جامعه عشایری همدان، با وجود نقش حیاتی در تولید دام، لبنیات و حفظ منابع طبیعی، این روزها با بحران‌های جدی اقتصادی، زیرساختی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند. افزایش سرسام‌آور قیمت نهاده‌های دامی، کمبود حمایت‌های دولتی، محدودیت در دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی و ضعف زیرساخت‌های حیاتی مانند برق، اینترنت و جاده‌ها، باعث شده معیشت عشایر به‌شدت تحت فشار قرار گیرد و بسیاری از خانواده‌ها مجبور به فروش دام‌های مولد خود شوند.

این مشکلات تنها محدود به اقتصاد نیست؛ ضعف در دسترسی به زیرساخت‌ها و خدمات اجتماعی، دشواری در کوچ‌های فصلی و عدم توسعه مجتمع‌های دامپروری، چالش‌های جدی برای اشتغال و زندگی عشایر ایجاد کرده و آینده تولید دام و امنیت غذایی منطقه را تهدید می‌کند. جامعه عشایری که همواره حافظ سنت‌ها و فرهنگ بومی و یکی از ستون‌های اقتصاد روستایی و ملی بوده، اکنون نیازمند توجه فوری و حمایت‌های عملیاتی مسئولان است.

به مناسبت روز عشایر، گفت‌وگویی با رئیس شورای عشایر همدان ترتیب داده‌ایم که طی آن وضعیت اقتصادی، بهداشت و درمان، زیرساخت‌ها و نیازهای اساسی عشایر استان به‌طور جامع بررسی شده است. این گزارش تلاش دارد صدای این جامعه تولیدکننده و تأثیرگذار را به گوش مسئولان و عموم مردم برساند و راهکارهای پیشنهادی برای بهبود شرایط آنان را منعکس کند.

حسن رحمتی، با صراحت به مشکلات و نیازهای جامعه عشایری اشاره کرده و وضعیت کنونی آنان را بحرانی توصیف کرد.

وی خواستار توجه جدی دولت و نهادهای مرتبط به این جامعه تولیدکننده شد و تأکید کرد: بدون حمایت هدفمند، آینده اقتصادی و معیشتی عشایر در معرض خطر است.

رئیس شورای عشایر همدان وضعیت اقتصادی عشایر را ضعیف و شکننده خواند و علت اصلی آن را کمبود حمایت‌های دولتی، افزایش سرسام‌آور قیمت نهاده‌های دامی و نقش پررنگ دلال‌ها دانست.

به گفته رحمتی، سال گذشته دامداران می‌توانستند با قیمت مناسب نهاده‌ها، دام‌های خود را پروار کنند، اما امسال به‌دلیل خشک‌سالی و رکود اقتصادی کشور، قیمت نهاده‌ها تا سه برابر افزایش یافته است. این افزایش باعث شده بسیاری از دامداران توان پروار کردن دام‌ها را نداشته باشند و حتی مجبور به فروش دام‌های مولد خود شوند.

وی افزود: در شرایط کنونی، اگر یک دامدار دارای مجموعه‌ای شامل 3000 رأس گوسفند باشد، اکنون تنها امکان نگهداری از 200 تا 300 رأس را دارد. این کاهش شدید در تعداد دام، به‌طور مستقیم منجر به نزول چشمگیر درآمد و تضعیف معیشت خانواده‌های عشایری شده است.

رئیس شورای عشایر همدان با هشدار نسبت به افزایش قیمت گوشت در زمستان گفت: در حال حاضر بسیاری از دامداران به‌دلیل گرانی نهاده‌ها و نبود حمایت، دام‌های پرواری خود را فروخته‌اند. اگر دولت برای تأمین نهاده‌های دامی چاره‌ای نیندیشد، در ماه‌های آینده بازار با کمبود گوشت و افزایش قیمت روبه‌رو خواهد شد.

رحمتی تأکید کرد که ادامه این روند نه‌تنها معیشت عشایر، بلکه امنیت غذایی جامعه را نیز تهدید می‌کند.

وی همچنین نقش دلال‌ها را در بازار دام پررنگ دانست و گفت: دلالان با احتکار نهاده‌های دامی، آن‌ها را با سودهای کلان در اختیار خود نگه می‌دارند؛ در نتیجه، دامدار ناچار است این نهاده‌ها را با هزینه‌های بسیار بالاتر تهیه کند. دولت باید با توزیع مستقیم نهاده‌ها، معضل واسطه‌گری را به‌طور جدی کاهش دهد.

