شیوع ویروس کرونا در نخستین ماه‌های 2020 میلادی و آخرین ماه‌های 1398 شمسی جهان را با بحران جدی و بشر را با چالش گسترده در زندگی خود مواجه کرد. ارتباطات، تعاملات و مراودات انسانی دچار مشکل شد و همه عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی و حتی سبک زندگی انسان‌ها را با مشکل مواجه کرد. یکی دیگر از عرصه‌هایی که با چالش مواجه شد، نهاد آموزشی به‌ویژه دستگاه آموزش‌وپرورش بود.

تعطیلی مدارس به‌خاطر شیوع و همه‌گیری ویروس خطرناک کرونا امری اجتناب‌ناپذیر بود که باعث تعطیلی آموزش در 190 کشور جهان و تحت تأثیر قرار دادن یک میلیارد و 600 میلیون نفر از دانش‌آموزان شد که در نوع خود منحصربه‌فرد بود و تاکنون جهان با چنین رویدادی مواجه نشده بود.

درکشور عزیز ما ایران نیز 14,5 میلیون نفر دانش‌آموز در بیش از 107 هزار مدرسه تحصیل می‌کنند که همراه خانواده‌هایشان متأثر از موضوع کرونا شدند.

ولی آیا امر آموزش‌وپرورش کودکان، نوجوانان و جوانان و آینده‌سازان این مرزوبوم نیز باید تعطیل می‌شد؟ عقل و حکمت اقتضا می‌کرد امر آموزش‌وپرورش استمرار داشته باشد، بنابراین متولیان امر به تکاپو افتادند تا از دل این بحران فرصتی سزاوار پیدا کنند.

ویروس منحوس کرونا با وجود اینکه تهدید جدی برای آموزش‌وپرورش محسوب می‌شد، اما فرصت‌هایی نیز به‌وجود آورد، ازجمله:

استفاده از شبکه‌های مختلف صداوسیما با تدوین برنامه و زمان‌بندی دروس مختلف نخستین راهکار‌هایی بود که توانست بخشی از خلأ آموزش‌های حضوری را پُر کند.

مقام معظم رهبری نزدیک به 10 سال پیش فرمودند: «فضای مجازی را جدی بگیرید و توجه بیشتری به این فضا داشته باشید، اکثر کشورها از این فضا به نفع خودشان درحال استفاده هستند.»، «اهمیت فضای مجازی به اندازه اهمیت انقلاب اسلامی است»، «اگر رهبر نمی‌شدم مسئول فضای مجازی کشور می‌شدم»، «ذکر مستحبی بعد از نماز توجه به امر فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی است» که این سه جمله نشانگر آن است که وظیفه ما در این عرصه تا چه اندازه سنگین خواهد بود. خدمت‌گزاران که وظیفه اجرایی کردن منویات مقام معظم رهبری را برعهده دارند، با وجود توجه و باور به آن، خوب این مسئله را درک نکرده‌اند.

راه‌اندازی شبکه شاد و ایجاد ظرفیت فضای مجازی در این شبکه؛ گرچه باید اذعان کرد که تربیت در فضای حقیقی انجام می‌شود، اما در این وضعیت به‌وجودآمده یکی از امکانات پیش روی ما بود که با انجام فعالیت‌های خوبی، امرآموزش و تربیت ادامه پیدا کرد.

شبکه شاد با وجود تمام نقدهایی که به آن وارد است، یکی از اتفاقات خوبی بود که در حوزه آموزش رقم خورد. ویژگی‌های مهم شبکه شاد عبارت است از شبکه آموزشی دانش‌آموز و ایجاد یک بستر ملی برای آموزش مجازی در کشور که به شکل مستقل و ایرانی طراحی شده است؛ از دیگر مزایای شاد می‌توان به عیان شدن واقعیت‌ها، توانمندی‌ها، کاستی‌ها و نیازهای نظام تعلیم و تربیت کشور در حوزه آموزش مجازی اشاره کرد.

