در آستانه سالگرد تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران باید به این نکته توجه کنیم که این مناسبت تنها یک یادآوری تقویمی نیست؛ فرصتی است برای بازاندیشی درباره سندی که شالوده هویت سیاسی و حقوقی کشور را تشکیل داده و همچنان معیار سنجش عملکرد نهادهای حاکمیتی و شاخصی برای ارزیابی وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه است. قانون اساسی در هر کشوری به‌منزله ستون فقرات نظام حکمرانی بوده و نشانه بلوغ سیاسی آن ملت به‌شمار می‌رود. متنی که برآمده از خواست جمعی، تجربه تاریخی و آرمان‌های مشترک مردم است. در ایران نیز این سند محصول یکی از مهم‌ترین لحظات تاریخی ملت بوده و از همین‌ رو احترام به جایگاه آن درحقیقت احترام به انتخاب مردم و مسیر تاریخی آنان است.
با توجه به جایگاه خطیر این سند سترگ و با گذشت بیش از چهار دهه از تصویب آن، به نظر می‌رسد هنوز بسیاری از ظرفیت‌های این سند ارزشمند به‌طور کامل شناسانده نشده و بخشی از آرمان‌های آن به‌ویژه برای نسل جوان، در لایه‌های کم‌رنگی از اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی پنهان مانده است. این درحالی بوده که قانون اساسی ایران نقاط قوت برجسته‌ای دارد که نه‌تنها در زمان تدوین، بلکه امروز نیز می‌تواند مبنای توسعه، عدالت و همبستگی ملی قرار گیرد. به‌ویژه اصولی که بر کرامت انسانی، حقوق شهروندی، عدالت اجتماعی، مشارکت مردمی، نظارت عمومی و مسئولیت‌پذیری حاکمیت تأکید می‌کنند.
شناساندن این ظرفیت‌ها نخستین وظیفه‌ای است که هم رسانه‌ها، هم نظام آموزشی و هم نهادهای فرهنگی باید برعهده بگیرند؛ زیرا قانون اساسی زمانی تبدیل به بخش زنده‌ای از زندگی مردم می‌شود که نسل جوان آن را نه یک متن تشریفاتی، بلکه سندی کاربردی برای زندگی امروز خود بداند.
* ارزش‌های بنیادین قانون اساسی که باید برجسته شوند
یکی از مهم‌ترین نقاط قوت سند قانون اساسی ایران، تأکید صریح آن بر حقوق ملت و ضرورت حفظ کرامت انسان است؛ اصولی مانند 19، 20، 22، 23، 24 و 27 که به مسئله آزادی عقیده، امنیت اجتماعی و سیاسی، آزادی مطبوعات، حق تشکیل اجتماعات و حق برخورداری از فرصت‌های برابر اشاره دارند، بیانگر نگاه مترقی و انسان‌گرای قانون‌گذار است. این اصول نه‌تنها حقوق فردی را تضمین می‌کنند، بلکه پایه اعتماد اجتماعی و مشارکت عمومی را نیز می‌سازند.
نسل جوان امروز بیش از هر زمان دیگر پرسشگر و آگاه است و حق دارد این اصول را بداند و نقش خود را در تحقق آن بشناسد؛ انتقال این ارزش‌ها به نسل‌های جدید نه یک انتخاب، بلکه ضامن بقای هویت ملی و استمرار آرمان‌های انقلاب و نظام جمهوری اسلامی است.
از سوی دیگر، قانون اساسی ایران توجه ویژه‌ای به عدالت اجتماعی، توزیع عادلانه ثروت، مبارزه با تبعیض و رفع فقر دارد؛ اصول 3، 43 و 48 مستقیماً دولت را مکلف به فراهم کردن زمینه‌های رفاه عمومی، رفع محرومیت‌ها و رعایت عدالت منطقه‌ای می‌کنند. این اصول اگر به‌طور کامل اجرا شوند، بسیاری از مشکلات اقتصادی، توسعه‌نیافتگی مناطق و نابرابری‌های اجتماعی را کاهش خواهند داد.
