سپهرغرب، گروه سلامت - سمیرا گمار: با فرا رسیدن فصل پاییز، طبیعت رنگ عوض می‌کند و زندگی انسان نیز بی‌آنکه متوجه شود، وارد ریتمی تازه می‌شود؛ روزها کوتاه‌تر و هوا خشک‌تر و سردتر می‌گردد، خوراک و پوشاک تغییر می‌کند و حتی خلق‌وخو دگرگون می‌شود. این دگرگونی‌ها اگرچه طبیعی‌اند، اما در صورت بی‌توجهی می‌توانند تعادل جسم و روان را برهم بزنند.

در حالی که در زندگی مدرن، بسیاری از مردم تنها به تنظیم دمای خانه و لباس بسنده می‌کنند، در نگاه طب سنتی ایرانی، هر فصل تدبیری خاص می‌طلبد؛ تدبیری که اگر رعایت شود، بدن انسان در هماهنگی کامل با طبیعت قرار می‌گیرد و بیماری‌های فصلی، بی‌حالی و افسردگی تا حد زیادی کاهش می‌یابد.

پزشک عمومی و دکتری طب سنتی ایرانی، در گفت‌وگو با ما از مفهوم «تدبیر فصول» سخن گفته و توضیح می‌دهد که چگونه خانواده‌های ایرانی می‌توانند با اصلاحات ساده‌ای در تغذیه، پوشش، خواب و رفتار روزمره، پاییزی سالم‌تر و پربازده‌تر را تجربه کنند.

آنچه در ادامه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگو با وی است؛

تدبیر فصول؛ هماهنگی زندگی با طبیعت

دکتر مامک هاشمی در آغاز این گفت‌وگو با اشاره به اصل بنیادین «تدبیر فصول» در طب ایرانی گفت: تدبیر فصول یعنی اینکه متناسب با مزاج هر فصل، افراد باید نکاتی را در سبک زندگی‌شان رعایت کنند؛ از فعالیت‌های بدنی گرفته تا خواب و بیداری، نوع خوراک، پوشش، آشامیدنی‌ها و حتی عطری که استفاده می‌کنند.

وی افزود: پاییز فصلی با طبع سرد و خشک است، بنابراین باید از هر چیزی که سردی و خشکی بدن را تشدید کند پرهیز کرد.

به گفته این پزشک طب سنتی، اختلاف محسوس دمای صبح و شب با ظهر در فصل پاییز، ایجاب می‌کند که افراد، به‌ویژه کسانی که ساعات طولانی بیرون از منزل هستند، لباس‌های چندلایه بپوشند تا بتوانند با تغییر دما سازگار شوند و بدنشان دچار شوک حرارتی نشود.

نخستین قدم؛ مراقبت از سر و پیشگیری از بیماری‌های سرد

هاشمی با تأکید بر اهمیت مراقبت از سر در برابر باد و سرما گفت: محافظت از سر در فصل پاییز و زمستان بسیار مهم است. ممکن است نسیم خنک پاییزی دمای زیر صفر نداشته باشد، اما همین تفاوت دما میان فضای داخل و بیرون خانه، اگر سر بدون پوشش باشد، می‌تواند بیماری‌های همراه با ترشحات سینوس‌ها و بینی را تشدید کند و در برخی افراد سبب بروز سردرد شود.

وی تصریح کرد: افراد مبتلا به سینوزیت مزمن و همچنین کودکان باید بیش از دیگران در هنگام خروج از منزل به پوشش سر توجه کنند.

خوراک پاییزی؛ گرم، آبدار و سازگار با مزاج فصل

این متخصص طب سنتی در ادامه به توصیه‌های تغذیه‌ای فصل پاییز پرداخت و گفت: در اواخر پاییز هنوز برخی از میوه‌های تابستانی با طبع سرد در دسترس هستند، اما مصرف روزانه آن‌ها مناسب نیست. در عوض، میوه‌های فصلی همچون سیب و انار از بهترین خوراک‌ها برای این فصل به‌شمار می‌روند.

هاشمی توضیح داد: انار شیرین رسیده، به‌ویژه اگر همراه با گلپر مصرف شود، برای عموم مردم بسیار مفید است. خرمالو نیز میوه‌ای سردمزاج است که چون مدت کوتاهی در بازار وجود دارد، معمولاً زیاده‌روی در مصرف آن اتفاق نمی‌افتد؛ اما افراد با مزاج سرد بهتر است آن را هر روز مصرف نکنند.

وی همچنین به ارزش تغذیه‌ای کدو حلوایی اشاره کرد و گفت: کدو حلوایی یا کدو تنبل، اگرچه طبعی نسبتاً سرد دارد، ولی چون معمولاً به‌صورت پخته مصرف می‌شود و بافت لطیفی دارد، در ترکیب با مواد گرم مثل دارچین، شیره یا کمی عسل، طبعش اصلاح می‌شود. این خوراک، به‌دلیل رطوبت مناسبش برای رفع خشکی پاییز بسیار مفید است. مربای کدو حلوایی را هم برای تقویت حافظه، به‌ویژه در دانش‌آموزان و سالمندان، توصیه می‌کنم.

