شناسه خبر:11216
1398/5/31 10:09:39
سفر به ماسوله سنگی اورامان

زیبایی‌های روستای پلکانی هجیج

سپهرغرب، گروه گردشگری: راهیِ مقصدی هستیم که سرشار از زیبایی، ذوق و هنر است.

بار سفر بسته‌ایم و راهی گوشه‌ای از ایران هستیم و یکی از مناطق کوهستانی غرب کشور را برای سفر انتخاب کرده‌ایم. جاده‌های پیچ در پیچی را باید پشت سر بگذاریم و در کنار رودی خروشان به‌سوی روستایی برویم که دیدنی‌های زیادی را در خود جای داده‌است.

کوهستان‌های شهرستان پاوه در کرمانشاه روستایی را در آغوش کشیده‌اند که سنگ‌فرش‌هایش لذت گشت‌وگذار در آن را چندین برابر می‌کند. خانه‌هایی که از میان دره آغازشده و یکی‌یکی بر روی یکدیگر شکل‌گرفته‌اند تا صفا و صمیمیتی کم‌نظیر را به تصویر بکشند.

مردمانی پرتلاش که باروحیه‌ مهمان‌نوازشان پذیرای مهمانانی هستند که قدم به روستا می‌گذارند. صبحگاهان صدای رمه‌های دام از هر سو به گوش می‌رسد و حکایت از جریان زندگی در سراسر روستا و مراتع اطرافش دارد.

      چرا روستای هجیج؟

هجیج یکی از روستاهای منحصربه‌فرد ایران است که با اصول معماری پلکانی و تنها با استفاده از سنگ شاخته شده‎است. این روستا به‌عنوان پاک‌ترین روستای منطقه‌ اورامان شهرت دارد.

طبیعت بکر و جریان آب رود سیروان در کنار روستا تصاویر شاهکاری را پیش روی شما قرار می‌دهد.

    روستای هجیج، جریان زندگی در کنار آب

بعد از گذر از یک جاده‌ خاکی و کوهستانی و هم‌سفر شدن با جریان آب رودخانه‌ سیروان درحالی‌که هنوز چشممان از تماشای زیبایی‌ها سیر نشده‎است به روستایی می‌رسیم که هَجیج نام دارد. این روستا با مردمانی مهمان‌نواز و فضایی سرشار از آرامش، عنوان پاکیزه‌ترین روستای منطقه‌ اورامان را نیز به خود اختصاص داده‎است. کوهستان از شمال، غرب و جنوب و روستای سیروان در شرق، مرز‌های این روستا را مشخص می‌کنند.

بافت روستا در حدود 53.14 هکتار و قدمت آن یک هزار و 200 سال است و دلیل شکل‌گیری آن وجود آب فراوان در دو چشمه در ارتفاعات شمالی و غربی روستا است. زیبایی‌های هجیج فراوان و عواملی چون جایگاه مذهبی خاص، طبیعت زیبا، ساختار بافت‌شناسی و معماری، اهمیت این روستا را دوچندان می‌کند.

     معماری روستا

بافت روستای هجیج مجموعه‌ای است شامل؛ خیابان‌های نیم‌دایره‌ سنگ‌فرش شده و خانه‌هایی که بدون استفاده از آجر رو به‌سوی دره و رودخانه‌ سیروان با پنجره‌هایی به رنگ آبی آسمانی که روبه‌قبله باز می‌شوند، ساخته‌شده‌اند. این رنگ آبی، آسمان پاک روستا و زلالی آب سیروان را به تصویر می‌کشد.

نوع خاص معماری روستا از شکل‌گیری روستا در دره‌ هجیج و معیشت ساکنانش ناشی می‌شود و بافت مسکونی متمرکزی دارد. در این شرایط به علت کمبود زمین، استفاده از معماری پلکانی راه حل مناسبی به نظر می‌رسد. خانه‌ها از پایین دره تا بالا با سنگ و چوب و به‌صورت پلکانی شکل‌گرفته‌ و معابر اصلی متناسب با شیب دو سوی دره ایجادشده‌اند.