رئیس شورای عشایر همدان به محدودیت واردات و ضعف سیاست‌های حمایتی دولت نیز اشاره و تصریح کرد: اگر نهاده‌ها وارد شده و به‌صورت مساوی بین عشایر توزیع شوند، بحران اقتصادی کاهش می‌یابد. در غیر این صورت، دامداران حتی توان تأمین دام‌های مولد خود را نخواهند داشت.

رحمتی در بخش دیگری از سخنان خود، به خدمات بهداشتی موجود در مناطق عشایری اشاره و رضایت نسبی خود را از آن اعلام کرد.

وی در ادامه توضیح داد: تیم‌های بهداشت به چادرهای عشایری مراجعه کرده و واکسیناسیون کودکان و خانواده‌ها را انجام می‌دهند. با این حال، در مناطق دورافتاده، دسترسی به خدمات محدود است و توسعه زیرساخت‌های بهداشتی به همکاری دولت و تأمین منابع مالی بیشتر نیاز دارد.

رئیس شورای عشایر همدان به ضعف زیرساخت‌ها نیز اشاره کرد و گفت: کیفیت خدمات برق و اینترنت در بسیاری از این مناطق پایین است. تاکنون اداره برق استان تنها 300 پنل خورشیدی در اختیار عشایر قرار داده و در مناطق کوهستانی، اتصال به اینترنت عملاً قطع است. درخواست‌های مکرری برای نصب دکل‌های مخابراتی دادیم، اما متأسفانه تا به امروز هیچ‌گونه اقدام عملی در این خصوص صورت نگرفته است.

رحمتی همچنین مشکلات جاده‌ها و پل‌ها را تشریح کرد و افزود: پس از بارندگی‌ها، جاده‌ها و پل‌ها آسیب می‌بینند و عشایر برای کوچ با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شوند. اگر زیرساخت‌ها پیش از شروع بارندگی‌ها آماده شود، مشکلات کاهش می‌یابد.

وی در ادامه با اشاره به مجموعه‌ای از نیازها و راهکارهای پیشنهادی برای رفع مشکلات عشایر گفت: نخستین و فوری‌ترین مطالبه عشایر توزیع مستقیم و عادلانه نهاده‌های دامی است، اگر حداقل به هر خانوار عشایری 500 کیلوگرم سهمیه سویا و ذرت تخصیص یابد، این امر امکان پرواربندی مطلوب دام‌ها را فراهم آورده و به مدیریت بحران ناشی از خشک‌سالی کمک شایانی خواهد کرد.

رئیس شورای عشایر همدان تأکید کرد: در حال حاضر نهاده‌ها در اختیار دلالان است و همین واسطه‌گری باعث افزایش چندبرابری قیمت‌ها و فشار مضاعف بر دامداران شده است.

رحمتی همچنین به ضرورت ایجاد و توسعه مجتمع‌های دامپروری با ظرفیت حداقل 300 تا 400 خانوار اشاره کرد و گفت: با راه‌اندازی چنین مجتمع‌هایی، عشایر می‌توانند دام‌های خود را به‌صورت متمرکز نگهداری کنند، امری که نه‌تنها فشار اقتصادی وارده بر هر خانوار را کاهش داده، بلکه دسترسی به خدمات حمایتی را نیز بهبود خواهد بخشید.

وی در ادامه یادآور شد: عشایر برای مشارکت در این مجتمع‌ها آماده‌اند و حتی بخشی از هزینه‌ها را از طریق خودیاری تأمین می‌کنند، اما بدون حمایت دولت این طرح‌ها اجرایی نخواهند شد.

رئیس شورای عشایر همدان همچنین درباره اقدامات تشکل خود توضیح داد: شورای عشایر در سال‌های گذشته تلاش کرده از طریق خرید مستقیم نهاده‌ها و همکاری با امور عشایری، فشار اقتصادی دامداران را کاهش دهد. همچنین با معرفی دامداران خوش‌حساب برای دریافت وام و تسهیلات حمایتی، بخشی از مشکلات معیشتی را مدیریت کرده‌ایم. با این حال، بدون همراهی دولت، این اقدامات کافی نیست.

رحمتی درباره دیگر چالش‌های اقتصادی نیز اشاره‌ای به نان و یارانه‌ها داشت و گفت که دلالی در خرید و فروش نان یارانه‌ای نیز فشار معیشتی را بر عشایر افزایش داده است.