این پزشک متخصص افزود که بهتر است در این فصل، غذاهای آبدار مانند سوپ، آش، آبگوشت و خوراک‌های نیمه‌مایع جایگزین خوراک‌های خشک شوند تا بدن بتواند رطوبت لازم را حفظ کند.

افسردگی فصلی و راهکارهای نشاط‌بخش

هاشمی در بخش دیگری از گفت‌وگو درباره افسردگی‌های فصلی توضیح داد: کوتاه شدن روزها و کاهش نور آفتاب باعث می‌شود برخی افراد احساس اندوه، بی‌حوصلگی و خستگی کنند. برای پیشگیری از این حالت، توصیه می‌شود در ساعت‌های آفتابی روز، پرده‌ها کنار زده شوند تا نور طبیعی به داخل خانه بتابد.

وی ادامه داد: پیاده‌روی یا ورزش‌های ملایم در هوای آزاد، به‌ویژه در پارک‌ها و بوستان‌ها، به افزایش نشاط کمک می‌کند. همچنین مصرف دمنوش‌های نشاط‌آور مانند گل محمدی، بهارنارنج و زعفران، خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد.

به گفته‌ این متخصص طب سنتی استفاده از عطرهای طبیعی نظیر بهارنارنج، گل محمدی و نرگس به‌صورت بوییدنی یا برای خوشبو کردن فضای خانه نیز می‌تواند به کاهش خمودگی و افزایش آرامش کمک کند.

پرهیزهای تغذیه‌ای فصل سرد

هاشمی با اشاره به عادت‌های غذایی نادرست در این ایام هشدار داد: مصرف یخ در نوشیدنی‌ها، بستنی و ترشیجات سرکه‌ای در فصل پاییز باید محدود یا قطع شود. سرکه نیز طبعی سرد و خشک دارد و چون پاییز نیز چنین طبعی دارد، این ترکیب می‌تواند برای بدن مضر باشد.

وی یادآور شد: از دیدگاه پزشکی نوین نیز مصرف مداوم ترشیجات سرکه‌ای از عوامل خطر در بروز سرطان‌های دستگاه گوارش است.

سه توصیه طلایی برای یک پاییز سالم

در پایان گفت‌وگو، این متخصص طب ایرانی سه توصیه کلیدی برای خانواده‌های ایرانی داشت؛ نخست، از ترشیجات سرکه‌ای در این فصل پرهیز کنید. دوم، نوشیدنی‌های سرد و بستنی را کنار بگذارید و سوم، پوشش مناسب فصل را فراموش نکنید تا بدن از سردی و خشکی پاییز در امان بماند.

در پایان باید گفت؛ دیدگاه‌های دکتر هاشمی یادآور این نکته است که در فلسفه طب ایرانی، سلامت پدیده‌ای صرفاً جسمی نیست، بلکه حاصل تعادل میان طبیعت بیرون و درون انسان است. رعایت تدابیر فصلی، یعنی هم‌سویی با ریتم طبیعت، می‌تواند بسیاری از بیماری‌های فصلی و اختلالات خلقی را کاهش دهد و از بروز سردی، خشکی و خمودگی در بدن و روان جلوگیری کند.

در زمانی که سبک زندگی شهری، تغذیه صنعتی و کاهش ارتباط انسان با محیط طبیعی، تعادل زیستی را بر هم زده است، بازگشت به این آموزه‌های کهن می‌تواند راهی برای بازسازی پیوند انسان و طبیعت و احیای آرامش درونی باشد؛ تدبیری ساده اما ژرف که می‌تواند کلید سلامت در زندگی مدرن به‌شمار آید.

بی‌تردید، در قلب این تدبیر هوشمندانه، نقش مادر خانواده برجسته‌تر از هر عنصر دیگری است. مادر، مدیر اصلی تغذیه، عادات روزمره و حتی فضای روانی خانه است. از انتخاب خوراک‌های فصلی گرفته تا تنظیم ساعات خواب و بیداری و تشویق اعضای خانواده به بهره‌گیری از نور و هوای تازه، همه در دایره نفوذ و تدبیر او قرار دارد. اگر مادر خانواده با آگاهی از اصول طب سنتی، در تنظیم سبک زندگی پاییزی خانواده نقش فعال ایفا کند، نه‌تنها از بسیاری بیماری‌ها پیشگیری می‌شود، بلکه خانه به پناهگاهی برای نشاط، گرما و آرامش در روزهای سرد سال تبدیل خواهد شد.

سمیرا گمار