خانه‌ها در دو طبقه و بدون حیاط ساخته‌شده و پشت‌بام خانه‌ها نقش معبری برای گذر عابران و حیاط خانه‌ بالایی را بر عهده گرفته‌اند. در هم تنیدگی خانه‌ها صمیمیت خاصی را میان ساکنان به وجود می‌آورد و بر همبستگی آن‌ها می‌افزاید. شیب و خط‎القعر دره به‌عنوان آبراه، مهم‌ترین عامل طبیعی تأثیرگذار در شکل و فرم بافت روستا محسوب می‌شود.

بنای خانه‌ها به‌سوی جنوب است و به این وسیله ساکنان می‌توانند بیشترین بهره را از نور خورشید ببرند. سرمای سخت زمستان دلیل موجهی است تا دیوار خانه‏‌های روستا ضخیم و با در و پنجره‌هایی کوچک ایجاد شوند.

در گذشته سنگ‌های ناهموار را همچون آجر می‌تراشیدند و با استفاده از ملات ساده‌ گِلِ محلی آن‌ها را روی‌هم می‌گذاشتند. معماران با هوشمندی در فواصل مختلف بین تخته‌سنگ‌های دیوارها، الوارهای چوبی خاصی را قرار می‌دادند تا از لغزش بر اثر زلزله یا جذب رطوبت هوا جلوگیری کنند. سقف‌های مسطح خانه‌ها با تیرهای چوبی پوشیده شده و فضای خالی میان الوارها را برای جلوگیری از نفوذ هوای بیرون با کاه‌گل پرکرده‌اند. در این میان، خانه‌هایی در روستا سر برآورده‌اند که در ساخت آن‌ها مصالح مقاوم آجر، سیمان، گچ و آهن به کار رفته‎است.

     بنیان‌گذار هجیج

در میان مردم محلی حکایتی از بنیان‌گذاری روستا بر سر زبان‌ها است. بنا بر این گفته‌ها مردی مقدس از خاندان ائمه اطهار که در پی مبارزه علیه ظلم خلفای عباسی به این منطقه رهسپار شده بود، بنای روستای هجیج را گذاشته‎است.

وی در عبور از هر روستایی که بر سر راه بود یک فرد صنعت‌گر را با خود همراه کرد. نقل است که آهنگری از روستای شرکان نخستین فردی بود که به او پیوست و پس از او نجاری از روستای سرخه کوت با آن‌ها هم‌قدم شد.

آن‌ها پس از عبور از کوه‌های هفت‎کشان، کوه تخت، شاهو، دازانی و زرده، معماری از روستای دیوزپا، گیوه‌کشی از منطقه‌ پاوه، جولابافی از روستای بدرآباد ماهی‌دشت و گیوه‌بافی از روستای طویله را با خود همراه کردند تا به محل روستای هجیج رسیدند و جامعه‌ای صنعتی را بنیان نهادند.

      نام‌گذاری هجیج

محل استقرار روستا بر نام آن نیز تأثیر گذاشته‎است و به‌نوعی مشخصات آن را بیان می‌دارد. هجیج که در نگارش به‌صورت حجیج نیز نوشته می‌شود به معنای دره سرسبز و عمیق است و مستقیماً به دره‌ای که روستا در آن قرار دارد اشاره می‌کند.

