متمرکز شدن جمعیت در شهرها موجب شده تا برنامه‌ریزی شهری ابعاد گسترده و پیچیده‌تری به خود بگیرد، از این رو پیش‌بینی و تعیین روندها و فرآیندهای شهری اندکی نسبت به قبل دشوارتر شده از جمله شاخصه‌هایی که نقش تعیین کننده در تهیه طرح‌ها و برنامه‌های شهری دارد، جمعیت است.

تعداد و ترکیب جمعیت شهر از آن جهت حائز اهمیت است که میزان منابع، نحوه ایجاد زیرساخت‌ها و نوع زیرساخت‌ها را در چشم‌انداز آینده یک شهر مشخص می‌کند. از جمله فرآیندهای مهمی که مؤلفه جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مهاجرت است. مهاجرت بر میزان جمعیت یک شهر مؤثر است و می‌توان روند مهاجرت را طی یک بازه زمانی مشخص برای هر شهر مشخص کرد.

ترکیب جمعیت، اما موضوع جدی و پرچالش دیگری است که چند سالی است کشور ما را درگیر خود کرده و صحبت‌های بسیاری در ارتباط با آن شده است. با کاهش میزان تولد، کشور به سمت سالمندی پیش می‌رود و براساس برآوردها تا سال 1435 یک سوم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. این مسئله در سایر کشورهای جهان نیز مطرح است و آنها نیز با مشکلات ناشی از پیری جمعیت روبرو هستند. عوامل متعددی موجب شده تا ترکیب جمعیتی کشور در چشم‌انداز پیش رو به سمت سالمندی حرکت کند، اما نکته‌ای که بسیار مهم است برنامه ریزی برای تأمین نیازهای این بخش از جمعیت کشور در آینده‌ای نه چندان دور است.

یک کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با اشاره به ضرورت‌های شهر دوستدار سالمند می‌گوید: بسیار مهم است که مدیران و برنامه ریزان رویکرد شهر دوستدار سالمند را در تهیه طرح‌ها و برنامه‌های خود مدنظر قرار دهند.

عبدالمطلب کریم‌زاده می‌افزاید: از جمله ضرورت‌های شهر دوستدار سالمند، توجه به مراقبت‌های بهداشتی یکپارچه برای افراد مسن، کاهش اختلاف سطح سلامتی سالمندان و رفع و پاسخ به نیازهای پایه‌ای آنها است.

این کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: کاهش مراقبت‌های دائم از سالمندان، کاهش سن گرایی، آموزش پذیری و ارتقا قدرت تصمیم گیری در آنها از جمله شاخصه‌های مهمی است که مدیران در فراهم آوردن بسترها و ایجاد زیرساخت‌های شهری باید مورد توجه قرار دهند.

وی تاکید می‌کند: مسائل و مشکلات روانی و عصبی از جمله افسردگی و آلزایمر در این قشر از جامعه شهری بیشتر است و به منظور ارتقا سلامت رفتاری جامعه نیاز بوده، سلامت جسمی و روانی سالمندان مدنظر باشد.

کریم‌زاده ادامه می‌دهد: در این راستا پاسخ گویی به نیازهای پایه‌ای سالمندان در شرایط اضطراری و حفظ و تقویت تحرک جسمانی و ذهنی آنها اهمیت زیادی دارد و بدین منظور نیاز است بسترها و زیرساخت‌های ارتباطات و مشارکت‌های اجتماعی به خوبی تقویت و حفظ شود.

وی می‌گوید: از آنجا که این قشر از جامعه از نظر جسمانی ضعیف هستند، نیاز است طراحی فضاهای شهری به نحوی انجام بگیرد که از وارد آمدن صدمات جسمی به سالمندان جلوگیری شود و آنان به راحتی در فضاهای همگانی حضور داشته باشند و نیازهای خود را بدون دریافت کمک برآورده کنند.

 شهر دوستدار سالمند، شهری هوشمند است

در همین ارتباط «فریناز مقتدری»، دکترای مطالعات شهری معتقد است: «قشر سالمند جامعه باید به تمامی امکانات و خدمات شهری دسترسی داشته باشند، اما از آنجا که سالمندان توان حرکتی چندانی ندارند بهتر است خدمات و امکانات را از راه دور و بدون مراجعه حضوری به مراکز و سازمان‌ها دریافت کنند.»

وی می‌گوید: فراهم آوردن چنین بستری علاوه بر لزوم ایجاد زیرساخت‌های فناورانه، نیازمند وجود زیرساخت‌های آموزشی نیز است تا فرد سالمند آموزش‌های لازم را برای دریافت خدمات مجازی ببیند و بتواند از این امکانات در راستای رفع نیازهای خودش استفاده کند.

این کارشناس شهری می‌افزاید: طراحی نرم افزارهای هوشمند برای این قشر باید به نحوی باشد که آنها به راحتی استفاده از آن را بیاموزند و نیازی به کمک سایر افراد خانواده نداشته باشند.

مقتدری تصریح می‌کند: متأسفانه در حال حاضر دسترسی به چنین امکاناتی برای جوانان نیز چندان آسان نیست و بسیاری از آنها به ناچار برای رفع نیازها و دریافت خدمات مورد نظر خود باید مراجعه حضوری داشته باشند؛ در بسیاری از مراکز اداری و سازمان‌ها یا چنین بستری فراهم نشده و یا شهروندان به دلیل اطلاع رسانی نادرست، نسبت به آن آگاهی ندارند و آموزش لازم را ندیده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت سالمندان با توجه به ضعف جسمانی و ذهنی که دارند بتوانند به راحتی از همین امکانات محدود نیز استفاده کنند لذا در حوزه آموزش و تأمین زیرساخت‌های متناسب باید سرمایه گذاری بیشتری شود.

این دکترای مطالعات شهری خاطرنشان می‌کند: نرم افزارهایی که خدمات بانکی و یا خدمات مربوط به شهرداری را ارائه می‌دهند، برای سالمندان قابلیت استفاده ندارند، لذا چنانچه امکانات جدیدی در شهر ایجاد می‌شود، این امکانات باید برای همه اقشار جامعه، حتی سالمندان قابل استفاده باشد.

وی می‌گوید: خوانایی مسیرها و فضاهای شهری در شهر دوستدار سالمند از اهمیت زیادی برخوردار است، علاوه بر آن حتماً باید فضاهای همگانی و مشترک در سطح شهر به خصوص محلات شهری وجود داشته باشد تا سالمندان بدون نیاز به سفرهای طولانی تعاملات خود را محل سکونتشان داشته باشند.

این دکترای مطالعات شهری می‌گوید: متأسفانه طراحی شهرهای ما و امکانات و خدمات شهر به خصوص در حوزه حمل و نقل متناسب با وضعیت اقشار آسیب‌پذیر از جمله سالمندان نیست و ضروری است بازنگری در نحوه طراحی و برنامه‌ریزی شهری انجام شود.