سپهرغرب، گروه زیست‌بوم: نامش در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت محیط‌زیست قرار دارد و تجارت آن ممنوع شده، اما راه‌شکافی بیخ گوش زیستگاهش دوستداران طبیعت را نگران کرده است؛ بدبیاری‌های فرزند آتش تمامی ندارد.

خانواده پهناور حیات‌وحش ایران راسته دوزیستان دم‌دار شامل هشت گونه سمندر بوده که اکثر آن‌ها در شرایطی بحرانی به سر می‌برند، در بین این خانواده، سمندر لرستان در سال‌های اخیر تهدیدهای بسیاری را تجربه کرده و همچنان جمعیت این گونه با خطرات مختلفی روبروست.

آسیب‌های جبران‌ناپذیر در انتظار زیستگاه سمندر

قاچاق بیش‌ازحد این گونه به دست سوداگران حیات‌وحش، نمونه‌برداری با اهداف تجاری، زینتی و علمی، سیلاب‌ها، خشک‌سالی، ناهنجاری‌ها، صیادان طبیعی و… همه عوامل تهدیدکننده برای این‌گونه هستند و باید این بار راه شکافی به سمت زیستگاه این‌گونه را به همه عوامل یادشده اضافه کرد.

راه شکافی به سمت زیستگاه سمندر لرستانی، ممکن است آسیب‌های جبران ناپذیر به چرخه اکولوژیک سمندر و همه زیستمندان آن منطقه وارد کند

این روزها خبر از راه شکافی به سمت زیستگاه سمندر لرستانی به گوش می‌رسد، موضوعی که کارشناسان و فعالان محیط‌زیست لرستان را با نگرانی مواجه کرده است.

مجید دریکوند دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیستی لرستان با تأکید بر اینکه راه شکافی به سمت زیستگاه سمندر لرستانی، ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیر به چرخه اکولوژیک سمندر و همه زیستمندان آن منطقه وارد کند، اظهارکرد: این محدوده در مرکز خوزستان و لرستان است، بخشی از کار به عهده وزارت کشور، خوزستان و حوزه فعالیت بخشداری الوار گرمسیری است.

وی با تأکید بر اینکه زیستگاه سمندر به لحاظ جغرافیایی بین لرستان و خوزستان مشترک است، عنوان کرد: عمده زیستگاه‌های سمندر در لرستان هستند، اما چون سمندر به دنبال پیدا کردن موقعیت اکولوژیک مناسبی برای ادامه حیات بوده، همیشه به دنبال پیدا کردن زیستگاه‌های جدید است.

ضعف مدیریت برای تبدیل زیستگاه سمندر به عنوان منطقه حفاظت شده

این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان در ادامه با تأکید بر اینکه اولین زیستگاهی که سمندر در آن پیداشده، کار علمی روی انجام و گزارش آن داده‌شده، زیستگاهی به نام «شهبازان» یا زیستگاه «توه» در مسیر راه‌آهن است، گفت: متأسفانه این چند کیلومتر راه شکافی دقیقاً منطبق بر ایستگاه «شهبازان» و برای دسترسی عشایر آن منطقه قرار است که اتفاق بیفتد.

دریکوند با تأکید بر اینکه نخست عشایر در این منطقه به‌صورت فصلی تردد دارند و ضرورتی ندارد که برای تعداد جمعیت کم، راه‌شکافی انجام دهیم، تصریح کرد: دوم اینکه، ضعف ما در معرفی مناطق اینجا خود را نشان می‌دهد، 10 سال پیش مطالعات این منطقه انجام‌شده و زیست منطقه حفاظت‌شده سمندر کوهستانی که یکی از مهم‌ترین مناطق آن «شهبازان» و این زیستگاه است، قرار شده که به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده معرفی شود اما تعلل و ضعف مدیریت منجر به شده که منطقه حفاظت‌شده معرفی نشود.

وی، ادامه داد: هنوز پرونده این امر در شورای عالی محیط‌زیست خاک می‌خورد، می‌گویند آنجا منطقه حفاظت‌شده نیست اما مطالعات آن روی میز شورای عالی محیط‌زیست است و برای منطقه حفاظت‌شده معرفی‌شده است، ممکن است همین امروز اجازه راه شکافی داده شود و فردا، اعلام کنند که به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده مورد موافقت قرارگرفته است، آن‌وقت می‌خواهیم چه‌کاری کنیم؟

وقتی آب به روی سمندر بسته می‌شود!

دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیستی لرستان، گفت: از همه این‌ها مهم‌تر، ما یک گونه جانوری، حلقه از اکوسیستم و حوضچه ژنتیکی خود را به نام سمندر کوهستانی لرستان که منحصراً در تمام دنیا فقط در لرستان پیدا می‌شود را قربانی می‌کنیم، با این راه شکافی ارتباط آب‌های زیرزمینی، آب‌های سطحی و با عمق کم‌وزیاد بی‌شک قطع خواهد شد.

دریکوند با تأکید بر اینکه این جاده مسیر آبی که چشمه‌های «شهبازان» و «توه» و یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌ها را قطع می‌کند، گفت: به‌طور حتم سمندر آنجا آسیب جدی خواهد دید چراکه وقتی از انقراض سمندر و حفظ آن حرف می‌زنیم درواقع راجع به حدود چهار هزار قطعه سمندر حرف می‌زنیم، این زیستگاه اصلی را که ارزش علمی و ژنتیکی برای ما دارد چگونه می‌توان نادیده گرفت؟

اگر راه‌شکافی صورت می‌گیرد اعلام کنند که طرح ارزیابی آن کجاست؟

وی با بیان اینکه وقتی‌که جریان آب زیستگاه قطع شود، به‌طور حتم چشمه‌های سمندر و گونه سمندر آسیب می‌بیند، گفت: بر اساس اصل 50 قانون اساسی، هر کار اقتصادی، اجتماعی و… اگر منجر به تخریب محیط‌زیست شود غیرقانونی است.

این کارشناس حوزه محیط‌زیست لرستان، افزود: من به‌عنوان دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیستی لرستان به‌شدت از این راه شکافی انتقاد دارم و به‌شدت متقاضی این هستم که این ماجرا کنترل شود، جاده‌سازی و راه شکافی صورت نگیرد، دنبال راه‌های جایگزین و با خطرات کمتر هستم، اگر راه شکافی صورت می‌گیرد اعلام کنند که طرح ارزیابی آن کجاست؟

دریکوند با تأکید بر اینکه این جاده نزدیک به تونل 13 راه‌آهن است و از روی نقشه‌های ماهواره‌ای می‌توان مشاهده کرد، آنجا ما کلی حیات‌وحش، زنجیره‌های اکولوژیک و گونه‌های جانوری داریم، گفت: این مدل تصمیم‌گیری در حوزه محیط‌زیست تأسف‌آور و خنده‌دار است.

وی با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری بر ضرورت حفاظت از محیط‌زیست، گفت: ما تشکل‌ها و نمایندگان مردم در حوزه محیط‌زیست، به‌شدت با این ماجرا مخالف هستیم و هر آنچه لازم باشد اجرا و پیگیری خواهیم کرد.

ادعای مدیرکل محیط زیست: این راه شکافی غیر مجاز نیست

مهرداد فتحی بیرانوند مدیرکل محیط‌زیست لرستان با اشاره به راه شکافی به سمت زیستگاه سمندر لرستانی، اظهار داشت: این راه شکافی غیرمجاز نیست، ده‌ها خانواده عشایر در منتهی علیه سمت راست منطقه «کول چپ» زندگی می‌کنند حدود پنج سالی است که متقاضی راه‌شکافی بخشی از این مسیر و تا مسیر دوراهی، هستند تا بتوانند تردد داشته باشند.

وی با بیان اینکه بخشی از مسیر را به سمت «کول چپ» از طریق ماشین می‌توان تردد کرد و از قبل جاده بوده است، افزود: همچنین حدود دو کیلومتر که پیاده‌روی می‌کنی به یک دو راهی به سمت راست و چپ می‌رسیم که زیستگاه اصلی سمندر لرستانی در سمت چپ است و مربوط به آبشار «کول چپ» است.

مدیرکل محیط‌زیست لرستان، ادامه داد: حدود ده‌ها خانوار عشایر از صدها سال پیش آنجا زندگی می‌کنند و متقاضی راه شکافی در بخشی از این مسیر هستند.

