رسالت دانشگاه در کنار تولید علم، پاسخگویی به مسائل ملی و منطقهای است
سپهرغرب، گروه - سمیرا گمار : دکتر حسین سیماییصراف، روز چهارشنبه در اجلاس رؤسای دانشگاهها که در دانشگاه بوعلیسینا برگزار شد، با قدردانی از میزبانی استان همدان و دانشگاه بوعلی، بر ضرورت تحول بنیادین در سیاستگذاری علمی، آموزشی و پژوهشی کشور تأکید کرد و گفت: امیدوارم این اجلاس صرفاً یک نشست تشریفاتی نباشد؛ بلکه به محفلی جدی برای همفکری، هماهنگی و تجدید عهد درباره رسالتها و مسئولیتهای دانشگاه در دوره پساجنگ تبدیل شود.
وی در آغاز سخنان خود یاد و خاطره شهید مهدی جمشیدی، دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلیسینا و از شهدای جنگ اخیر را گرامی داشت و تأکید کرد: اقتدار علمی کشور نقشی تعیینکننده در پیروزیها و دستاوردهای نظام داشته است. آنچه در جنگ نمایان شد، نتیجه تلاش دانشگاهها، پژوهشها و دستاوردهای دانشمندان بود.
*علم و توسعه؛ میراث مشروطه و پرسشهای امروز
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با مروری بر تاریخ جنبش مشروطه گفت: یکی از مهمترین دغدغههای ملت ایران در مشروطه، توسعه بود و راهحل آن را درست تشخیص دادند: علم و حکمرانی علمی. امروز پس از 120 سال باید بررسی کنیم که علم چه جایگاهی در سیاستگذاری کشور داشته است. آیا در اقتصاد، دفاع، محیطزیست و مدیریت اجتماعی وفادار به علم بودهایم؟
به گفته سیماییصراف، علاوه بر جایگاه علم در سیاستگذاری، باید پرسید که برای خود علم چگونه سیاستگذاری کردهایم: آیا جذب بهترینها به دانشگاهها، کارآمدی آموزش و پژوهش، و کاربرد علم در حل مسائل کشور در کانون سیاستگذاریها بوده است یا نه؟
*برنامه هفتم؛ نقشه راه آموزش عالی
وی تأکید کرد که مبنای عمل وزارت علوم، برنامه هفتم توسعه است که با مشارکت نخبگان تدوین و تصویب شده است و متذکر شد: تمام آییننامههای اجرایی برنامه به تصویب رسیده و هر معاونت نیز برنامههای تخصصی خود را برای اجرا در دانشگاهها تدوین کرده است. دانشگاهها مسئول اجرای این برنامهها هستند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اهمیت سال دوم دولت گفت: سال دوم بهترین سال برای خدمت است؛ سال نخست دوره هماهنگی و تشکیل تیم است، اما سال دوم زمان پایهگذاری و اجرای برنامههاست. از روسای دانشگاهها میخواهم این فرصت را قدر بدانند و لحظهای را از دست ندهند.
*چالشها و ضرورتهای تحول در آموزش عالی
سیماییصراف در بخش مهمی از سخنانش به ضرورت تحول در آموزش عالی متناسب با تحولات جهانی پرداخت و افزود: نمیتوان در عصر هوش مصنوعی با همان روشهای سنتی آموزش ادامه داد. دانشگاهی موفق است که آموزش دیجیتال، کلاسهای هوشمند و برنامههای نوین را اجرا کند. هوش مصنوعی به اندازه انرژی هستهای، حق مسلم ملت ایران است و بیتوجهی به آن برای امنیت کشور خطرآفرین خواهد بود.
وی ادامه داد: رشتههای نوظهور در حال برنامهریزی و تصویب بوده و دانشگاهها باید با سرعت به تربیت نیروی متخصص در این حوزهها بپردازند.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری همچنین با تأکید بر ارتقای کیفیت آموزشی گفت: نباید استادان برجسته فقط به کلاسهای تحصیلات تکمیلی محدود شوند. یک استاد متعهد باید در دوره کارشناسی هم تدریس کند و به نسل جوان هیجان علمی بدهد.
