در اقتصاد امروز دیگر توسعه صرفاً با اتکا به بودجه‌های دولتی، منابع بانکی یا سیاست‌های حمایتی کوتاه‌مدت محقق نمی‌شود. تجربه جهانی نشان می‌دهد آنچه می‌تواند موتور پایدار رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و افزایش بهره‌وری باشد، بازار سرمایه کارآمد و پیوندخورده با اقتصاد واقعی است. در این میان، بورس‌های منطقه‌ای می‌توانند نقشی کلیدی در تبدیل ظرفیت‌های محلی به فرصت‌های سرمایه‌گذاری ایفا کنند. استان همدان نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ استانی با مزیت‌های قابل توجه که هنوز از یک حلقه مهم در مسیر توسعه خود محروم مانده است: توسعه سرمایه‌محور از مسیر بازار سرمایه.
* اقتصاد همدان؛ ظرفیت‌های فراوان، سرمایه‌گذاری محدود
همدان استانی است با ترکیبی متنوع از مزیت‌های اقتصادی؛ از کشاورزی و صنایع غذایی گرفته تا معادن، صنایع شیمیایی، گردشگری تاریخی و نیروی انسانی تحصیل‌کرده. بااین‌حال، یکی از چالش‌های مزمن اقتصاد استان، کمبود سرمایه‌گذاری مولد و پایدار است. بسیاری از طرح‌های تولیدی یا نیمه‌تمام مانده‌اند یا با ظرفیت پایین، فعالیت می‌کنند و بخش قابل توجهی از سرمایه‌های مردم نیز به‌جای ورود به تولید، راهی بازارهای غیر مولد شده‌اند. در چنین شرایطی، بازار سرمایه می‌تواند نقش پُل ارتباطی میان پس‌اندازها و تولید را ایفا کند.
* بورس همدان؛ فرصت نهادی مغفول
وجود بورس و اوراق بهادار در همدان، به‌خودی‌خود یک فرصت نهادی مهم برای اقتصاد استان است. این نهاد می‌تواند مسیر دسترسی فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران محلی به بازار سرمایه را هموار کرده و هزینه‌های ورود به این بازار را کاهش دهد؛ بورس همدان این ظرفیت را دارد که به کانونی برای معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری استان، تأمین مالی بنگاه‌های بومی و هدایت نقدینگی به سمت تولید تبدیل شود، اما واقعیت آن بوده که این ظرفیت هنوز به‌طور کامل، بالفعل نشده است.
* تالار معاملات یا ابزار توسعه؟
یکی از انتقادهای اساسی به عملکرد بورس‌های منطقه‌ای، ازجمله بورس همدان، محدود شدن نقش آن‌ها به یک تالار معاملات است؛ بخش عمده فعالیت‌ها به خرید و فروش سهام شرکت‌هایی مربوط می‌شود که اغلب ارتباط مستقیمی با اقتصاد استان ندارند. درنتیجه، تأثیر بورس بر اشتغال، تولید و رشد اقتصادی همدان چندان ملموس نیست. این درحالی است که در الگوهای موفق توسعه منطقه‌ای، بورس‌های محلی به بازوی تأمین مالی پروژه‌ها و صنایع بومی تبدیل شده‌اند.
* ساختار متمرکز، مانع نقش‌آفرینی محلی
یکی از دلایل اصلی این وضعیت، ساختار متمرکز بازار سرمایه در ایران است. بورس‌های منطقه‌ای استقلال لازم برای پذیرش شرکت‌ها، طراحی ابزارهای مالی یا سیاست‌گذاری متناسب با شرایط محلی را ندارند؛ تصمیم‌گیری‌ها در سطح ملی انجام می‌شود و استان‌ها بیشتر مجری سیاست‌هایی هستند که لزوماً با نیازهای اقتصادی آن‌ها هم‌خوانی ندارند. این تمرکزگرایی، بورس همدان را از ایفای نقش توسعه‌ای واقعی بازداشته است.
* کمبود شرکت‌های بومی بورسی
از سوی دیگر، تعداد شرکت‌های بزرگ و شفاف بومی همدان که امکان حضور در بازار سرمایه را داشته باشند، محدود هستند؛ بسیاری از بنگاه‌های استان، به‌ویژه واحدهای کوچک و متوسط، یا ازنظر ساختار مالی آمادگی ورود به بورس را ندارند و یا با الزامات شفافیت و حاکمیت شرکتی آشنا نیستند. نتیجه آن است که بازار سرمایه کمتر در خدمت تأمین مالی تولید محلی قرار گرفته و پیوند بورس با اقتصاد واقعی استان، ضعیف مانده است.