     دیدنی‌های روستا

در هجیج دیدنی‌های بسیاری وجود دارد که تجربیات تازه‌ای برای شما به ارمغان می‌آورد. این دیدنی‌ها عبارت‌اند از:

- بقعه‌ امامزاده سید عبیدالله

بقعه‌ امامزاده سید عبیدالله که یکی از فرزندان امام موسی کاظم است در این روستا قرار دارد. این امامزاده از احترام خاصی در میان مردمان ناحیه برخوردار است و به نام کوسه هجیج از آن یاد می‌شود. روایت جالبی در مورد این امامزاده بر سر زبان‌هاست که بازگو کردنش خالی از لطف نیست. می‌گویند در پانصد سال پیش با خسیس شدن آسمان هجیج، سایه‌ خشک‌سالی بر این روستا افتاد. مردمان روستا به سراغ مردی منتسب به امام موسی کاظم (ع) رفتند و از وی خواستند برای نزول باران دعا کند. با دعای وی چشمه‌ای پر آب از شکافی در زمین جاری شد. ازآن‌پس وی احترام ویژه‌ای نزد مردم داشت تا اینکه حتی پس از مرگش بقعه‌ای برای او ساختند.

- مسجد جامع هجیج

مسجد مرکزی یا مسجد جامع روستای هجیج یکی از بناهای چشمگیر در به‌کارگیری معماری کهن ایرانی است که با ستون‌های چوبی و تزئینات زیبای کنده‌کاری و در و پنجره‌های زیبا مزین شده‎‏است. سازندگان این بنا نجارانی هستند که خود را از نسل هنرمندی که همراه کوسه هجیج به این مکان آمده، می‌دانند. این هنرمندان خود را از یاران آن بزرگوار می‌دانند و همچنان به ساخت وسایلی برای روستاییان مشغول هستند.

- چله‎خانه و خانقاه

چله‌خانه و عبادتگاه کوسه هجیج بنایی دیرین در روستا است که با ستون‌های چوبی و نمدهای زیبایش نگاه‌ها را به‌سوی خود جلب می‌کند. این بنا که محلی برای اعتکاف و چله‌نشینی به‌حساب می‌آید از سنگ ساخته‌شده و داخل آن با گل‌ اندود شده‎است.

خانقاه دراویش قادریه (یکی از طریقت‌های درویشان) نیز در هجیج قرار دارد. دراویش قادریه در این مکان به برگزاری مراسم ذکر و سماع می‌پردازند که یکی از مهم‌ترین مراسمی است که در روستا برگزار می‌شود. دراویش در روزهایی خاص در مراسمی که با دف و هوره برگزار می‌کنند به ذکر و سماع می‌پردازند. آن‌ها با حالت گریه و استغاثه به خلسه فرو می‌‏روند و در همین حال از مرید و مرشد خود یاری می‌طلبند. نواها و رقص‌‏های عرفانی، بخشی از این مراسم خاص را تشکیل می‌دهند.

- حوض پیر

در روستا حوضی قدیمی وجود دارد که دیوارهایی با سنگ‌های ریزودرشت و تخته‌سنگی مسطح در سقف، آن را در بر گرفته‌اند. برای دیدن این حوض باید به‌جایی پایین‌تر از سطح روستا و در میان زمین رفت. قبل از اینکه در سال 1354، لوله‌کشی برای روستا انجام شود از آب این حوض استفاده می‌کردند. آب به‌وسیله‌ جوی‌های سیمانی در دوشاخه به پایین‌دست روستا می‌رفت. یکی از جوی‌ها به حوض مردانه می‌ریخت و برای وضو به کار می‌رفت. یکی دیگر از شاخه‌های آب به حوض زنانه می‌رفت و برای شستشو و تأمین آب خوراکی از آن استفاده می‌شد.

- جاذبه‌های طبیعی

طبیعت بکر هجیج از دیدنی‌های شگفت‌انگیز این منطقه به‎شمار می‌آید. با کمی فاصله گرفتن از خانه‌های روستا و طی کردن کمی از جاده، یکی از کم‌نظیرترین تصاویر طبیعت را خواهید دید. در سمت چپ جاده چشمتان به غاری بر دامنه‌ کوه خواهد افتاد که قطر دهانه‌ آن 6 متر است. در تمام فصل‌های سال از میان این غار آبی پرفشار جریان دارد که از قلب زمین می‌جوشد و در رودخانه‌ سیروان جاری می‌شود. مردم هجیج نام این چشمه را بل گذاشته‎اند.