سیماییصراف از بررسی کاهش مدت دوره کارشناسی سخن گفت و تصریح کرد: با توجه به فناوریهای نوین، برخی رشتهها میتوانند در سه سال به پایان برسند. نمیتوان همچنان به روشهای عادتشده ادامه داد. دنیا جدید اجازه نمیدهد با عادتهای قدیمی زندگی کنیم.
*اقتصاد آموزش عالی؛ دانشگاهها باید نسخهای برای خود داشته باشند
وی با اشاره به محدودیت منابع مالی کشور، خواستار بازاندیشی در اقتصاد آموزش عالی شد: دانشگاه نمیتواند فقط منتظر بودجه دولتی باشد. همانطور که برای کشور نسخه ارائه میدهد، باید برای اداره مالی خود نیز نسخهای کارآمد داشته باشد.
این مقام مسئول یادآور شد که وزارت علوم از ابتدای کار، «میز اقتصاد آموزش عالی» را تشکیل داده و در ادامه به ظرفیتهای قانونی مانند مشوقهای مالیاتی در قانون جهش تولید دانشبنیان اشاره کرد و گفت: این فرصت بزرگ است اما هم دانشگاهها و هم دستگاههای اجرایی هنوز بهطور جدی از آن استفاده نکردهاند.
*دانشگاهها باید موتور محرک اقتصاد مقاومتی، فرهنگ ایثار و مسئولیت اجتماعی باشند
سیماییصراف، بر نقش فعال دانشگاهها در اقتصاد مقاومتی، بهبود زیرساختها، تقویت فرهنگ خیرین، ارتقای معیشت دانشگاهیان و توجه به مسئولیت اجتماعی تأکید کرد.
وی با بیان اینکه وظیفه ریاست دانشگاه در شرایط کنونی تنها اداره کلاس و کنترل آرامش محیط آموزشی نیست، گفت: رؤسای دانشگاه باید از ظرفیتهای قانونی در حوزه اقتصاد و صنعت استفاده کنند. قانون رفع موانع تولید، امکان استفاده از اوراق صرفهجویی در انرژی را فراهم کرده است. به عنوان نمونه، میتوان خوابگاههای دانشجویی را با جذب سرمایهگذار و بدون صرف هزینه دولتی، به تجهیزات نوین و کممصرف مجهز کرد.
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری افزود: دیروز با یکی از هلدینگهای بانک پاسارگاد تفاهمنامهای برای اصلاح انرژی هزار خوابگاه امضا کردیم. این اقدام از تغییر پنجرهها در مناطق سردسیر تا نوسازی کولرها و یخچالهای خوابگاهها در مناطق گرمسیری را شامل میشود. دانشگاهها باید در استانهای خود فعال شوند و با استانداران، صنایع و سازمانهای محلی همکاری کنند.
سیماییصراف با تأکید بر اهمیت خیرین در توسعه آموزش عالی گفت: کار خیر تنها منبع مالی نیست، بلکه فرهنگ انساندوستی و ایثار را در جامعه تقویت میکند. بارها دیدهایم که مادران شهید یا خانوادههای ایثارگر، با فروش طلا یا خانه، دارایی خود را در اختیار آموزش قرار دادهاند. امروز دانشگاههایی داریم که 50 درصد خوابگاههایشان به همت خیرین ساخته شده است. ما نسبت به خیرین کمتوجه بودهایم و باید در تکریم و جذب آنان جدیتر عمل کنیم.
وی از آغاز برنامه استقلال مالی دانشگاهها خبر داد و تصریح کرد: دانشگاهها میتوانند بخشی از هزینههای خود را مستقل تأمین و اتکا به دولت را کاهش دهند. این استقلال البته مستلزم اختیار در تعیین ظرفیت پذیرش دانشجو و سایر ملزومات مدیریتی است. اگر دانشگاهی میخواهد 30 درصد مستقل شود، باید ابزارهای لازم را هم داشته باشد.