متن قانون اساسی در همین موارد نشان می‌دهد که قانون‌گذار به ظرفیت‌های ملی توجه داشته و دستیابی به عدالت را نه شعاری سیاسی، بلکه مسئولیتی حقوقی برای تمامی نهادهای حاکمیتی دانسته است. در شرایط امروز، بازخوانی این اصول می‌تواند به ترمیم امید اجتماعی، افزایش مشارکت سیاسی و تقویت سرمایه اعتماد عمومی کمک کند.
یکی از چالش‌های امروز کشور، فاصله میان نسل جدید و مفاهیم بنیادین سیاسی و حقوقی است. نسلی که در جهان شبکه‌ای، سرعت‌محور و مبتنی بر داده‌های لحظه‌ای رشد کرده دیگر با روش‌های سنتی انتقال مفاهیم، ارتباط برقرار نمی‌کند.
اگر می‌خواهیم قانون اساسی در ذهن و رفتار نسل جوان زنده بماند، باید زبان آموزش آن را روزآمد کرده و ارزش‌هایش را با مصادیق عینی پیوند بزنیم و از همه مهم‌تر نشان دهیم که اصول این قانون قابل تحقق‌ بوده و اجرای آن‌ها اثر ملموسی در زندگی مردم و ارتقای کیفیت آن دارد.
وقتی جوان احساس کند قانون اساسی از حقوق او دفاع می‌کند، نه اینکه سندی دور از زندگی او است، در برابر آن احساس تعلق پیدا می‌کند و ارزش‌هایش را به نسل‌های بعدی انتقال خواهد داد. این مهم بدون عمل صادقانه و شفافِ مسئولان در اجرای اصول قانون اساسی، ممکن نیست.
* احترام واقعی به قانون اساسی؛ پایبندی در عمل
گرامیداشت سالگرد تصویب قانون اساسی تنها زمانی معنای واقعی پیدا می‌کند که همراه با بررسی عملکردها و بازخواست از نهادهای مسئول باشد. احترام به این سند ملی در عمل و رفتار مدیران کشور جلوه پیدا می‌کند نه در سخنرانی‌ها و مراسم نمادین.
مسئولانی که در جایگاه تصمیم‌گیری قرار دارند، باید بدانند قانون اساسی سندی است که هم مشروعیت آن‌ها از آن ناشی می‌شود و هم میزان موفقیتشان با میزان پایبندی‌ آنان به قانون سنجیده می‌شود. اجرای دقیق، عمیق و مؤثر قانون اساسی نه یک انتخاب سیاسی، بلکه وظیفه‌ای ملی و اخلاقی است؛ مسئولان باید بدانند نسل جوان امروز، نسلی آگاه، حساس و تیزبین است، نسلی که بیش از هر چیز، «صداقت در عمل» را می‌بیند و نه شعار در سخن. اگر اجرای اصول قانون اساسی با دقت و عدالت صورت گیرد، همین نسل می‌تواند موتور محرک توسعه کشور باشد.
به عبارت دیگر، باید گفت قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ظرفیتی دارد که اگر درست شناخته و به‌درستی اجرا شود، می‌تواند بسیاری از چالش‌های امروز کشور را حل کند و پایه‌ای مستحکم برای آینده‌ای روشن‌تر باشد.
احترام به قانون اساسی یعنی احترام به مردم، به آرمان‌های مشترک، به اخلاق عمومی و به مسئولیتی که تاریخ بر دوش ما گذاشته است. این احترام وقتی حقیقی می‌شود که مدیران، نهادها و ساختارهای حاکمیتی با صداقت، شفافیت و تعهد، اصول آن را راهنمای عمل خود قرار دهند و مردم نیز با آگاهی و مطالبه‌گری هوشمندانه، پاسدار این سند ملی باشند.