فتحی بیرانوند، گفت: ما حدود چهار سالی در این رابطه مقاومت کردیم تا در نهایت جلسه‌ای با حضور بازرسان امور عشایری و منابع طبیعی برگزار کردیم، همچنین ده‌ها مورد بازرسی از سوی کارشناسان محیط‌زیست انجام گرفت و تصمیم گرفته شد که اگر جاده تا مسیری بیاید تهدید بالقوه‌ای برای سمندر ایجاد نمی‌کند.

راه شکافی تهدید مستقیمی برای سمندر ندارند!

وی با بیان اینکه آنجا اصلاً نزدیک زیستگاه سمندر نیست و از دو راهی تا زیستگاه سمندر بین پنج تا شش کیلومتر پیاده‌روی وجود دارد، گفت: این منطقه، منطقه آزاد محسوب می‌شود و جزء زیستگاه‌های حساس بوده و به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده ثبت‌نشده است.

مدیرکل محیط‌زیست لرستان، گفت: در این راستا ما طی نامه‌ای که 10 تا 12 بند دارد، اعلام کردیم که اگر ملاحظات زیست‌محیطی رعایت شود با این راه شکافی موافقت می‌کنیم، البته این امر نیز منوط به گرفتن اجازه از منابع طبیعی از سوی امور عشایری است.

اگر ملاحظات جوامع محلی را نتوانیم رعایت کنیم، آنها دشمن تنوع محیط زیست می‌شوند

فتحی بیرانوند با تأکید بر اینکه این راه شکافی تهدید مستقیمی برای سمندر ندارند، افزود: بعد از دو راهی، دیگر ما اجازه راه شکافی را نمی‌دهیم، چراکه اگر بخواهند این کار را انجام دهند باید از محیط‌زیست مجوز بگیرند که ما هم به منابع طبیعی و هم امور عشایری اعلام کرده‌ایم که حتماً باید ملاحظات محیط‌زیست رعایت شود.

وی، گفت: در هنگام انجام عملیات راه شکافی، من هرچند روز یک‌بار همکاران خود را به منطقه اعزام می‌کردم تا به‌صورت میدانی نظارت داشته باشند، تا مسیری که همکاران ما موافقت کرده‌اند، آنجا دیگر راه شکافی قطع‌شده است.

مدیرکل محیط‌زیست لرستان، تأکید کرد: ما نباید همیشه به مسائل یک‌طرفه نگاه کنیم، گفت: جوامع بومی و محلی اصلی‌ترین محافظین محیط‌زیست در جاهایی که تنوع محیط‌زیست وجود دارد، هستند، اگر ملاحظات آن‌ها را هم نتوانیم رعایت کنیم، آن‌ها دشمن تنوع محیط‌زیست می‌شوند.

بنابراین گزارش، سمندر کوهستانی لرستان در سال‌های گذشته تهدیدهای بسیاری را تجربه کرده، این‌گونه ارزشمند در محیطی از بقایای جنگل‌های بلوط که حاوی آب‌های خنک باشد زیست کرده و بر پشت خود خال‌ها یا نوارهای زرد و نارنجی چشمگیر روی زمینه قهوه‌ای داشته و زیر بدنشان زرد یا نارنجی قرمز است.

نام این‌گونه ترکیبی از دو کلمه سام (آتش) و اندر (درمیان) بوده و به همین دلیل در برخی از کتب قدیمی او را فرزند آتش نامیده‌اند. در حقیقت جوامع محلی سمندر را نماد پاکی، شجاعت و انسان راست‌کردار دانسته و در بین آن‌ها از احترام ویژه‌ای برخوردار است.

این گونه 14 سانتی‌متری آندمیک ایران بوده و تنها در لرستان و در مرز با استان خوزستان یافت می‌شود و تجارت آن توسط کنوانسیون تجارت جهانی گونه‌های در معرض خطر انقراض ممنوع شده است.

این در حالی‌است که سال گذشته مجوز تبدیل زیستگاه سمندر لرستانی به پناهگاه حیات‌وحش سمندر ابلاغ و کارهای تصویب زیستگاه این‌گونه به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده انجام‌شده است و در نوبت مصوبه شورای عالی محیط‌زیست قرار دارد.

در چنین شرایطی راه‌شکافی در این منطقه جای تأمل و تعجب دارد.