وزیر علوم با اشاره به شعار «کرامت دانشگاهیان» گفت: کرامت با فقر سازگار نیست. باید حداقلهای زندگی عزتمندانه برای استادان و کارکنان فراهم شود. تأمین مسکن یکی از اولویتهای جدی ماست و برخی دانشگاهها تا 90 درصد در اجرای این پروژهها پیش رفتهاند، هرچند برخی دیگر هنوز حرکتی نکردهاند.
سیماییصراف با اشاره به هزینههای سنگین تغذیه دانشجویان، حدود 20 هزار میلیارد تومان، چند برابر بودجه پژوهش، افزود: تغذیه امر ضروری است، اما باید بررسی کنیم آیا این هزینههای کلان رضایت دانشجویان را تأمین کرده است یا خیر. متأسفانه نه از نظر کمیت و نه کیفیت رضایت وجود ندارد. در چند دانشگاه، مدلهای جدیدی از ترم آینده بهطور آزمایشی اجرا خواهد شد تا هم کیفیت ارتقا یابد و هم هزینهها مدیریت شود.
وی با تأکید بر نقش فرهنگی دانشگاه گفت: دانشگاه تنها محل آموزش تخصصی نیست. باید فرهنگساز باشد؛ از تقویت اخلاق فردی و حرفهای تا آموزش مهارتهایی چون گفتوگو، مدارا، پرسشگری و مسئولیت اجتماعی. دانشگاهها باید در ترویج شعائر دینی و ارتقای فرهنگ عمومی نیز فعال باشند.
وزیر علوم خطاب به روسای دانشگاهها یادآور شد: در آغاز سال تحصیلی جدید، باید به وضعیت روانی و اجتماعی دانشجویان توجه ویژه داشته باشید. برخی از دانشجویان با مشکلات اقتصادی، غم از دست دادن عزیزان در جنگ یا فشارهای خانوادگی وارد دانشگاه میشوند. هیچ عامل تحریکآمیزی نباید محیط دانشگاه را متشنج کند. حتی کوچکترین بیاحترامی از سوی کارمند یا مسئول میتواند تحقیرآمیز باشد. اگر همه مطالبات قابل تحقق نیست، باید دستکم با اخلاق و احترام با دانشجویان برخورد کنیم.
سیماییصراف با بیان اینکه «گاهی حضور مستقیم وزیر یا رئیس دانشگاه در صحنه ضروری است»، تأکید کرد: دانشجو به رئیس دانشگاه اعتماد دارد و حضور مدیران ارشد در میان دانشجویان آرامشبخش است. نباید مشکلات را به سطح معاون یا کارشناس تقلیل داد. فروتنی و مواجهه مستقیم با مسائل دانشجویان وظیفه ماست.
وی در پایان به شاخصهای جدید برای ارزیابی دانشگاهها اشاره کرد: مسئولیت اجتماعی برای میزان توجه دانشگاه به حل مسائل ملی، منطقهای و استانی، ورزش همگانی و قهرمانی به عنوان شاخصی برای ارتقای سلامت و نشاط اجتماعی و خدمات هوشمند و دادهمحور با ایجاد سکوی خدمات هوشمند برای حکمرانی علمی و مبتنی بر داده در این زمره است.
وزیر علوم گفت: دانشگاهها باید نسبت به جامعه خود متعهد باشند. ارزیابی آینده آموزش عالی بر پایه همین مسئولیتپذیری و شفافیت خواهد بود.
*تربیت دانشمند متعهد و جهتدهی به علم، رسالت اصلی دانشگاههاست
رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، نیز در این اجلاس با اشاره به اهمیت علم و دانشگاه در کشور گفت: بر اساس روایت امام صادق علیهالسلام، مرکب عالمان و خون شهدا در روز قیامت با یکدیگر مقایسه میشود و نزد خداوند، تلاش علمی دانشمندان بر خون شهدا ترجیح دارد. ما دانشمندانی داشتیم که خون خود را در مسیر اسلام و اعتلای ایران اسلامی فدا کردند و دانشگاهها باید این راه را ادامه دهند.