همه‌چیز به چشمه‌ بل ختم نمی‌شود. با ادامه دادن مسیر در جاده، حفره‌ دیگری وجود دارد که اگر 10 تا 15 قدم در آن پیش بروید به چند پله می‌رسید. با بالا رفتن از پله‌ها در دل کوه و در تاریک و روشنی غار، گودالی پر از آبی زلال را خواهید دید که آرامش عجیبی را برایتان به ارمغان می‌آورد. این آب همان آبی است که از داخل حفره به بیرون می‌ریزد و چشمه‌ بل را می‌سازد. آب این چشمه یکی از گواراترین آب‌هاست و گفته می‌شود که به دلیل معدنی بودن خاصیت درمانی نیز دارد.

کمی آن‌طرف تر از روستا، ارتفاعات شاهو قرار دارد که بخشی از رشته‌کوه‌های زاگرس است. در این ناحیه طبیعت زیبا و بکر با مراتع و چراگاه‏‌های سرسبز به نام‌های پیاز دول میشا و گاول انتظار شما را می‌کشند.

سیروان مهم‌ترین و معروف‌ترین رودخانه ناحیه هورامان نیز از نزدیکی روستا عبور کرده و با مسیری طولانی و پرپیچ‌وخم منطقه اورامان را به دو بخش تقسیم کرده‎است. کناره‌های این رود، مکان مناسبی برای گوش سپردن به آوای طبیعت و به تماشا نشستن زیبایی‌های آن است. سد داریان که بر میانه‌ این رود قرارگرفته، چشم‌انداز خاصی را به منطقه بخشیده‎است.

      تفریحات روستا

قدم زدن در میان روستا و تماشای جلوه‌های معماری پلکانی، دیدنی‌های بسیاری را پیش چشم شما قرار خواهد داد و لحظات لذت‎بخشی را برای شما رقم می‌زند.

اگر لوازم و وسایل مناسب پیک‌نیک را با خود همراه کنید می‌توانید خاطره‌ خوشی را در این طبیعت برای خود رقم بزنید.

زیارت امام‌زاده سید عبیدالله لحظاتی سرشار از معنویت را به شما هدیه می‌کند و می‌تواند آرامش‌بخش روحتان باشد. جلوه‌های تاریخی روستا که در مسجد و خانقاه نهفته‌اند را فراموش نکنید و به تماشای آن‌ها بروید. قایق‌هایی در رودخانه‌ سیروان انتظار شما را می‌کشند تا بر آن‌ها سوار شوید و از بودن در میان آب زلال لذت ببرید. کوهنوردی از دیگر فعالیت‌هایی است که می‌توان در ارتفاعات اطراف روستا انجام داد و از بالا به نظاره‌ روستا نشست. جاذبه‎های بسیاری در هجیج برای ثبت شدن، منتظر لنز دوربین شما هستند. پس دوربین خود را برای ثبت تصاویر فراموش نکنید.

     مردمان خودکفای روستا

حدود 736 نفر در این روستا زندگی می‌کنند. ساکنان هجیج مردمانی سنی مذهب و شافعی هستند که به زبان کردی اورامی سخن می‌گویند. این نوع تکلم یکی از اصیل‌ترین لهجه‌ها است که بسیار شبیه به زبان اوستایی و پهلوی است. این شباهت و قرابت معنایی به حدی است که اگر متنی را با زبان پهلوی برای اهالی هجیج بخوانند قسمت اعظم آن را متوجه می‌شوند.

پس از لهجه نخستین چیزی که به چشمتان می‌آید لباس‌های رنگین و سنتی مردمان روستا است که حکایت از فرهنگ هجیج دارد. مردان هجیج از کلاه، شلوار کردی، قبا (نوعی پوشش بلند)، سره (نوعی قبای کوتاه) و گیوه برای پوشش خود استفاده می‌کنند و بر تن زنان سربند، زیرپوش، پیراهن، کُلَنجه (نوعی پوشش با تزیینات مختلف)، قبا (نوعی لباس آستین‏دار) و جافی (نوعی شلوار) دیده می‌شود.