* نقش پنهان اما مهم فرهنگ‌سازی مالی
در کنار همه محدودیت‌ها، نباید از نقش آموزشی و فرهنگ‌سازی بورس همدان غافل شد. افزایش آشنایی مردم با مفاهیم سرمایه‌گذاری، سهامداری و اقتصاد شفاف، یکی از دستاوردهای مهم حضور بازار سرمایه در استان است؛ این نقش به‌ویژه در سال‌های اخیر و با گسترش مشارکت عمومی در بورس، اهمیت بیشتری یافته است. بااین‌حال، فرهنگ‌سازی زمانی اثرگذار خواهد بود که به فرصت‌های واقعی سرمایه‌گذاری در داخل استان منتهی شود.
* نوسانات اقتصادی و شکنندگی اعتماد عمومی
اقتصاد استان همدان مانند سایر استان‌های کشور، به‌شدت تحت تأثیر نوسانات کلان اقتصادی قرار دارد. تورم، بی‌ثباتی سیاستی و شوک‌های بیرونی، اعتماد سرمایه‌گذاران را تضعیف و بازار سرمایه را نیز با نوسان مواجه کرده است. در چنین فضایی، بورس منطقه‌ای بدون برخورداری از ابزارهای متنوع مالی و صندوق‌های تخصصی، توان چندانی برای مدیریت خطر و حفظ اعتماد عمومی، ندارد.
* آیا بورس منطقه‌ای می‌تواند موتور توسعه باشد؟
پاسخ به این پرسش مثبت است، اما مشروط؛ بورس منطقه‌ای زمانی می‌تواند موتور توسعه اقتصادی استان باشد که از نقش منفعلانه خارج شده و به نهاد تأمین مالی توسعه‌محور تبدیل شود. این امر مستلزم آن است که بازار سرمایه به‌طور مستقیم در خدمت پروژه‌های زیرساختی، بنگاه‌های کوچک و متوسط، صنایع دانش‌بنیان و طرح‌های مزیت‌دار استان قرار گیرد.
* نسخه‌ای برای بورس همدان
برای آنکه بورس همدان به حلقه مفقوده توسعه سرمایه‌محور استان تبدیل نشود، بلکه این حلقه را تکمیل کند، چند اقدام اساسی ضروری است:
نخست، تسهیل ورود شرکت‌های بومی و SMEs به بازار سرمایه از طریق بازارهای اختصاصی و مقررات متناسب.
دوم، طراحی صندوق‌های پروژه و ابزارهای مالی استانی برای تأمین مالی طرح‌های کشاورزی، گردشگری و صنعتی.
سوم، هم‌افزایی واقعی میان بورس، استانداری، اتاق بازرگانی و پارک علم و فناوری به‌منظور هم‌راستاسازی بازار سرمایه با برنامه‌های توسعه استان.
* از ظرفیت بالقوه تا نقش واقعی
بورس همدان امروز بیش از آنکه بازیگر اصلی توسعه اقتصادی باشد، یک ظرفیت بالقوه است. ظرفیتی که اگر فعال شود، می‌تواند مسیر جدیدی برای رشد، اشتغال و جذب سرمایه در استان ایجاد کند؛ اما درصورت تداوم وضعیت موجود، این نهاد همچنان در حاشیه اقتصاد استان باقی خواهد ماند و فرصت توسعه سرمایه‌محور از دست خواهد رفت.
اقتصاد همدان برای عبور از تنگنای سرمایه‌گذاری، نیازمند نگاهی نو به بازار سرمایه است. بورس و اوراق بهادار همدان می‌تواند حلقه اتصال سرمایه‌های خُرد مردم با تولید و توسعه باشد؛ حلقه‌ای که تاکنون ضعیف عمل کرده، اما هنوز فرصت احیا دارد. آینده توسعه استان تا حد زیادی به این بستگی دارد که آیا بازار سرمایه از یک ابزار صرفاً معاملاتی، به پیشران واقعی اقتصاد محلی تبدیل خواهد شد یا خیر؟