حجتالاسلام والمسلمین مصطفی رستمی یاد و خاطره شهدای علمی و دانشجویان شهیدی که در جریان جنگ و تهدیدات دشمن جان خود را فدا کردند، گرامی داشت و تأکید کرد: دانشگاهها سه رسالت اصلی دارند: تولید دانش، تربیت دانشمند و جهتدهی به دانش و دانشمند، که این جهتدهی بهویژه باید موجب تاثیرگذاری علم و دانشمندان کشور شود.
وی با اشاره به جنگ 12 روزه اخیر و تهدیدات نظام سلطه گفت: دشمن تلاش میکند جریان علمی کشور را هدف قرار دهد و حتی منابع انسانی و دانشجویان نخبه ما را به ابزار قدرت خود تبدیل کند، اما ملت، دولت، رهبری، جامعه علمی و مدافعان کشور با اقتدار از این آزمون عبور کردند.
رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، جنگ نرم و شناختی را مهمترین چالش آینده دانشگاهها خواند و افزود: دانشگاهها باید با تربیت دانشمندانی متعهد، آماده و انگیزهمند، آرمانها را به ارزشهای پایدار تبدیل کنند و جریان علمی کشور را در مسیر استقلال و پیشرفت هدایت نمایند.
حجتالاسلام والمسلمین رستمی در پایان با اشاره به تجربیات دانشجویان ایرانی در خارج از کشور و ضرورت هدایت علمی آنان در مسیر خدمت به کشور گفت: این نشست فرصتی برای تقویت انسجام دانشگاهها و پیگیری مطالبات مقام معظم رهبری است و باید دانشگاهیان با امید و انگیزه در راه سربلندی کشور تلاش کنند.
*دانشگاهها باید انسانهای متخصص، اخلاقمدار و متعهد تربیت کنند
نماینده ولیفقیه در استان همدان، نیز با اشاره به ضرورت کرسیهای آزاداندیشی گفت: فضای گفتگو و مناظره در دانشگاهها باید جدی گرفته شود. هیئت علمی و دانشجویان باید امکان اظهار نظر، پرسش و نقد داشته باشند و هیچ نگرانی از مواجهه با سوال و شبهه نداشته باشند. اسلام و انقلاب اسلامی بر مبانی استدلال و برهان استوار است و از نقد علمی نمیترسد.
حجتالاسلام والمسلمین حبیبالله شعبانی، همچنین بر حل مسائل واقعی کشور از طریق پژوهشهای دانشگاهی تأکید کرد و افزود: حجم مقالات و پژوهشها باید به گونهای باشد که مسائل جدی اقتصادی، اجتماعی و حکمرانی کشور را پاسخگو باشد و پژوهشها از فضای انتزاعی جدا شده و به واقعیتهای اجتماعی مرتبط شوند.
وی به لزوم پرهیز از تعصب علمی اشاره و تصریح کرد: علم عرصه تعصب نیست. علوم انسانی و تجربی باید با منطق و آزادی بیان همراه باشند و از پذیرش صرف دیدگاههای غربی در دانشگاهها پرهیز شود. تعصب علمی مانع پیشرفت و خلاقیت است.
امام جمعه همدان توجه به ارزش ذاتی علم و امید به آینده را نکته مهم دیگر برشمرد و اظهار کرد: علم بنبستشکن است و میتواند آینده کشور را بسازد. وزارت علوم موظف است از منزلت علم دفاع کند و اجازه ندهد علم به بازی گرفته شود یا تنها وسیلهای برای کسب ثروت و منفعت شخصی شود.
حجتالاسلام والمسلمین شعبانی موثقی سپس بر اهمیت تربیت انسانی و اخلاقی دانشجویان و اساتید تأکید کرد و افزود: دانشگاهها باید انسانهای متخصص، متعهد، اخلاقمدار و مسئول تربیت کنند. متخصصی که صرفاً به منفعت شخصی یا مادی بیندیشد، برای جامعه و انسانیت خطرناک است. دانشگاهها باید با تعالیم الهی و ارزشهای انسانی، نسلی تربیت کنند که در عرصههای علمی، اجتماعی و مدیریتی متعهد باشد.
