ساخت زورکی یک کارخانه به دستور رضاخان

عصر فولاد چگونه در ایران آغاز شد؟

از اوایل قرن حاضر که ایران به سمت مدرن‌ شدن پیش می‌رفت، ایرانی‌ها آرزو کردند خودشان بتوانند قطعات فولادی لازم برای طرح‌های صنعتی و ملی را بسازند. از سال 1306 شمسی هم که مقدمات ساخت خط‌ آهن سراسری آغاز شد، برای تأمین ریل‌های خط‌ آهن قرار شد کارشناسانی از شرکت «کروپ» آلمان بیایند و ببینند ساخت یک کارخانه ذوب آهن چقدر خرج دارد.

معلوم شد 12 میلیون تومان (که آن‌موقع پول خیلی زیادی بود و دولت ایران اصلاً توان پرداختش را نداشت) خرج روی دست مملکت می‌گذارد. به‌ناچار کار ساخت خط‌ آهن با ریل‌های وارداتی شروع شد و به جایش برنامه ریختند که یک کارخانه ذوب آهن کوچک‌تر و ارزان‌تر در کرج بسازند، فقط برای ساخت ریل‌ها.

این چهارمین تلاش ایرانی‌ها برای ساخت کارخانه ذوب آهن بود و پیش‌ از آن سه بار قرار بود به قول خودشان «کوره آهن‌تراشی» بسازند و نشده بود. نخستین‌بار در سال 1266 شمسی و در عهد ناصری یک کارخانه ذوب آهن از فرانسه خریداری شد که دولت‌های استعماری آن روزگار نگذاشتند به مرحله تولید برسد. بعد در سال 1279 شمسی و در دوره مظفری کارخانه دیگری در اراضی داوودیه تهران هنوز شروع نکرده، ورشکست شد و دوباره در سال 1312 شمسی ساخت کارخانه دیگری در حوالی شهر ری به جایی نرسید.

سال 1344 شمسی بالاخره آرزوی ایرانی‌ها محقق شد؛ هرچند خیلی دیر. یک قرارداد درست و حسابی با شوروی سابق بسته شد که گاز ایران را لوله‌کشی کنند و ببرند به کشورشان و به جایش برای ایران کارخانه ذوب آهن اصفهان و ماشین‌سازی اراک را بسازند. البته وضعیت گاز ایران آن‌موقع اینطوری بود که چون در شهرهای کشور لوله‌کشی گاز شهری وجود نداشت، بخش عمده گاز ایران در محل چاه‌ها سوزانده می‌شد و کاربرد دیگری نداشت! دو سال بعد کار ساخت کارخانه و استقرار تجهیزات توسط شرکت «تیاژپروم اکسپورت» شوروی شروع شد و در سال 1350 کارخانه ذوب آهن اصفهان با تولید چدن به بهره‌برداری رسید. پیشاپیش روزنامه اطلاعات تیتر زده بود: «عصر آهن و فولاد در ایران آغاز شد».