سپس مبهوت خودکفایی خانواده‌های روستا خواهید شد که با تلاش، کوشش، ذوق و هنر به تأمین نیازهایشان مشغول‌ هستند و این مسئله حکایت از فرهنگ، باور و توانمندی آنان دارد.

مردمان هجیج همه‌ احتیاجات خود را در روستا و با دستان خویش رفع می‌کنند. به دلیل وجود چراگاه‌ها و مراتع سرسبز، بیشتر ساکنان به دامداری و به‌ویژه نگهداری از بز مشغول هستند و در کنار آن به پرورش و نگهداری از طیور نیز می‌پردازند.

باغداری یکی دیگر از فعالیت‌های روستاییان است و میوه‏‌هایی مانند گردو، انار و انگور از مهم‌ترین محصولات این روستا محسوب می‌شوند. پرورش درختان ون نیز یکی از مهم‌ترین منابع برای تأمین درآمد مردم روستا به‎شمار می‌رود.

ساکنان روستا در برخی مواقع، صخره‌های کوه را می‌تراشند و گود می‌کنند. سپس با ریختن خاک و کود در آن، سیب‌زمینی و صیفی و حتی درخت پرورش می‌دهند. اصلاً عجیب نیست که در جلوی بعضی خانه‌ها سبدی گلدان مانند را در بالکنی کوچک ببینید که برای کشت پیاز و سبزی در آنجا گذاشته شده‌اند.

البته مشاغل خدماتی و تولید صنایع‌دستی نیز در میان مردم به چشم می‌خورد. تولید انواع صنایع‌دستی مانند گلیم، جاجیم، شال، گیوه، دستمال و سبد در میان زنان و تعدادی از مردان بسیار مرسوم است.

نوای سوزناک شمشال موسیقی موردعلاقه‌ آن‌هاست که در مراسم مختلف به‌خصوص در سوگواری‏‌ها و مراسم حماسی نواخته می‌شود. شمشال یکی از انواع سازهای بادی و بسیار به ساز نی شبیه است.

      سوغات و صنایع‌دستی

جاری شدن رودخانه‌ سیروان، مراتع سرسبز و حاصلخیزی را در اطراف روستا پدید آورده و امکان مناسبی را برای دامداری به مردمان روستا داده‎است. دوغ، کشک، شیر، روغن حیوانی و کره از مهم‌ترین تولیدات لبنی دامداران هجیج است. گردو و انار باغ‎های هجیج از شهرت خاصی در منطقه برخورد است.

از خوشمزه‌های لبنی و میوه‌های سردرختی که بگذریم مهم‌ترین سوغاتی که می‌توانید از هجیج به همراه خود بیاورید یک جفت گیوه‌ مرغوب است که با ظرافت و دقت توسط مردان و زنان روستا تولید می‌شود. این گیوه که در هجیج به کِلاش شهرت دارد مرغوب‌ترین نوع گیوه به‎شمار می‌آید و نکته‌ جالب در مورد آن اینکه کاملاً جفت بوده و برای پای چپ و راست تفاوتی نمی‌کند. در این صورت هیچ‌وقت کفش‌هایتان لنگه‌به‌لنگه نمی‌شود.

لباس‌های رنگین پشمی را فراموش نکنید. دنیای رنگارنگی در هجیج پیش روی شما قرار می‌گیرد و شاید انتخاب را برایتان سخت کند. این لباس‌ها حاصل دست ‌زنان روستاست که با ظرافت دوخته‌شده‌اند. گلیم، دستمال، جاجیم، شال و سبد از دیگر صنایع‌دستی روستا به‌حساب می‌آیند که می‌توانید آن‌ها را تهیه کنید.