وی خواستار بهبود زیرساخت‌ها ازجمله برق، اینترنت، جاده و پل‌ها شد و تأکید کرد که اداره برق و سایر نهادها باید خدمات را به‌صورت مستمر و عادلانه ارائه کنند.

رئیس شورای عشایر همدان همچنین از ناهماهنگی برخی نهادهای دولتی مانند جهاد کشاورزی و منابع طبیعی انتقاد کرد و گفت: برخی مناطق همکاری خوبی دارند اما در نقاط دیگر تعامل ضعیف است و این موجب نابرابری در ارائه خدمات می‌شود.

رحمتی با تأکید بر جایگاه حیاتی عشایر گفت: دولت نباید تنها به نگاه توسعه شهری و کاخ‌نشینی بسنده کند. اگر شرایط مناسب فراهم شود، عشایر قادر خواهند بود مسیر دامداری و اشتغال تخصصی خود را ادامه دهند؛ امری که مستقیماً به تقویت تولید گوشت و پویایی اقتصاد کشور منجر شده و مدیریت بحران‌هایی نظیر خشک‌سالی را تسهیل خواهد کرد.

وی با تأکید بر شفافیت در توزیع منابع و جلوگیری از دلال‌بازی گفت: شورای عشایر آمادگی دارد با دولت همکاری کند تا نهاده‌ها به‌صورت مساوی و دقیق در اختیار عشایر قرار گیرد و بحران اقتصادی کاهش یابد.

رئیس شورای عشایر همدان هشدار داد که آینده اقتصاد عشایر به تصمیمات امروز دولت گره خورده و گفت: اگر حمایت‌ها هدفمند و توزیع نهاده‌ها به‌صورت شفاف انجام شود، عشایر همچنان قادر خواهند بود تا ستون اصلی تولید گوشت و تأمین امنیت غذایی کشور باقی بمانند، اما بی‌توجهی به مطالبات آنان، به معنای تضعیف یکی از مولدترین اقشار جامعه است.

ضرورت حمایت پایدار و نقش موثر تشکل‌ها در ارتقای زندگی عشایر

در پایان باید گفت؛ جامعه عشایری همدان، با وجود اینکه سال‌ها ستون اقتصاد روستایی و امنیت غذایی کشور بوده و نقش مهمی در حفظ منابع طبیعی و فرهنگ بومی دارد، امروز با چالش‌های جدی اقتصادی، زیرساختی و اجتماعی روبه‌روست. افزایش بی‌رویه قیمت نهاده‌های دامی، کاهش درآمد، ضعف در دسترسی به برق، اینترنت و جاده‌های مناسب و محدودیت خدمات بهداشتی و آموزشی، زندگی و معیشت این خانواده‌ها را به‌شدت تحت فشار قرار داده است.

در چنین شرایطی، مطالبات عشایر فراتر از دریافت کمک‌های مقطعی است. آن‌ها به‌دنبال حمایت‌های پایدار، دسترسی برابر به نهاده‌ها و زیرساخت‌های ضروری و امکان توسعه اقتصادی و دامپروری متناسب با ظرفیت خود هستند. این جامعه توانمند و تولیدکننده، اگر با سیاست‌گذاری درست و حمایت‌های واقعی همراه شود، نه‌تنها می‌تواند مشکلات خود را مدیریت کند، بلکه سهم بیشتری در اقتصاد منطقه و کشور ایفا خواهد کرد.

همزمان، تشکل‌ها و نهادهای مرتبط با عشایر نقش مهمی در تسهیل این مسیر دارند. این تشکل‌ها باید قدم‌های عملی و هدفمند بردارند تا خدمات و برنامه‌هایشان دقیقاً متناسب با نیازهای واقعی عشایر باشد، نه صرفاً سیاست‌های کلی یا محدود به برخی مناطق. ازجمله این اقدامات می‌توان به توزیع منظم و مساوی نهاده‌های دامی، ایجاد مجتمع‌های دامپروری متمرکز، بهبود زیرساخت‌های انرژی و ارتباطات و ارائه آموزش‌های کاربردی برای ارتقای توان اقتصادی و مدیریتی عشایر اشاره کرد.

در نهایت، اگر نقش دولت و تشکل‌های مربوطه با مشارکت واقعی عشایر تلفیق شود، می‌توان امید داشت که جامعه عشایری همدان نه‌تنها بحران فعلی را پشت سر بگذارد، بلکه به جایگاه واقعی خود در اقتصاد، فرهنگ و اجتماع بازگردد.

سمیرا گمار