مهم‌ترین مشکلات شبکه شاد عبارت است از مسائل فنی و مشکلات مربوط به سرعت بارگذاری و بارگیری فایل‌های درسی، موضوع انحصار در ایجاد، توسعه و مدیریت آموزش مجازی توسط شبکه شاد که زمینه رشد سایر فعالان این عرصه را محدود کرده است، همچنین ضعف و محدودیت دسترسی معلمان و مدیران به مدیریت گروه‌ها و کلاس‌ها، غفلت یا کاستی در توجه به مسائل پرورشی، تربیتی و عاطفی، سیطره نگاه فنی و ابزارگونه به شبکه شاد که باعث فرو کاسته شدن تأثیرات تربیتی و نگاه پرورشی به این شبکه شده است.

معطل نماندن آموزش در کشور بسیار مهم است، اما در کنارش آنچه بیش از هر مسئله‌ای در آموزش مجازی برای ما حائز اهمیت بوده، موضوع عدالت آموزشی و بهبود کیفیت آموزش است.

براساس تحقیقات به‌عمل‌آمده، کودکان فقیر جوامع درنتیجه عدم دسترسی به امکانات آموزشی تا پنج برابر بیشتر از سایر کودکان از تحصیل و فرآیندهای آموزشی باز خواهند ماند.

در ایران سه‌ونیم تا چهار میلیون دانش‌آموز در کشور به ابزار هوشمند دسترسی ندارند و برخی از نقاط کشور از دسترسی به اینترنت محروم هستند. همچنین بسیاری از دانش‌آموزان به‌صورت مشترک از یک ابزار هوشمند استفاده می‌کنند که این موضوع عدالت و کیفیت آموزشی را تحت شعاع قرار می‌دهد.

موضوع هزینه‌بر بودن بسته‌های اینترنتی برای خانواده‌ها و اینکه تلویزیون قادر به پوشش تمام دروس در همه نقاط کشور برای دانش‌آموزان نیست، مسئله‌ای دیگر است که باید به آن توجه کرد؛ اما آنچه بیش از همه ما را متأثر می‌کند، باز ماندن فرزندان این سرزمین از آموزش به‌دلیل مشکلات اقتصادی است.

باید تلاش کرد که تمام مسئولیت آموزش فرزندان به دوش خانواده‌ها نیفتد و آن‌ها برای تأمین ابزارهای هوشمند همچون تبلت و گوشی همراه و بسته‌های آموزشی مناسب در مضیقه نباشند.

همچنین تبدیل شدن آموزش به‌گونه‌ای از خصوصی‌سازی و کالایی شدن، خطر آموزشی دوران معاصر است؛ به‌نحوی که آن‌هایی که توان مالی بهتری دارند، خلأ‌های آموزشی خود را پُر خواهند کرد و خانواده‌های کم‌توان، با فقر آموزشی مواجه می‌شوند. بنابراین آموزش‌وپرورش مستعد طبقاتی شدن و افزایش نابرابری در جامعه می‌شود.

شورای انقلاب فرهنگی به‌صورت هدفمند سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی و پرورشی مورد نظر قرار داده و آسیب‌های احتمالی را رصد کرده و راهبرد‌ها و راهکار‌های مناسب را ارائه کند.

مجلس شورای اسلامی در ردیف‌های بودجه 1400 اعتباراتی باید به وزارت آموزش‌وپرورش اختصاص دهد تا برای برقراری عدالت آموزشی و در جهت رفع محرومیت دانش‌آموزان مناطق محروم به‌کار گرفته شود.

صداوسیما در جهت تقویت شبکه‌ها و رفع نقاط کور در مناطق محروم و دورافتاده تلاش کند تا همه دانش‌آموزان بتوانند از برنامه‌های آموزشی و تربیتی شبکه‌های صداوسیما استفاده کنند.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات زمینه ایجاد شبکه ملی اطلاعات را فراهم آورد تا دانش‌آموزان و دانشجویان ضمن دسترسی آسان در فضای امن و امان از خطرات و راهزن‌های فضای یله و رهای مجازی، به امر آموزش و تربیت همت بگمارند.

وزارت آموزش‌وپرورش مساعی خود را در جهت هوشمندسازی مدارس و نیز آموزش مستمر مدیران، معلمان، مربیان و عوامل فنی به‌کار گیرند و ارتباط تنگاتنگ با معلمان و مربیان عزیز چه به‌صورت حضوری و غیر حضوری را فراهم آورند تا آنان بتوانند سندیت تربیتی و نقش الگویی خود را به دانش‌آموزان عزیز ارائه کنند.