*همدان ظرفیت تبدیل شدن به هاب علمی، فناوری و اقتصادی غرب کشور را دارد
استاندار همدان، ضمن خوشآمدگویی به وزیر علوم، معاونان، روسای دانشگاهها و مسئولان استان، یاد و خاطره شهدای استان و فرماندهان، دانشمندان و مردم جانفدا را گرامی داشت و گفت: هشتهزار و 60 شهید استان همدان و شهدای جنگ اخیر، یادگاران امام و بزرگان این سرزمین هستند و عزت ملت ایران مرهون تلاشهای آنان است.
حمید ملانوری شمسی، سپس با اشاره به ویژگیهای جغرافیایی و جمعیتی استان، افزود: با وسعت 19 هزار کیلومتر مربع و جمعیت حدود دو میلیون نفر، همدان یکی از استانهای پرظرفیت غرب کشور است که به پایتخت و دیگر مراکز استانها کمتر از سه ساعت دسترسی دارد و از زیرساختهای ریلی، فرودگاهی و دانشگاهی برخوردار است.
وی به ظرفیتهای علمی و دانشگاهی استان اشاره کرد: دانشگاه بوعلیسینا، دانشگاه علوم پزشکی، مراکز تحقیقاتی، پارکهای فناوری و بیش از 60 هزار دانشجو در 7 دانشگاه استان، همراه با محققان و پژوهشگران ارزشمند، همدان را به یک مرکز علمی پویا تبدیل کرده است.
نماینده عالی دولت در استان به ظرفیتهای طبیعی و کشاورزی استان اشاره کرد: استان همدان بیش از 1300 گونه گیاه دارویی دارد که 4 گونه آن در دنیا بینظیر است. محصولات کشاورزی مانند سیبزمینی، گندم، انگور، سیر و گردو با کیفیت بالا تولید میشود و در حوزه کانیها و گوهرسنگها نیز استان دارای تنوع و کیفیت بینظیری است.
ملانوری شمسی افزود: گردشگری همدان با بیش از 1900 جاذبه طبیعی و تاریخی، از جمله غار علیصدر، گنجنامه، آرامگاه بوعلیسینا و صنایع دستی متنوع، استان را به یکی از قطبهای فرهنگی و تمدنی کشور تبدیل کرده است.
وی تأکید کرد که استان نه تنها تسهیلگر استقرار مراکز علمی و نوآوری است، بلکه میتواند نقش هاب منطقهای در توسعه اقتصاد دانشبنیان، هوش مصنوعی، زیستفناوری و انرژیهای تجدیدپذیر ایفا کند.
استاندار همدان گفت: همدان با تمرکز بر زیستفناوری سلامتمحور، هوش مصنوعی بومی و انرژیهای تجدیدپذیر، در حال ترسیم مدل بینرشتهای حکمرانی فناوری منطقهای است.
ملانوری شمسی با اشاره به دستاوردهای فناورانه و سرمایهگذاریها بیان کرد: استان در یک سال گذشته بیش از 2500 مگاوات نیروگاه خورشیدی آغاز کرده، سرمایهگذاری داخلی بالغ بر 1500 میلیارد تومان و سرمایهگذاری خارجی 180 میلیون دلار جذب کرده است. این اعداد بیش از 47 درصد کل سرمایهگذاری خارجی تاریخ استان را در یک سال نشان میدهد.
وی افزود: استقرار 75 شرکت دانشبنیان، شتابدهندههای تخصصی و توسعه صادرات فناورانه به 14 کشور، گواهی روشن بر تحول ساختاری و همگرایی دانشگاه، دولت و بازار در همدان است.
استاندار همدان در پایان سخنان خود اظهار کرد: این اجلاس نه یک گردهمایی نمادین، بلکه تبلور یک فهم مشترک از ضرورت طراحی نقشه راه علمی، فناورانه و اقتصادی کشور است. امیدواریم نتایج این نشست، توسعه کمی و کیفی آموزش عالی و فعالیتهای علمی استان را ارتقا دهد و لحظات حضور مهمانان در همدان خاطرهانگیز باشد.
