجعه به فقیه در عصر غیبت ارجاع داده‌اند. در روایات داریم که کسی که به فقیه بی‌اعتنایی کند، گویی به امام معصوم بی‌احترامی کرده. این یک زنجیره است؛ اگر یکی از حلقه‌های آن را حذف کنیم، تمام منظومه آسیب می‌بیند.
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، وقتی از این پژوهشگر علوم دینی، درباره تقلیل‌گرایی در برداشت از پیام غدیر پرسیده شد و اینکه چرا برخی آن را صرفاً به حوزه اخلاق فردی محدود می‌کنند؟ با لحنی منتقدانه گفت: این همان تحریفی است که انجام شده و متأسفانه امروز در درون فضای جامعه شیعی هم کم‌وبیش شاهد آن هستیم. برخی غدیر را به‌جای نصب ولایت، صرفاً به اعلام دوستی تنزل می‌دهند. در حالی‌که همه شواهد ـ از بیعت‌گیری گرفته تا تأکید بر آیه «ألست أولى بکم من أنفسکم...» ـ نشان می‌دهد که غدیر اساساً یک بیعت سیاسی است نه صرفاً عاطفی.
حجت‌الاسلام موسوی‌فراز هشدار داد: اگر ما بگوییم امام را قبول داریم اما بعد سیاسی ولایت را انکار کنیم، عملاً معنای امام را نفهمیده‌ایم. امام یعنی رهبر جامعه، رهبری جامعه بدون سیاست، بی‌معناست. چنین تحلیلی، همان خطایی است که اهل سنت در تحریف غدیر مرتکب شدند.
وی در پایان گفت‌وگو با آرزوی توفیق برای تلاشگران عرصه تبیین غدیر گفت: امیدوارم که این زنجیره پربرکت، از پیامبر اکرم تا ولایت فقیه، در اندیشه و عمل جامعه امروز ما پررنگ‌تر و عمیق‌تر درک شود. تکلیف ما این که نه‌فقط جشن بگیریم، بلکه عمیق بیندیشیم و مسئولانه عمل کنیم.
*غدیر؛ نقشه راه امت اسلامی و آزمون بیداری معرفتی
در پایان باید گفت؛ واقعه غدیر، صرفاً یک رخداد تاریخی یا مراسمی برای جشن و سرور نیست؛ بلکه تجلی یک حقیقت عمیق و مستمر در اندیشه دینی و ساختار تمدنی اسلام است. در غدیر، نه‌تنها ولایت امیرالمؤمنین علی (ع) به‌عنوان یک فضیلت فردی اعلام شد، بلکه مسیری برای تداوم هدایت الهی و استمرار حاکمیت دینی در جامعه اسلامی ترسیم گردید.
غدیر، حلقه اتصال نبوت و امامت است و در نگاه جامع دینی، امری صرفاً شخصی یا اخلاقی تلقی نمی‌شود. بلکه شأنی اجتماعی، سیاسی، معرفتی و تمدنی دارد. هرگونه تقلیل‌گرایی در فهم پیام غدیر، چه به سطح یک دوستی ساده و چه به شکل مراسمی صرفاً آیینی، غفلتی بزرگ در قبال پیام رسالت و نقشه الهی برای اداره جامعه است.
با این نگاه، تبیین حقیقت غدیر و آشکارسازی ابعاد معرفتی، سیاسی و تمدنی آن، یک وظیفه قطعی برای حوزه‌های علمیه، نخبگان فکری، رسانه‌ها و عموم دلدادگان راه اهل‌بیت (ع) است. غدیر باید بازخوانی شود؛ نه در قالب تکرار، بلکه با نگاه به نیازهای امروز امت اسلامی و برای ترسیم آینده‌ای که در آن عقلانیت دینی، ولایت و عدالت به شکوفایی برسند.

سمیرا گمار