کوهستان منبع غنی از گیاهان دارویی به‎شمار می‌آید. در هجیج می‌توانید گل‌گاوزبان، ختمی، گون و شنگ نیز خریداری کنید و یا با دست‌های خودتان بچینید.

     گشت‌وگذار خوشمزه

در سفر به هجیج از غذاهای خوشمزه‌ این روستا غافل نشوید. درست است که این غذاها بیشتر در زمستان طبخ می‌شوند اما در چهارفصل سال می‌توانید طعم آن‌ها را بچشید. این غذاها عبارت‌اند از؛ کوفته هجیجانه که با ترکیبی از برنج و گوشت چرخ‌کرده تهیه می‌شود. خورشت قسقوان که مانند خورشت قیمه است اما در ترکیب آن پسته کوهی وجود دارد و ترخینه که با مخلوط بلغور گندم و دوغ ترش طبخ می‌شود.

اگر جاده‌ هجیج را بعد از روستا حدود نیم ساعت ادامه دهید به روستایی به نام بلبر می‌رسید که در میان طبیعت زیبا و در کنار آب، رستوران‌های کبابی دارد و گوشت بسیار تازه گوسفندی را به‌صورت چنجه عرضه می‌کند. مزه‌ این کباب برای همیشه زیر دندانتان می‌ماند. درست روبروی همین کبابی‌ها می‌توانید به سراغ نوعی نان ضخیم (شبیه تافتون) که در روغن سرخ شده، بروید که درون این نان چرب و خوشمزه را با سبزی‌ها پر می‌کنند و نامش کلانه است.

     اقامت

بااینکه هنوز در هجیج هتل یا مهمانسرایی وجود ندارد اما می‌توانید برای اقامت از خانه‌های افراد محلی استفاده کنید و هزینه‌ آن را بپردازید. علاوه بر این می‌توانید در طبیعت نیز کمپی برپا کنید.

     آب‌وهوا

روستای هجیج به دلیل قرا گیری در میان کوه‌ها دارای اقلیمی معتدل و کوهستانی است. این مسئله باعث شده که در فصول گرم سال آب‌وهوای معتدلی داشته باشد؛ اما در فصول سرد، ساکنان آن سرمای سختی را تجربه می‌کند.

      بهترین فصل سفر

در فصول بهار و تابستان، زیبایی‌های هجیج به اوج خود می‌رسد. در چهارفصل سال مناظر متفاوتی در این روستا جلوه‎گری می‌کند.

بهار: با فرارسیدن نخستین فصل سال، گل‌های رنگارنگ بر دامنه‌ کوه‌ها می‌رویند و این روستا با مناظری بکر و شگفت‌انگیز همچون بهشتی تماشایی به نظر می‌رسد.

تابستان: سرسبزی مناظر به اوج خود می‌رسد و کناره‌ رود خروشان سیروان به یکی از تفرجگاه‌های منطقه تبدیل می‌شود.

پاییز و زمستان: با سرد شدن هوا، سرما بر روستا حکم‌فرما می‌شود و سوز زمستانی از راه می‌رسد.

     راه دسترسی

اگر قصد سفر به هجیج را دارید باید به کرمانشاه بروید و ازآنجا خودتان را به پاوه برسانید. از پاوه تا هجیج 25 کیلومتر راه در یک جاده کوهستانی در پیش دارید. پس از خروج از پاوه تابلوهایی که شما را به‌سوی نودشه راهنمایی می‌کنند، دنبال کنید. با ورود به جاده نودشه علائم راهنمای هجیج شما را به این روستا می‌رسانند.

از جاده نودشه تا هجیج 9 کیلومتر مسیر کوهستانی پیچ‌درپیچ، چند تونل و دره‌ای از رودخانه خروشان سیروان را باید طی کنید. البته مسیر دیگری نیز وجود دارد که شما را به هجیج می‌رساند. می‌توانید به مریوان بروید و به جاده اورامان تخت وارد شوید. با گذر از اورامان تخت و ادامه‌ مسیر به هجیج می‌رسید.

شناسه خبر 11216