* هوش مصنوعی عاملی تعیینکننده در تحول آموزش عالی
رئیس دانشگاه بوعلیسینا در مراسم افتتاحیه نود و نهمین اجلاس رؤسای دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی با اشاره به اهمیت برگزاری این اجلاس در دانشگاه بوعلیسینا گفت: افتخار میزبانی فرهیختگان و مدیران آموزش عالی کشور، مایه سربلندی ماست و این رویداد تاریخی در حافظه دانشگاه ثبت خواهد شد.
غلامحسین مجذوبی از تلاشهای هیئت رئیسه دانشگاه و سایر همکاران در آمادهسازی این اجلاس، علیرغم لغو برنامهها به دلیل شرایط جنگ تحمیلی 12 روزه، تقدیر کرد و یاد و خاطره شهدای جنگ تحمیلی و دانشمندان شهید هستهای و نظامی کشور، به ویژه شهید دکتر مهدی جمشیدی، دانشآموخته دکترای مکانیک دانشگاه بوعلیسینا، را گرامی داشت.
وی سپس هوش مصنوعی را عاملی تعیینکننده در تحول آموزش عالی خواند و افزود: دانشگاهها باید با تأسیس رشتهها، دانشکدهها و پژوهشکدههای هوش مصنوعی، همگام با پیشرفت جهانی حرکت کنند. اگر این تحولات را پیشبینی نکنیم، با چالشهای بزرگی در آینده مواجه خواهیم شد.
رئیس دانشگاه بوعلیسینا همچنین به برخی چالشهای آموزش عالی کشور اشاره کرد و گفت: مشکلات بودجه، حقوق اساتید و کارمندان، وضعیت خوابگاهها و تغذیه دانشجویی، تجهیزات آزمایشگاهی ناکارآمد، مهاجرت دانشجویان و اساتید، مشکلات مسکن دانشگاهی و مسائل روحی و روانی دانشجویان که گاه به خودکشی منجر شده است.
مجذوبی تأکید کرد: تجربه انتخابات روسای دانشکدهها در دانشگاه بوعلیسینا نشان داده است که خرد جمعی میتواند مسیر صحیح مدیریت دانشگاهها را تضمین کند.
* اجلاس روسای دانشگاههای کشور فرصتی برای هماندیشی و ارتقای آموزش عالی
دبیر اجلاس روسای دانشگاههای کشور نیز با اشاره به اهمیت تاریخی و فرهنگی همدان گفت: برگزاری این اجلاس در دانشگاه بوعلیسینا، در شهری که زادگاه بزرگان علم و ادب مانند شیخ الرئیس بوعلیسینا، بابا طاهر، عین القضات همدانی و ملا علی آخوند است، نماد احترام به فرهنگ و میراث علمی کشور است.
دکتر سید احمدرضا خضری بر اهداف کلان این گردهمایی تأکید کرد و افزود: این رویداد فرصتی برای هماندیشی، تبادل تجارب و ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی است. همچنین مدیریت بهتر منابع مالی، تنوع بخشی به منابع درآمدی و بهرهگیری از ظرفیت خیرین و دوستداران آموزش عالی از دیگر اهداف این اجلاس محسوب میشود.
وی با اشاره به شرایط ویژه کشور، گفت: برگزاری این اجلاس در آستانه سال تحصیلی جدید و پس از تجربه جنگ تحمیلی 12 روزه، اهمیت بیشتری یافته است و امید میرود بتواند مسیر برونرفت از چالشهای پیش روی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی را هموار کند.
دکتر خضری در پایان ضمن قدردانی از وزیر علوم، همکاران ستاد برگزاری و اعضای دانشگاه بوعلیسینا، از تلاشهای آنان برای برگزاری موفق این اجلاس تجلیل و اظهار امیدواری کرد که این دو روز اجلاس، فضایی برای همکاری، همفکری و توسعه آموزش عالی کشور فراهم آورد.
